«Мин баар буолуохтаах хаартыскам» — «Кыһыл көмүс мааска» номинана

2025 сыл тохсунньу 22 күнүгэр Москваҕа “Кыһыл көмүс мааска” тыйаатыр национальнай бириэмийэтигэр уонна бэстибээл-куонкуруска номинаннары биллэрбиттэрэ.Номинаннар ортолоругар Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет тыйаатыра, СӨ Үүнэр көлүөнэ тыйаатыра уонна Нерюнгритааҕы куукула тыйаатыра бааллара.  

«Кыһыл көмүс мааска» тыйаатыр бэстибээлигэр сыл аайы дойду бастыҥтан-бастыҥ тыйаатырдара сайаапка түһэрэллэр уонна кытталлар. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Үүнэр көлүөнэ тыйаатыра быйыл иккис төгүлүн кыттан, номинаннар кэккэлэригэр киирбитэ тыйаатырга эрэ буолбакка, өрөспүүбүлүкэ култууратын олоҕор олус улахан суолталаах уонна үөрүүлээх түгэнинэн буолар. Быйыл бэстибээлгэ дойду тыйаатырдарыттан 734 сайаапка киирбититтэн талыллыбыт 40 номинант ортотугар Үүнэр көлүөнэ тыйаатыра баара —  улахан ситиһии. Тыйаатыр «Мин баар буолуохтаах хаартыскам» испэктээгинэн «Бастыҥ испэктээк. Дыраама тыйаатыра. Кыра кээмэй» номинацияҕа түһэрилиннэ.
Нуучча суруйааччыта Виктор Астафьев 1964 сыллаахха суруйбут айымньытыгар төһө да 30-с сыллар кэпсэнэллэрин иһин, испэктээк көрөөччүлэри 1990-с сылларга Саха сирин биир уһук сытар дэриэбинэтигэр аҕалар. Манна олохторо төһө да биир тэҥник устубутун, ыарахаттары көрсөллөрүн да иһин, дьоллоохтук олороллор. Кинилэргэ эмискэ кытай геограба (кэпсээҥҥэ хаартыскаҕа түһэрээччи) кэлиитэ олохтоохторго соһуччу буолар. Географ сүрүн соругунан дэриэбинэни уонна тыытыллыбатах айылҕаны сэргэ, дьонун-сэргэтин хаартыскаҕа түһэрии эбит. Ыалдьыт кэлиэҕиттэн урукку олохторо хайдах уларыйбытын дьэ, испэктээккэ көрөҕүн. Кэрэхсэбиллээҕэ диэн, испэктээккэ дьиҥнээх доҕордоһуу, дьиэ кэргэн уонна киһи аймах үйэлээх сыаннастара көрдөрүллэллэр.

х х х

Соторутааҕыта Үүнэр көлүөнэ тыйаатыра «Кыһыл көмүс мааска-2025» бэстибээлгэ кыттыбытын түмүгүнэн пресс-кэмпириэнсийэни ыытта.
Тыйаатыр муус устар 30 күнүгэр Таганкаҕа Москва тыйаатырын сабыс саҥа сыанатыгар режиссер Антон Ботаков туруоруутунан «Мин баар буолуохтаах хаартыскам» испэктээги көрдөрдө. Виктор Астафьев автобиографическай кэпсээнининэн туруоруллубут испэктээги Москва көрөөччүтэ улаханнык сэргээтэ уонна бэстибээл куонкуруһугар биллэр-көстөр түгэнинэн бэлиэтэннэ. Манна даҕатан эттэххэ, артыыстар сарсыныгар Москваҕа госпитальга биир дойдулаахтарыгар сылдьан гуманитарнай көмө оҥордулар, истиҥник кэпсэтэн, байыаннай дьайыыга сылдьар уолаттары алҕаан кэллилэр.

