Михаил Черосов: «Баһаары умуруорууга дойду салалтата улахан көмөнү оҥорор»

Сайын аайы дойду үрдүнэн тыһыынчанан иэннээх хара тыаны уот сиир. Баһаардар үгүстүк айылҕа содулуттан, кураанах этиҥнэртэн, ардыгар дьон дьалаҕай быһыытыттан тахсаллар. Быйыл эмиэ баһаар сезона саҕаланыаҕыттан элбэх сиргэ уот туран ыксаллаах быһыы-майгы эрэсиимэ олохтонно.

Элбэх баһаар 466 715 га иэннээх сиргэ 123 бүгүн сарсыарда Забайкальскай кыраайга, Амурскай уобаласка (23 469 га иэннээх сиргэ 44 баһаар), Бурятияҕа (18 276 га иэннээх 64 баһаар), Красноярскай кыраайга (4 687 га иэннээх сиргэ 24 баһаар ойуур пуондатыгар) тахсыбыта бэлиэтэннэ.

Арассыыйа үрдүнэн уопсайа 8 эрэгийиэҥҥэ ыксаллаах быһыы-майгы эрэсиимэ олохтонно, ол иһигэр Амурскай уобаласка, Тыва, Бурятия уонна биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр, Забайкальскай, Красноярскай кыраайдарга, Иркутскай уобалас уонна Хабаровскай кыраай сорох оройуоннарыгар.

Сыл аайы хатыланар ойуур баһаардарын, килиимэт сүдү уларыйыытын кытары сибээстиэххэ сөп дуу, айылҕа бэйэтин бэйэтэ ыраастанар дуу диэн ыйытыыга СӨ Уопсастыбаннай балаататын Айылҕаны туһаныыга уонна экология боппуруостарыгар хамыыһыйа бэрэссэдээтэлэ, биологическай наука дуоктара, РНА СС Криолитозона биологическай кыһалҕаларын чинчийэр институтун үлэһитэ, РНА СС «Саха сиринээҕи научнай киин» федеральнай чинчийэр институт кылаабынай научнай сотруднига Михаил Черосов «Саха» НКИХ биэриитигэр хоруйдаата:

— Саха сиригэр, чуолаан, киин өттүгэр бэс, от, атырдьах ыйдара, диаграммаҕа көрдөххө даҕаны, кураан ыйдарга киирэллэр. Кырдьык бу ыйдарга кураан сатыылаан, баһаардар турар кутталлара үөскүүр. Үгүстүк бу циклон кэлэриттэн тутулуктаах. Ол эрээри циклон кэлэрэ биһиэхэ үчүгэй. Билгэлээһин быһыытынан, быйылгы сылы ааспыт сылы кытары тэҥнээтэххэ, кураан буолара сабаҕаланар, онон кутталы үөскэтэр. Бүгүн ардах түспүтэ тугу даҕаны эппэт. Саха сирин соҕуруу уонна соҕуруулуу-илин өттүгэр бэс ыйыттан кураан туран, ойуур умайар, ону умуруоруу күүскэ барар. Билиҥҥитэ хоромньу 2021 с. курдук буолбатах, умуруоруу үлэтэ тиһиктээхтик ыытыллар. Ойуур баһаарын динамикатын туһунан этэр буоллахха, нуорматтан аһара халбаҥнаабат, буоларын курдук эмискэ түһүү да, тахсыы да баар буолуон сөп. Уопсайынан ыллахха, аан дойду үрдүнэн килиимэт уларыйыыта баар, ол эрээри аан дойду учуонайдара төттөрүтүн, тымныы кэмэ иһэрин этэллэр.

Ойуур баһаардарын кытары охсуһууга тиһиктээх үлэ ыытыллар, дойду салалтата баһаары утары үлэҕэ бүддьүөккэ анал үбүлээһини көрөрү толкуйдуур. Билиҥҥитэ үп-харчы баһаары утары үлэҕэ Арассыыйа солбук пуондатыттан көрүллэр. Ойуур баһаардарын умуруорарга дойду салалтата улаханнык көмөлөһөр. Уонунан баһаар бохсулуннаҕына, уонунан баһаар саҥаттан тахсан иһэр. Үгүс улахан баһаардар киһи тиийбэт сирдэригэр буолаллар, биһиги тыабыт хойуу, хаппыт мастар буорах курдук, кыра да кыымтан умайар кутталлаахтар. Онон биһиги ойуурбутун, тыабытын бэйэтэ харыстанарыгар көмөлөһүөхтээхпит, айылҕаҕа сылдьыы быраабылатын тутуһан, көрө-истэ сылдьыахтаахпыт.