“Мэҥкэр” хаһаайката өбүгэлэриттэн этиттэриилээх

Ил Дархан Айсен Николаев “Үлэ киһитэ” бириэмийэтин туппут дьону кытта алтыһан баран, кырдьык да, суолталаах наҕараада бэйэтин хаһаайынын кэмигэр да булбут эбит дии саныыгын.

“Саха сирэ” хаһыат бүгүҥҥү дьоруойа Саргылаана Рожина туһунан икки-үс да балаһаҕа батаран кэпсээбэт үлэлээх, оннук үтүмэн ситиһиилээх киһи. Аҥаардас солотун да билиһиннэрэргэ “сылайаҕын”. Онтон кини бу дьаныар­даах үлэтин быыһыгар төһөлөөх өй-санаа күүрүүтэ, толкуйа, долгуйуута, сырдык үөрүүгэ куустарыыта, хомойуута баара буолуой, быһата, киһи тылынан кыайан тиэрдибэт.

Чэ, онон сыыйа “Үлэ киһитэ” бириэмийэ быйылгы лауреата, аммалар уонна дьаа­ҥылар киэн туттар кыыстарын, улахан дьиэ кэргэн ийэтин Саргылаана Рожинаны кытта билсиһиибитин аа-дьуо саҕалыахха дуу.

Пансионат – баҕа санаа туолуута

Доруобуйа харыстабылын туйгуна, Дьокуускайдааҕы “Үрүҥ аанньаллар” (“Белые ангелы”) тэрилтэ генеральнай дириэктэрэ, “Амарах санаа”  кырдьаҕастар уонна инбэ­лииттэр пансионаттарын дириэк­тэрэ, СӨ судаарыс­тыбаннайа суох социальнай өҥөлөрү оҥорооччулар уонна социальнай урбаанньыттар ассоциацияларын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы, “Мэҥкэр” бааһынай хаһаайыстыбаны төрүттээччи, «Арассыыйа 100 бастыҥ ыала» бырайыак кыттааччыта, “Үлэ киһитэ” бириэмийэ хаһаайката – бу барыта Саргылаана Рожина.

2010 сыллаахха Дьааҥы улууһун Элгэс нэһилиэгиттэн төрүттээх сиэстэрэ төрөөбүт дойдутуттан  санаа ымыыта оҥостубут толкуйун олоххо киллэрэр санаалаах дьиэ кэргэнин кытта Дьокуускай куоракка көһөн кэлбитэ. Хаһан баҕарар “баардаах” киһи биирдэ кэлбит олоҕун устатыгар “төһө туһалаахтык олоробунуй?” дии саныыр кэмнээх буолар. Ол да иһин буолуо, өбүгэлэриттэн этиттэрэн кэлбит олоххо көхтөөх кыыс аҕатын «Эҥэ» сопхуоска дириэктэринэн үлэлээбит Афанасий Васильевич Рожин алгыһын ылынан, санаабыт санаатын олоххо киллэрэн иһэр кытаанах санааны ылыммыт.

– Аҕам бэйэтин кытта илдьэ сылдьан, миигин өрүү “оҕом сытыы-хотуу киһи” диэн хайгыы сылдьааччы. Биирдэ миэхэ туһаайан “киһи эдэригэр хамнаныахтаах, онон уһаппакка-кэҥэппэккэ, оҥороргун оҥорон ис. Туох эрэ хаһан эрэ туоларын, бэйэтэ кэлэрин кэтэһэн сылдьыма. Утуйар уугун да умнан үлэлээ. Киһи сааһырдаҕына, айылҕа хаамыытынан бытааран барар. Баҕардаххына да кыаллыа суоҕа”  диэн миигин “бырагыраамалаан” кэбиспит. Ол иһин 2012 сыллаахха “Үрүҥ аанньаллар” диэн сытар ыарыһахтары, кырдьаҕастары көрүүгэ-истиигэ анаан сиэстэрэлэр  өҥөлөрүн аспытым. 2016 сыллаахха “Амарах санаа”  кырдьаҕастар уонна инбэлииттэр пансионаттарын арыйбытым. Үөрэхпин бүтэрэрбэр дипломнай үлэм сытар ыарыһахтарга аналлаах хоспис аһан үлэлэтиигэ туһаайыллыбыта. Мин ити уруккуттан баҕарар баҕа санаам этэ. Кыаммат  барахсаттарга тугунан эрэ көмөлөстөрбүн диэн.  Соругум – анал идэлээх сиэстэрэлэр ыарыһахтары көрөр-истэр усулуобуйаларын тэрийии. Билигин 61 куойкалаах бу тэрилтэм үлэлээбитэ 7-с сыла. Баайга-дуолга уонна сиргэ сыһыаннаһыы министиэристибэтэ Дьокуускайга быраҕыллыбыт таас дьиэни биэрбитин өрөмүөннэтэн, гааһын, уотун, ититэр тиһигин  киллэрэн, быйыл олоххо киллэрэргэ сорунабыт. Манна иккис пансионаппытын аһыахпыт.