Кэмпириэнсийэ кэмигэр артыыстар бэстибээлгэ кыттыыларын туһунан өрө көтөҕүллэн кэпсээтилэр. Махтал тылларын тыйаатыр салалтатыгар (чуолаан тыйаатыры төрүттээччи, РФ уонна СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, СӨ култууратын уонна ускуустубатын бочуоттаах үлэһитэ Матрена Павловаҕа), тэрийээччилэргэ, тыйаатыр көстүбэт үлэһиттэригэр уонна көрөөччүлэргэ тириэртилэр.

Кэмпириэнсийэҕэ артыыстары СӨ култуураҕа уонна духуобунай сайдыыга миниистирин бастакы солбуйааччы Мария Турантаева эҕэрдэлээтэ. Мария Васильевна испэктээги көрө олорон, салгыытын тулуйбакка күүтэргин, маннык бэстибээллэр өссө да ситиһиилээх үлэҕэ көҕүлүүллэрин, номинант буолуу улахан ситиһиинэн ааҕылларын, артыыстар бачча ыраах көтөн тиийэн, сынньаммакка да эрэ  бэстибээли тэрийээччилэргэ уонна Москва көрөөччүлэригэр үрдүк таһымнаахтык көрдөрбүттэрин бэлиэтээтэ. «Үүнэр көлүөнэ тыйаатыра олох хаамыытынан сайда турар. Куруук көрөөччүлээх, атын эрэгийиэннэр да кэлэн бардахтарына, бу тыйаатыр сахалыы саҥарарыттан (сорох эрэгийиэннэр нууччалыы эрэ тылынан туруораллар), репертуара киэҥиттэн үөрэллэр уонна сөҕөллөр», -– диэн тыйаатыр туруорууларын үрдүктүк сыаналаата.
Тыйаатыр уус-уран салайааччыта, «Култуураҕа уонна ускуустубаҕа өҥөтүн иһин» уордьанынан наҕараадаламмыт Алексей Павлов, бастатан туран, кэмпириэнсийэ кыттыылаахтарын Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Кыайыы 80 сылынан эҕэрдэлээтэ. Кини:
«Ханнык баҕарар тыйаатырга уонна артыыска, айар үлэһиккэ «Кыһыл көмүс мааска» курдук тыйаатыр улахан бириэмийэтигэр кыттыы улахан суолталаах. 2009 сыллаахха Ийэ олоҥхоһут Петр Решетников «Аһыныгас санаалаах Айыы Дьураҕастай бухатыыр» олоҥхотунан, Лена Гримм режиссуратынан «Эсперимент» номинацияҕа кыттыбыппыт. «Кыһыл көмүс мааска» бэрэсидьиэнэ Георгий Тараторкин бэйэтинэн кэлэн көрөн, махтал тыллары этэн барбыта биһиэхэ билигин да үчүгэй өйдөбүл буолан сылдьар. Аны бу 16 сылынан иккиһин кытынныбыт. Бириэмийэҕэ 86 эрэгийиэн 472 тыйаатырыттан 734 сайаапка киирбит. Онтон 40 эрэ испэктээги талан, олор истэригэр биһиги киирдибит! Онон улахан кыайыыны ситиһэн олоробут диэн аһара үөрэбит. «Кыра кээмэйдээх испэктээктэргэ бастыҥ графическай испэктээк» диэн номинацияҕа киирэн хаалбыппыт биһиэхэ улахан суолталаах, киэн туттабыт. Биһиги номинациябытыгар 5 тыйаатыр, ол иһигэр аан дойдуга биллэр тыйаатырдар,  бааллар», -– диэн, бэстибээли Тыйаатыр диэйэтэллэрин сойууһа 1993 сылтан тэрийэрин, 2023 сылга улахан уларыйыылар киирбиттэри туһунан кэпсээтэ.

Билигин Тыйаатыр диэйэтэллэрин сойууһун бэрэссэдээтэлинэн Арассыыйа норуодунай артыыһа, Олег Табаков тыйаатырын уонна «Современник» тыйаатыр уус-уран салайааччылара Владимир Машков анаммыт. Алексей Прокопьевич астына бэлиэтииринэн, «Кыһыл көмүс мааска» бэстибээлгэ, уруккуга холоотоххо, эрэгийиэннэр тыйаатырдарыгар болҕомто ууруллар буолан эрэр.

