Мөлүйүөн аҥаарын – бэйэ дьыалатын арыйарга

Социальнай хантараак бырагырааматын 2010 сыллаахха дойду үрдүнэн социальнай бырайыак быһыытынан киллэрбиттэрэ. Саха сирэ бу саҥа ньыманы боруобалаабыт биир бастакы эрэгийиэн буолар. Бу бырагыраама “Демография” национальнай бырайыак чэрчитинэн ыытыллар.

2019 сыллаахха бэрэси­дьиэн Владимир Путин социаль­най хантараагы Арассыыйа үрдүнэн киэҥник тарҕатарга сорудахтаабыта. Чахчы, бу ыарахан балаһыанньаҕа түбэс­пит, эбэтэр, саҥа саҕалыыр урбаанньыкка, үлэтэ суох киһиэ­хэ көдьүүстээх көмө буолар.

Кэнники 5 сыл устата Саха сиригэр 25,5 тыһыынча киһи 2,4 миллиард солкуобай суумалаах социальнай хантараагы ылан туһанна. Социальнай хантараагы бэйэ дьыалатын арынарга, кэтэх хаһаайыстыбаны сайыннарарга, үлэ буларга, үөрэнэргэ, ыарахан балаһыанньаттан тахсарга туһаналлар.

Ил Дархан Айсен Николаев этиитинэн, былырыыҥҥыттан социальнай хантараак суумата үрдээн, бэйэ дьыалатын арынарга 500 тыһыынча солкуобайы биэрэр буолбуттара. Маны тэҥэ, Оҕо саас сылыгар бэс ыйыттан улаатан эрэр оҕолорго аналлаах “Мин бастакы хамнаһым” диэн бырайыак үлэлээн саҕалыаҕа.

Миэбэли оҥорор мас ууһа

Мэҥэ Хаҥалас улууһун Тумул сэлиэнньэтигэр олорор элбэх оҕолоох аҕа Константин Холмогоров маһынан уһанар. Кини социальнай хантараак көмөтүнэн 500 тыһыынча солкуобайы ылан, бэйэ дьыалатын арыммыта, кэҥэппитэ, сөбүлүүр дьарыгын сайыннарбыта.

Кини ордук тимири уһааран, маһы кытта аттаран, аныгылыы “лофт” истииллээх миэбэл оҥорорун сөбүлүүр. Аан бастаан маннык миэбэли үс сыллааҕыта оҥорон саҕалаабыт. Бастакы оҥоһуктарын аймахтара, доҕотторо атыыласпыттар.

Социальнай хантараак харчытынан, бастатан туран, сыбаарка аппараатын, анал үстүрүмүөннэри, тэриллэри атыыласпыта.

– Миэхэ бу уһанарым, үлэм таһынан сөбүлүүр дьарыгым курдук этэ. Онон бииси­нэс-былаан суруйар эҥин туһунан толкуй суоҕа. Онтон былырыын дьиэ туттарга санаммыппыт. Кирэдьиит ылан, ый­­дааҕы ороскуоппут элбээбитэ. Хамнаспыт бүтүннүү кэриэтэ кирэдьиити сабарга барар курдуга. Ол иһин эбии дохуот­таныахтаахпын диэн бигэтик өйдөөбүтүм.

Социальнай хантараак туһунан ыйыталаһан баран, былырыын алтынньыга сайаап­ка биэрбитим. Уруккуттан уһанар буоламмын, оҥорбут үлэлэрим хаартыскалара баара уонна ханнык үстүрүмүөнү, эбии матырыйаалы ылыах­таахпын, үлэбин хайдах сайыннарыахтаахпын чуолкай билэр буоллаҕым. Онон биисинэс-былааҥҥа уустуктары көрсүбэтэҕим. Хамыыһыйа да тута өйөөбүтэ.

500 тыһыынча солкуобай сэтинньигэ номнуо каартабар түспүтэ. Онон үөрэ-көтө тэринэн, эрчимнээхтик хамсанан, бэйэм дьыалабын саҕалаабытым. Судаарыстыба эйиэ­хэ үлэлээ-хамсаа, ай-тут, дьиэ кэргэҥҥин аһат-таҥыннар диэн босхо харчы биэрэрэ үчүгэй бөҕө буоллаҕа, киһи айымньылаахтык үлэлиэн эрэ баҕарар. Быйыл тохсунньуга тэриллэрбин барыларын атыылаһан, номнуо отчуоттаа­бытым, –  диэн Константин Викторович кэпсиир.

Холмогоровтар үс оҕолоохтор. Оҕолорун, тыа сирин ыалын сиэринэн, үлэнэн, бэ­­йэлэрин холобурдарынан иитэл­лэр. Оҕолор кыралар, ол да буоллар, илии-атах буолан көмөлөһөллөр, таарыйа, аҕалара уһанарын көрөн, үөрэнэр буоллахтара. Холмогоровтар удьуор уустар эбээт, кэнэ­ҕэскитин кинилэр да уус буолан туруохтара. Оттон ийэлэрэ оҥоһуллубут миэбэли кыраас­калаан көмөлөһөр.

Константин Тумулга баһаа­рынай чааска үлэлиир. Биир суукка үлэлиир, икки суукка сынньанар буолан, иллэҥ кэмин матарыскыайга атаарар. Кини сыбаарка инженерэ идэлээх. Аҕата эмиэ сыбаарсык этэ.

Оттон эһээтэ оройуоҥҥа биллэр мас ууһа этэ, төһөлөөх элбэх миэбэли оҥорон, оччотооҕу кырыымчык кэмҥэ дьонун-сэргэтин хааччыйбыта буолуой? Кини оҥорбут миэбэл­лэрин дьон билигин да туһана сылдьарын көрөн, сиэнэ үөрэр. Константин эһээтэ оҥорбут миэбэллэрин саҥардан, сорох сиринэн тимири эбэн, аныгылыы көстүүлээн биэрбитэ.

Онон аҕатын уонна эһээтин сатабылларын дьүөрэлээн, маһы уонна тимири хол­­боон, эдэр уус ханнык баҕарар дьиэни киэргэтэр аныгылыы тупсаҕай миэбэли оҥорон таһаарар. Сороҕор, килийиэннэрэ манныгы баҕарабыт диэн этэн биэрэллэр. Ол курдук, остуоллары, кинигэ долбуурдарын, сибэкки иһиттэрин уурар долбуурдары, ыскааптары, консоль остуоллары, о.д.а. оҥорбута хараҕы манньытар көстүүлээх. Маннык миэбэл маҕаһыыҥҥа оҥоһуллубат. Ол иһин эдэр уус оҥоһугун дьон сакаастаан, хамаҕатык атыылаһар.