Мин бастакы тылларым

 Саҥа тылламмыт оҕоҕо тугу ыйан-кэрдэн үөрэтэргэ тирэх буолар босуобуйа элбэх эрээри, аан дойдуга саамай биһирэммитэ маннык, түннүктээх-үөлэстээх кинигэ. Ол тугуй диэтэххэ, быһаарыым. Арыйа биэр, дьэрэкээн кырааскаларынан ойууламмыт, тиэмэтигэр сөп түбэһэр уруһуйунан кэпсээннэр. Чахчыта оннук курдук. Барытыгар онно кэпсэнэр дьонноох, маллардаах, үүнэн турар мастардаах, туттар сэптэрдээх.

Онон бу маннык кинигэни одуулаан, кэпсээни истэн улаатар оҕо тылын субу бүгүҥҥү саппааһын соҕотохто 18 төгүл тута элбэтэр эбит диэн барыллаан аахтым.  Аны тарбаҕын төбөтүнэн хасыһан, түннүгү кытаахтаан арыйар оҕо бытархай моториката тута сайдарыгар наһаа судургу, туһалаах эрчиллэр дьарык  буолсу.

«Тиэргэн»

Холобур, оҕо дьиэтин тиэргэниттэн аан дойдуну ахсаран, тулатын  анаарар буола улаатар. Кини ыал аайы баар кыыллары кытта ыаллаһа улаатыа. Холобур,  сылгы. Ойуутугар субу турар. Онтубут түннүгүн арыйа биэрдэххэ, иһигэр бу туох кыылын туһунан быһаарыылаах. Ийэ-аҕа, эдьиий-убай, эбэ-эһэ хайа баҕарар быһааран биэрэригэр үчүгэй баҕайытык суруллубут. Сылгы диэн өйдөбүлгэ туттуллар атын тыллары: холобур, ат, биэ, кулунчук, соноҕос, тый да диэ, барытын аргыый-наллаан оҕоҕо өйдөттөххө, бу кини тылын хасааһа төһө эмэ байарыгар саарбах суох. Таарыччы тиэргэҥҥэ сылдьар аймах дьоно тугунан дьарыктаналларын оҕо бэйэтэ кэпсии улаатыахтаах. Онуоха эмиэ түннүк аайы ис өттүгэр ыйан-санатан биэрэр суруктардаах.

Бу олус кэрэхсэбиллээх кинигэ. Оҕо эрэ ымсыырыах, улахан киһи эрэ умсугуйуох айылаах.

«Сэрэхтээх буол!»

Дьиэҕэ-уокка, кыһын-сайын, тыаҕа-уулуссаҕа сырыттын, ханна баҕарар оҕо барахсан уһун күҥҥэ үгүс мучумааны көрсөр. Ону бэйэтэ сатаан туорууругар үөрэтэргэ, элбэх тыла суох үчүгэйкээн уруһуйдар көмөлөрүнэн холкутук өйдөтүөххэ, сиэттэриэххэ сөп. Дьыссааттарга, оскуола алын кылааһын үөрэнээччилэригэр тиийэ, бу айар турукка киирэн үлүһүйэргэ, бэйэ атыны дьүһүйэн тобуларыгар тирэх буолуох кинигэ.

Сэрэхтээх буолууга аналлаах, эркиҥҥэ ыйанар элбэх былакааттар баар буолааччылар. Онуоха бу тэҥэ суох суолталаах, табыгастааҕынан, оҕо өйүгэр-санаатыгар тута тиийэринэн эҥкилэ суох. Онон, оҕоҥ этэҥҥэ барытыгар сэрэхтээх буоларын бу кинигэ наһаа үчүгэйдик такайыа, хааччыйыа.

«Ойуур»

Тыаҕа да таҕыстахха, иһирдьэ дьоҕус көлүччэлээх, эбэтэр аттыгар кыра көлүкэлээх буолааччы. Онно тыынар тыыннаах куруук толору. Уу кытыытынааҕы олохтоохтор, ууга кэлэн түһэн ааһар көтөр арааһа, үүнээйи эгэлгэтэ дьиэ таһыттан уонна ойууртан ураты.

Онон,  ойуур кыылларыныын  атыттары бутуйбат туһугар оҕо  быыкаатыттан араара үөрэнэрэ кини сөптөөх билиини кыра сааһыттан иҥэринэригэр тирэх буолар. Ити кыыллары-сүөллэри көрөн кинигэҕэ олорон ханнык баҕарар киһи оҕо эрдэҕинээҕитин уонна ол саҕана бэйэтэ аахпыт остуоруйаларын санаан ааһара чахчы. Оччотугар оҕо саҥарар тылыгар-өһүгэр, кэпсэтэр тиэмэтигэр байытыныы тыына иҥэр, тылын саппааһын төһө эмэ эбинэр.

«Мин бастакы тылдьытым»

Аангылыйалыы-сахалыы “Мин дьиэ кэргэним”,  “Тэлгэһэ”, “Дьиэ кыыллара”, “Зоопаркаҕа”, “Мин дьиэм” диэн кэрчик тиэмэлэргэ бэртээхэй тылдьыт манна киирбит. Түннүк иһигэр баар быһаарыылаах этиилэр оҕо хартыыналарынан кэпсээн оҥороругар олус табыгастаах олук буолбуттар.

Онон бу тылдьыт көмөтүнэн оҕо сахалыы тылларын байытынарын таһынан аангылыйалыы саҥа тыллары билсэрэ олус кэрэхсэбиллээх.

Доҕоттор, оҕо туһугар олохпутун анаабыт норуот, биһиги, маннык үчүгэй кинигэлэри болҕойон атыылаһыаҕыҥ, ыччаппытыгар бэлэхтэ оҥоруоҕуҥ! Мин бу күннэргэ сиэн оҕобор атыылаһан ылан, аан бастакынан “Тиэргэни”  дьарыктаан эрэбит. Инньэ  гынан 4 саастаах киһибиниин дьарыктаммытым түөрт хонно, оҕом  били тиэргэн кырачаана буолан ыраатта. Дуоһуйуҥ, кытаатыҥ, туһаныҥ!

                                                                       Анисим НЕУСТРОЕВ