Михаил Николаев университет сайдыытын түстээччи

Саха сирин бастакы бэрэсидьиэнэ Михаил Николаев мэлдьи үөрэхтээһин эйгэтин өйөөһүҥҥэ улахан болҕомтотун уурар. Кини бэрэсидьиэн солотугар олорбут кэмигэр үгүс тыа сирин оскуолата, хас даҕаны институт арыллыбыта, науканы күүскэ өйөөбүтэ. Бэрэсидьиэн Максим Аммосов аатын иҥэртэрбит Саха судаарыстыбаннай университета чэчирии сайдыбыта.  

Михаил Николаев норуот бэ­­йэтин аатын-суолун симэлиппэккэ  илдьэ сылдьарыгар үөрэхтээһин бастыҥ ньыма буоларыгар бигэтик эрэнэр. Ол иһин кини улахан болҕомтотун педагогичес­кай уонна научнай эргимтэҕэ, эдэр каадырдарга уурар, бу эйгэ үлэһиттэрин кытта мэлдьи көрсөн, санаатын үллэстэр.  “Биһиги норуоппут олох төрүкү билиигэ-көрүүгэ дьулуһар, талаан­наах уонна сытыы өйдөөх”, – диэн өрөспүүбүлүкэ эдэр учууталларын кытта биир көрсүһүүтүгэр Михаил Николаев бэлиэтээбитэ.

Өрөспүүбүлүкэни салайар кэмигэр Михаил Николаев үөрэхтээһини кэлимсэ сайыннарыыга дьулуспута: оскуолаларынан, ону тэҥэ үрдүк уонна орто анал үөрэх тэрилтэлэринэн дьарыктаммыта. Өрөспүүбүлүкэҕэ үөрэхтээһин тумус тутуллар судаарыстыбаннай соругунан буолбута. Маныаха бэрэсидьиэн бу тэрилтэлэр сайдыыларыгар быһаччы уонна көхтөөхтүк кыттара, соруктары ту­­руорара.

Кини өрөспүүбүлүкэ экэниэмикэ өттүнэн бэйэтин дьаһанар буолуута, судаарыстыбаннаһы бөҕөргөтүү, норуот духуобунай өттүнэн чөлүгэр түһүүтэ киһи үөрэҕин таһымыттан уонна идэни баһылаабытыттан тутулуктааҕын бэлиэтиир. Бэрэсидьиэн ­ыйааҕынан СГУ өрөспүүбүлүкэҕэ исписэлиистэри бэлэмнээһиҥҥэ эппиэттээх үрдүк үөрэх тутаах кыһатынан буолбута.

Бу кэмҥэ университет дойду хотугулуу-илиҥҥи өттүгэр бөдөҥ үрдүк үөрэх кыһатынан, научнай-педагогическай үлэ-хамнас интеллектуальнай киининэн буол­бута диэн бигэргэтиэххэ сөп.

Университет оччолорго ылбыт кирбиитэ федеральнай статуһу ыларга төһүү буолбута. Саҥа кыахтары арыйбыта. СГУ бастакы бочуоттаах бэрэпиэссэрин үрдүк аатын Михаил Николаев ылар чиэскэ тиксибитэ. Саха сирин бастакы бэрэсидьиэнигэр маннык ааты дойду атын үрдүк үөрэх кыһалара эмиэ  иҥэрбиттэрэ, олор истэригэр Москватааҕы судаарыстыбаннай университет эмиэ баар.

“Устудьуоннар тупсаҕайдык олоруохтаахтар”

Университет материальнай-тиэхиньиичэскэй баазата тупсубута. Университет 1500 миэс­тэлээх олорор комплекстаммыта, ол эбэтэр оройуонтан кэлэн тупсаҕай усулуобуйаҕа олорон дьоһун үөрэҕи ылар устудьуон ахсаана элбээбитэ.

Михаил Николаев саҥа факультеттары уонна институттары арыйыыны өйөөбүтэ. Саҥа үөрэнэр куорпустар үлэҕэ киирбиттэрэ: мэдиссиинэ, үп-экэниэмикэ институттара, естественнэй наукалар факультеттарын куорпуһа уонна да атыттар. Өрөспүүбүлүкэ киин куоратыгар эрэ үрдүк үөрэхтээһин сайдыбатаҕа – бу кэмҥэ СГУ Мииринэйдээҕи уонна Нерюнгритээҕи филиалларыгар тиэхиньиичэскэй уонна гуманитарнай хайысхаҕа устудьуоннары бэлэмниир буолбуттара.

Бастакы бэрэсидьиэммит университекка үөрэтэр бырагыраамалары сайыннарыыга болҕомтотун уурара. Кини кыттыылаах саҥа идэлэр арыллыбыттара: аан дойдутааҕы экэниэмикэ, үп, кирэдьиит уонна харчыны туһаныы; экэниэмикэ уонна үлэ социологията; менеджмент, химия, суруналыыстыка, маһы таҥастааһын технологията, педиатрия, стоматология, культурология, радиофизика уонна электроника, матырыйаалы үөрэтии уонна саҥа матырыйааллар технологиялара, социальнай педагогика, психология уо.д.а. Бу бырагыраамалары билигин да туһаналлар.

