«Мин талыам! Сүрэҕим иэйиитин суолларын»

Кулун тутар 21 күнүгэр Поэзия аан дойдутааҕы күнэ бэлиэтэнэр. Бүгүн «Куорсун» рубрикаҕа эдэр бэйиэти билиһиннэрэбит.

 Гавриил Адамов Хаҥалас улууһун Покровскай куорат 1-кы №-дээх оскуолатыгар 11-с кылааска үөрэнэр. 2024 с. күһүнүгэр «Өлүөнэ долгуннара» Хаҥалас улууһун  айар түмсүүтүгэр киирбитэ. Кини суруйар айар  хоһоонноро туспа буочардаахтар, толкуйдаахтар. Эдэр киһи эрчимнээх, аһаҕастык тугу саныырын анаарар, ойуулуур. Айар үлэтэ үксэ  киһи тус олоҕор сыыһатын туоратарыгар ыйан  көрдөрөр. Таптал таабырына киһи аймаҕы барытын аймыыр, ону Гавриил эмиэ хоһуйар. Литератураҕа саҥа киирэн, суол тэлэн эрэр эдэр бэйиэккэ  сытыыламмыт бөрүөҥ сыппаабатын, айар аартыгыҥ арыллан, өссө да суруйа айа сырыт диэн баҕарыа этибит.

САХАНЫ КӨМҮСКҮӨ ААР ТОЙОН!

Эһиги туох буолан, мөккүһэ тураҕыт?
Төрөөбүт дойдугут өҥөтүн умнаҥҥыт.
Эрэлбит тосторо — ол сүрүн баҕаҕыт,
Тиһэххэ үтүөнэн төлөммөт айаҥҥыт!

Төрүккүт силиһин, хараҕы симпэккэ,
Хайытан ууннугут тот буолбат арҕааҕа.
Төһө да утарсыҥ, билэбит ээ, бэркэ,
Хотоҥҥо өрбөххүт — Ийэ сир былааҕа…

«Бүтүн сөп өйдөбүл!» — эрэнэн үҥэҕит,
Албыҥҥа уйдаран турарын билбэккит…
Былааһы, норуоту таҥнарар үлэҕит —
Арыыны ититэр кыната суох киэпкит!

Дойдубут өйдөрүн мунууга көтүтэн,
Өстөөҕу күүһүрдэн, омукпут иҥниэҕэ.
Доргуйар ыччата арахсан көҥүлтэн,
Өркөнүн түмүөҕэ, ууллуо дьар кэһиэҕэ!

Ама дуо, үйэҕэ хаалыаҕа быһыыгыт,
Сымыйа тарҕана туруо дии саныыгыт?
Ааҕыҥ, бу инники этиини болҕойон —
Саханы хараттан көмүскүө Аар тойон!

Уһукка үүрүллэн, өйдүөҕэ сүрэхпит,
Хотугу өлүүнү да туораан кэлбиппит;
Умнумаҥ, биһиэхэ өбүгэ уоҕа баар…
Холонон ааҕааччы, хотууга туһалаар!

Ороххо убаабат сомоҕо буоллахха,
Кэлиэхпит тумара курдары — саҕахха.
Ойууну олоххо толоро, дьол диэки,
Күлүмнүө дуо, сэттэ ини-бии сибэкки?

Эйэҕэс, көҥүлү сөбүлүүр омукпут,
Иннибит туһугар көннөрү туруохпут,
Элбэтэ уйгуну оҕоҕо! Аан бастаан,
Ийэбит сирдэрин итиитик харыстаан!

Бар дьонум,
Өрүүтүн
Бу сиргэ
Өйдүөхтээх,
Ким, тимир
Кырдьыктаах,
Олоҕор —
Ол тиистээх!

АБЫЛАҤ ИЛИМЭ

Эйиэхэ букатын төннүбэт мин кутум,
Сүрэхпэр бил, атын солбугу булбутум.
Элбэҕи эн кистээн, тапталгын этимэ —
Сордообот иккистээн албыныҥ илимэ!

Туора уол билсиһэн сиэппитэ угуйан,
Үс муннук диэн сэһэн? Ороҕо тэҥ айан;
Тэһийбэт эбиккин! Үөрдэрим даҕаны,
Үбүлээн иһиккин, өйдөөтүҥ? (Суох аны…)

Килбэйэр күөх эккэ хараҕыҥ иччитэ,
Уолум баар диэбэккэ, олордуҥ чиҥэтэ!
Кыбыстан ылбакка, атыҥҥа бэринэн,
Умустуҥ былыкка. Билиэҕиҥ биири эн…

Сүрэххэр кэрэни кыһаллан биэрэрим.
Өйүөҕэ дуо кини? Сэрэйэн, дьэ эрэ, ким
Соҕотох хааларын сэһэммит түмүгэр…
(Өрөөрү быаларын, куттанан кэм үҥэр!)