Өбүгэ тыыннаах “Мэҥкэр”

2020 сыллаахха Саргылаана кэргэнин кытта сүбэлэһэн баран, “Мэҥкэр” бааһынай хаһаайыстыба тэриммиттэр. Хаһаайыстыбабытыгар үлэни өрө туппут, эргиэҥҥэ-ур­­бааҥҥа да сыһыаннаах төрүттэрим, аҕа ууһум аатын биэрбиппит. Ол наһаа туһалыыр эбит. Өбүгэ тардыытын күүһэ чахчы биллэр. Алта оҕобуттан үһэ – түөртээх, алта­лаах, уоннаах кыра дьон доруобу­йаларын тупсараары аҕабыт Тимофей Дмитриевич төрөөбүт Амматыгар көһөн кэлбиппит. 2020 сыллаахха “Агростартап”-ка кыттыбыппыт. 165 кыттаач­чыттан 18 киһи иһигэр киирсэн кыайан, 3 мөлүйүөн солкуобай граны ылбыппыт. Онон көтөр ферматын тэриннибит. Сымыыт атыылыырбыт таһынан, инкубационнай кус-хаас оҕотун таһааран батарабыт. Эбии сүөһүлэрбитигэр хотон туппуппут. Ахсынньы 29 күнүгэр – аҕам төрөөбүт күнүгэр бэлэх оҥорон хотоммутун үлэҕэ киллэрбиппит.

Мүөт, Дьааҥы боруода сылгыта – сайдыы олуга

Бааһынай хаһаайыстыба биир кэскиллээх са­­лаата – Амма мүөтүн оҥоруу. “Мэҥкэрдэр” ыҥырыаларын 2017 сылтан иитэллэр. “Иллэрээ сыл бэртээхэй мүөтү ылбыппыт. Былырыын кураан­наан, нектар аҕы­йах этэ. Быйыл, этэҥҥэ буоллаҕына, тигээйилэрим уйалара астаныыһылар. Онон пансионаппыт кырдьаҕастарын Амма битэмииннээх мүөтүнэн, минньигэс көтөр сымыытынан, этинэн күндүлүүбүт” диэн кэпсиир улахан дьиэ кэргэн ийэтэ.

Аны “Мэҥкэр” хаһаайыс­тыба биир кэскиллээх көрүҥү – Дьааҥы сылгытын үөрдээн иитиитин сайыннаран эрэр.  “Дойдубуттан иккитэ төхтүрү­йэн, үөр сылгыны аҕалан ииттэн эрэбит. Былырыын бастакы үөрү – 13 сылгыны аҕалбыппыт. Быйыл – 12 төбө. Эһиил эмиэ кыһыҥҥы суолунан 13 төбөнү аҕалар былааннаахпыт. Дьааҥы боруода сылгытын Арыылаах плембаазатыттан атыылаһабыт. Эһиил төрөөбүт дойдубуттан Элгэс хаһаайыстыбаларыттан атыылаһыам”, – диэн былаанын үллэстэр Саргылаана Рожина.