Туруорааччы-режиссер, СӨ култууратын туйгуна Антон Ботаков Москва көрөөччүлэрэ биһиги көрөөччүбүт аахайбакка да хаалыан сөптөөх кыра да деталлары бэлиэтии көрөрүн сөхпүтүн туһунан эттэ. «Биһиги сүрүн дьоруой Витя (артыыс Сергей Эверстов) уонна кини эбээтэ Катерина (Мария Данилова) кэпсэтиилэрин уларыппакка биэрэн, суруйааччы этэр санаатын  бэйэтинэн хааллардыбыт», -– диэн испэктээккэ үлэтиттэн быһа тардан үллэһиннэ.

Көстүүм худуоһунньуга, сценограф, СӨ култууратын туйгуна Мария Иванова бэлиэтээһиннэрин билиһиннэрдэ уонна ханнык баҕарар испэктээк бэйэтэ ураты дьылҕалаах буоларын санатта. Ол курдук, суруйааччы Виктор Астафьев 2024 сыллаахха төрөөбүтэ — 100, «Мин баар буолуохтаах хаартыскам» кэпсээн суруллубута 60 сылын туолбут.

СӨ үтүөлээх артыыската Мария Данилова:
«Арассыыйабыт биир аатырбыт бэстибээлигэр биһиги тыйаатырбыт ыҥырыллан тиийэн испэктээгин көрдөрбүтэ биһиэхэ улахан чиэс уонна бочуот, дьол. Мээнэҕэ ыҥырбаттар, син тугун эрэ сөбүлээн ыҥырдахтара дии. Биһигини  Таганкаҕа Москва тыйаатырыгар киириэхпититтэн ыла ытыс үрдүгэр түһэрэн илдьэ сырыттылар. Испэктээкпитин биир да көрөөччү тыынара да иһиллибэттии болҕомтолоохтук уонна үөрэн көрдүлэр» -– диэн биир киһи курдук үлэлиир, иллээх эйэлээх кэлэктиибигэр махтанна.

«Мин баар буолуохтаах хаартыскам» испэктээккэ оонньообут артыыстар Федот Львов, Елизавета Далбараева, Спартак Ларионов, Сергей Эверстов дойдубут киин куоратын сыанатыгар хайдах оонньообуттарын, төһө долгуйбуттарын уонна «Кыһыл көмүс мааска» бэстибээлгэ кыттыбыттарынан киэн тутталларын туһунан кэпсээтилэр.

Түмүккэ Алексей Павлов РФ сенатора Сахамин Афанасьев Махтал суруктарын тыйаатыр салалтатыгар уонна артыыстарга дохсун ытыс тыаһынан туттарда.

ххх

2024 сыллаахха «Кыһыл көмүс мааска» бириэмийэни Татарстан Өрөспүүбүлүкэтин Галиаскар Камал аатынан Судаарыстыбаннай академическай тыйаатыра «Дыраама бастыҥ испэктээгэ» номинацияны ылан кыайыылаах тахсыбыта. Онон бэс ыйын 26 күнүгэр кыайыылааҕы быһаарар кэмбиэри бу тыйаатыр кулун тутар 5 күнүгэр үлэҕэ киллэриллибит сабыс саҥа уораҕайыгар арыйан биллэриэхтэрэ. Ол долгутуулаах түгэни Үүнэр көлүөнэ тыйаатыра уонна көрөөччүлэр долгуйа күүтэллэр.

Быһаарыы:

Испэктээккэ үлэлээтилэр:
Тыйаатыр туруорааччы-режиссера Антон Ботаков, сценограф уонна көстүүмнэр худуоһунньуктара Мария Иванова, уот-күөс худуоһунньуга Алексей Корякин, тыас-уус худуоһунньуга Павел Неустроев, синхронист Любовь Макарова уонна тыйаатыр артыыстара.