СГУ-га үрдүк үөрэхтээһин элбэх түһүмэхтээх ситимигэр көһүүгэ бэлэмнэнии бу кэмтэн саҕаламмыта. Өссө 1992 сыллаахха Саха судаарыстыбаннай университетыгар бакалаврдары бэлэмнээһиҥҥэ бастакы хардыылар оҥоһуллубуттара. Ону тэҥэ философия, математика уона педагогика идэлэригэр кандидатскай диссертациялары көмүскээһиҥҥэ идэтийбит сэ­­биэттэр тэриллибиттэрэ.

Инники сайдыы кэрэһитэ

Саха сирин бастакы бэрэсидьиэнэ науканы уонна үөрэхтээһини өйүүр боппуруостарга сокуон өттүнэн эмиэ үлэлэһии ирдэнэрин  бигэтик өйдүүр. Кини Үөрэхтээһин туһунан со­­куону, ону тэҥэ кэккэ ыйаахтары, бырабыыталыстыба ­уураахтарын  бырайыактарын бэлэмнээһиҥҥэ кыттыбыта. Ол түмүгэр наука уонна үрдүкү оскуола, усту­дьуоннар, научнай-педагогическай үлэһиттэр социальнай өттүнэн көмүскэллээх буолууларын боппуруостара сөптөөхтүк быһаарыллыбыттара, сити­һиилээхтик үөрэнэргэ уонна үлэлииргэ усулуобуйалар тэриллибиттэрэ, университет материальнай баазата хаҥаабыта.

Михаил Николаев аныгы технологиялара суох сайдыы кыаллыбатын таба өйдөөбүтэ. Онон университекка Мэдиссиинэ киинин курдук аныгы мэдис­сиинэ тэрилэ атыылаһыллыбыта уонна үөрэхтээһин атын тэрил­тэлэрэ көмпүүтэрдэринэн, үөрэх уонна наука аныгы тэриллэринэн хааччыллыбыттара. Ол барыта үрдүк үөрэхтээх исписэлиистэри хаачыстыбалаахтык бэлэмнииргэ төһүү буолбута. Быыстала суох уонна тэйиччиттэн үөрэтии тиһигэ күүскэ сайдыбыта.

Наука

Саха сиригэр бу кэмҥэ Михаил Ефимович көҕүлээһининэн СӨ Наукаларын академията арыллан, университет оччоттон билиҥҥэ  диэри ыкса үлэлэһэр. Наука өрөспүүбүлүкэ салалтатыттан киэҥ өрүттээх өйөбүлү ылбыта, өрөспүүбүлүкэ министиэ­ристибэлэрин уонна биэдэ­мистибэлэрин сайаапкаларынан толоруллар тус сыаллаах научнай-чинчийэр бырагыраамалар ситимнэрэ олохтоммута.

1999 сыллаахха “Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр научнай-тиэхиньиичэскэй бэлиитикэ туһунан” сокуон ылыныллыбыта.

Онно олоҕуран научнай чинчийиилэри өйүүргэ өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүн орос­куоттаах чааһыгар 4% итэҕэһэ суох үбү көрбүтэ.

Наука уонна тиэхиньикэ эйгэтигэр Судаарыстыбаннай бириэ­мийэ, 33 саастарыгар диэри эдэр учуонайдарга уонна исписэ­лиистэргэ Судаарыстыбаннай бириэмийэлэр, научнай үлэһиттэргэ уонна аспираннарга судаарыстыбаннай истипиэндьийэлэр, докторскай уонна кандидатскай диссертациялары көмүскээһин иһин биир кэмнээх төлөбүрдэр олохтоммуттара. Бу саҥаны киллэриилэр СГУ научнай сотрудниктарыгар эмиэ сыһыаннааҕа.

Михаил Ефимович Николаев бэрэсидьиэнинэн олорбут кэмэ дойдуга демократическай уларыта тутуулары, дойдуну бэлиитикэ, экэниэмикэ уонна үп-харчы кириисиһэ, социальнай өттүнэн тыҥааһыннаах буолууга тиэрдибит либеральнай реформалар кэмнэрин кытта сөп түбэс­питэ.

Маннык судургута суох кэмҥэ биһиги ытыктыыр бэрэси­дьиэммит  Саха судаарыстыбаннай университетын күүскэ өйөөбүтэ. Ол иһин бүгүн өрөспүүбүлүкэбит чэчирии сайдыытыгар, дьон олоҕо-дьаһаҕа туруктаах буолуутугар сөптөөх быһаа­рыылары, хардыылары кэмигэр ылыммытын иһин ХИФУ дириҥник махтанар.

Анна ЯРОЕВА,

ХИФУ.