Граныгар — куурусса

Аһымал хайысха­лаах үлэлээх, амарах дууһа­лаах Саргылаана Рожина аны биир бэртээхэй киһи кэрэхсиир үлэтин ыыта сылдьарын истэн сөхтүм. Хотонун, тигээйитэ мүөттүүр сирин, көтөрдөрүн уйаларын – ос­­куола оҥостубут! Ол “үөрэҕин кыһатыгар” практиканнары уһуйар. “Дьокуускайдааҕы тыа хаһаа­йыстыбатын тиэхиньикума куйаар ситиминэн үлэтэ суох дьоҥҥо анаан араас куурус­тарга үөрэтэр. Наһаа туһалаах үөрэх.  Бу кыһа исписэлииһэ Марфа Дмитриева “бэйэҥ хаһаайыстыбаҥ баазатыгар эбии үөрэхтээһиҥҥэ оҕолору быраактакаҕа сырытыннар” диэн этии киллэрбитэ. Мин сөбүлэһэн,  11 оҕо кэлэн быраактыкатын ааспыта. Билигин кинилэртэн үс оҕо бэйэлэрин баҕаларынан сайыҥҥы кэмҥэ үлэлии хааллылар. Хаһаайыстыбабын сыыйа кэҥэтэн иһэр былаан­наахпын. Улахан оҕолорум билигин дьиэ кэргэн биисинэһин сайыннарыыга үлэлэһэллэр. Ол курдук, улахан уолбут  реклама өттүн, иккис уолбут пансионат үлэтин дьаһайаллар, устудьуон кыыспыт менеджер быһыытынан бородууксуйа боппу­руостарын быһаарар. Үс кыраларбыт тиэргэҥҥэ көтөрдөрү көрөн-истэн аһаталлар. Кинилэр улаатан, эмиэ хаһаа­йыстыбабыт араас салааларын салайыахтара».

Ити курдук, “Үлэ киһитэ” бириэмийэ хаһаайкатын кытта киһи кэпсэтэ олоруох курдук. “Ытырбыппын ыһыктыбат киһибин, туохха санаам сытта да, толорон тэйэбин”, диэн кэпсэтиибитин түмүктээтэ сэһэргэһээччим. Дьэ, кырдьык да оннук эбит!

… Кэпсэппит дьоммуттан өрүү ыйытар үгэс буол­бут ыйытыыбын биэрдим: “Бириэмийэҕин хайдах туһанныҥ?”. Онуоха Саргылаана Афанасьевна тута хоруйдуу оҕуста: “Тигээйи атыылас­тым”. Бириэмийэтин ту­­таат, Хабаровскайга тиийэн 70 уйаны атыыласпыт. “Уһук Илин боруода тигээйитэ эбит. Бэрт ыалы атыыласпыппын. Өлгөм аһы биэрииһилэр”, – диэн сыана быһар “Мэҥкэр” хаһаайката. Киһи уонна тугу манна эбиэй?

Арассыыйа бастыҥ ыала

Үлэҕэ көхтөөх Амма ыала 2020 сыллаахха “Ситиһиилээх ыал – ситиһиилээх Арассыыйа” бырайыакка кыттан кыайбыттар. Онон аны «Арассыыйа 100 бастыҥ ыалын» кэккэтигэр сылдьан, Бүтүн Арассыыйатааҕы Атыы-эргиэн промышленнай палата бэрэсидьиэнин тус болҕомтотугар киирбиттэр. “Бу тэрилтэ Дьиэ кэргэн сэбиэтэ ыытар араас таһымнаах үөрэхтэригэр, тэрээһиннэригэр сылга хаста ыҥырыллан сырыттыбыт. Кэрэхсэбиллээҕэ баар, манна урбаанньыт ыаллар оҕолорун эмиэ туспа “Биисинэс эрэлэ” диэн бырагыраамаҕа олоҕуран үөрэтэллэр эбит. Онно кыра сааһыттан оҕо дьиэ кэргэн биисиинэһин хаҥатыыга кини эмиэ оруоллааҕын арыйан, араас үөрэтиини ыыталлар”, – диэн санаатын үлэстэр хаһыаппыт дьоруойа.