«Мин артыыс олоҕум» (Тамара Попова-Хадаана дьоро киэһэтиттэн санаалар)

Сэтинньи ый сэтэриир тумарагын сэгэйэ тэлэн, Туймаада олохтоохторо эдэрдиин-эмэнниин Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтин диэки тиэтэйбиттии сэлэлии хаамыстылар. Кинилэр бу көрөөччү кутун туппут, бэйэтэ туспа суоллаах-иистээх, хорсун, киһи этин сааһынан киирэр дьикти дьүөрэллэринэн энэлитэ, куйуһута, сороҕор илбиһирдэр да турукка киллэрэр энэргиэтикэлээх, Сунтаар Хадан диэн түгэх нэһилиэгиттэн төрүттээх ырыаһыт Тамара Попова-Хадаана үбүлүөйдээх айар киэһэтигэ куучур-хаачыр үктэнэн, дьулуһан иһэллэр.

Ол курдук, саала иһигэр баппат көрөөччү, муҥха ийэтигэр толору симиллибит көмүс хатырыктааҕы санатан долгулдьуһа олордулар. Кэнсиэрбит үгүс дарбаана суох олус иһирэхтик саҕаланна. Бииртэн биир ырыалар Тамара Попова артыыс буолар олоҕун, дьылҕатын көрөөччүгэ сэһэргээн эрэр курдук сэгэтэн истэ. Хаһан эрэ ыраах Хадаҥҥа, сайылык титиигэр эбэтэр сииктээх тымныы сопхуос хотонугар ынах ыы сылдьан, кэрэ куолаһынан киҥинэйэн ыллыы олорон:
«Оо, артыыс буолбут киһи ньии, оо үтүмэн үгүс көрөөччүлэр иннилэригэр, күлүмнүүр уот ортотугар ыллаан дьүрүһүппүт киһи даа!» — диэн сэмэй сүрэхчээнэ симиктик үөгүлүү сатыыра эбээт.
Баардаах баара батарбатаҕа, ырыа күрэхтэригэр кыттан, «Чуона» бэстибээл кыайыылааҕа буолбутуттан кынаттанан, Улуу Туймаада туонатыгар үктэнэр, уонна олоҕун тосту уларытан артыыс буолар ыра санаатын толорор дарбааннаах суолга турунар. Көрөөччүлэр биһирэбиллэрин уонна мин тус сэҥээриибин ылбыт Сайа хоһоонугар «Барбыт киһи» ырыатын бастакы интерактивнай, онтон «Саҥа ырыа» тэлэбиидьэннэ мусукаалынай бириэмийэтин күөн күрэһигэр толорон «Муҥуутуур кыайыылаах» аатын ылар. Дьэ, мантан саҕаланар кини артыыс буолар олоҕо…

БАРБЫТ КИҺИ…

Улук ууттан уһуктан,
Уһун суолу тутуһан
Барбыт киһи…
Куоппут киһи…
Бу муҥутуур уһуктан,
Бу чуҥкунуур чуумпуттан.

Дууһа уотун уматан,
Сүрэх хаанын хамсатан
Барбыт киһи…
Тиийбит киһи…
Санаа ылбат ырааҕар,
Харах саатар сырдыгар.

Кэнэн киэби хаалларан,
Кэлэр кэми эрэнэн
Барбыт киһи…
Барбыт киһи…

Көрөөччү үксэ бу артыыс тас көстүүтүн, ырыатын-тойугун, күлүмүрдүүр көмүс таҥаһын сэргии көрөр, астынар, дуоһуйар. Ол гынан баран, артыыс олоҕо дьиҥ дьиҥэр киирдэххэ, олус уустуктардаах буолар. Олох араас эндирдэрин уйар эрэ киһи уйар. Үгүс ырыаһыттар чэпчэкитэ суох дьылҕаларын бары да истэ-билэ сылдьабыт. Ол да буоллар, кинилэр көрөөччүгэ, бу бүрүүкээн турар дьалҕааннаах ыарахан олоххо, сүргэни көтөҕөр үрдүк аналлаахтар.

Хадаана ол курдук бииртэн биир ырыата көрөөччүлэр дохсун ытыстарын тыаһынан доҕуһуолланна. Артыыс доҕотторо Александр Бурнашев, Сахаайа, Анастасия Готовцева уонна эдэр ырыаһыттар кынат буолан кэлэн кытыннылар. Хадаана дьүөгэлэрэ, Сунтаар күөрэгэйдэрэ «Дьахтар көмүс күһүннээх» ырыалара дьоро киэһэни олус киэргэттэ.

Ол курдук, Хадаана хас биирдии ырыата бэйэтэ дьоҕус испэктээк курдук, үҥкүүһүттэр ырыа ис хоһоонун ситэрэн, хомусчут, барабаанньыт оҕолор доҕуһуоллара олус сөхтөрдө. Хадаана Борис Павлов «Эрдииһиппин» диэн хоһоонун дьүөрэлин оҥорон толорбута миигин олус долгутта. Дьоро киэһэни саха норуодунай суруйааччыта, хомоҕой хоһооннордоох бэйиэт Сайа, араадьыйа уонна тэлэбидиэнньэ биллиилээх ыытааччыта Георгий Белоусов дьоһуннук иилээн-саҕалаан, Хадаана артыыс олоҕун көрдөөх түгэннэриттэн сэгэтэ тутан бэркэ ыыттылар.
Кэнсиэр 4 чаастан саҕаламмыта, ортотугар кыракый сынньалаҥнаах түөрт аҥар чаас ньиргиччи барда.

Түмүккэ артыыс күүстээх аҥаара, тирэҕэ, өйөһөр доҕоро Владимир Татаринов тахсан, иккиэн дуэтынан ырыаларын көрөөччүлэргэ бэлэхтээтилэр.
Ити курдук, Тамара Попова-Хадаана көрөөччүлэригэр олус үчүгэй үбүлүөйдээх дьоро киэһэтин бэлэхтээтэ. Киниэхэ инники айар суолугар ситиһиилэри, саҥаттан саҥа ырыалары айан биһирэтэ турарыгар баҕарыаҕыҥ.

Василий ГОГОЛЕВ-УЙУЛҔАН