«Төннүөҕэ!» — көр эрэ, лэбэйэн этэриҥ —
«Оччугуй ибирэ, тапталым киэҥ, дириҥ»
Тылларыҥ барыта тэнийбит сымыйа,
Ойуута быкпыта, иҥмэппин манньыйа!

Эрэнэн сөп диэри, албыны истэрбэр,
Хатылаан биир сиэри, олуһун бэйэбэр,
Эниэни да көтө, дабайыам… Билэбин,
Хараттан көмөлтө! Болҕойуҥ сүбэбин!

Атылгын тал сөпкө, эрийиэ хара быа —
Булгуччу көмөккө, таҥнарбыт хатылыа;
Аччыга бөрөлүү, ыалдьыттыы кэлэрэ,
Билиниэ, о, күлүү — «Таптал диэн тыл эрэ!»

Бэрт эдэр дууһата, ылыммат содулун,
Иҥсэтин уурата, кырдьар саас, кутулун.
Бытааран сүһүөҕэ, чуҥкуйуу булуоҕа,
Итиэннэ өйдүөҕэ, албыҥҥа дьол суоҕа!

Онтон Мин? Тэтимҥит уһугар соҕотох…
Хардарыҥ кэлэҥҥит, сүрэҕэ тоҥмотох,
Ойдом дьол, өйдөбүл эйгэтин бөлөҕө —
Халлыбат тоҥ көҥүл тимиртэн да бөҕө?!

Миинээри иэйиибин Арбита суолунан,
Сүһүөҕү тэҥниибин, санааны хомунан.
Мунууну имитэ, оҥорон хардыыбын,
Сэрэтэр кэһэлтэ — ыйааҕын саныыбын…

 Мин! (АНДАҔАР)

Олоҕум тыала таах… көтүттэ биһикпин,
Онуоха өйдөөтүм, мин ситэ иликпин.
Сүүс ыллык иннибэр, ханныгы талабын?
Соҕотох ааһаары, булуом дуо, аналбын?

Мин талыам! Сүрэҕим иэйиитин суолларын.
Мин уйуом! Санаабар эриллэр тыалларын.

Дьон аалар тылыттан санньыйан ылбакка,
Дайаммын өрүүтүн тардыһыам сырдыкка.
Тыл биэриэм : Кырдьыгы эһиэхэ туойуоҕум.
Туоруоҕа дьэбинтэн ууллууну уҥуоҕум!

Түүл эбит диэбэккэ, таарыйан сулуспун,
Тыын ылан көтүөҕүм, Икаардыы охтуохпун.
Ааттарга, чыыннарга тиийэри талбаппын,
Албыннаах долгунтан харыстыам сурахпын.

Хоһуйуум буруота көтөөрү сиринэн,
Хас тыла толоруо дойдубут дуолларын.
Аатыран сураҕа, күүһүгэр эрэнэн —
(Аны мин да күүтүөм халлааным халларын.)

Эрэниэм! Кэлэр кэм элээнин уотугар,
Харалҕан буолбакка, көтүөҕүм дьолбунан.
Этиҥтэн тахсаммын дойдубут буоругар,
Хос дьолу олордуом, санаабын оргутан!

Умайан хандалым тимирэ ууллуоҕа,
Урукку кэмнэри атааран — «Быраһаай!»
Туруоҕум. Хонууга. Оо, буоллун буруоҕа…
Тыын биэрэр көҥүлүм, дууһабар күндү баай!

Санаабын буурҕаҕа тэҥнэһэр иэйиибэр,
Эһиэхэ тиэрдээри кичэйэн соһобун.
Эрбэһин үргүүбүн бүөбэйдээн оҕобун,
Сүһүөҕүн, тутулун өрөөрү тэҥниирбэр.

Мин күнүм киириитэ көрөөрү үлэбин…
Эрэниэм… Долгуну мииммитин билэрбэр.
Эстээри дьулуурум мунчаарар кэмнэрбэр,
Мөккүһэн да син биир кэриэспин сүгэбин!

Биир үйэ ааспытын кэнниттэн төннүөҕүм.
Билиэҕим, киэҥ санаа холбоспут дойдутун.
Көрөөрү омугум дьол суолун булбутун,
Күндээрэн тыыныаҕа саҥаттан сүһүөҕүм!

Андаҕар уунабын — Үлэбин салҕыыбын!
Ааттатыам, үйэлээн синньигэс сыһыыбын!

ДЬИЭ. ҮЛЭ. ӨРӨБҮЛ…

Дьиэ. Үлэ. Өрөбүл. Түмүгэ суох эргиир.
Күннээҕи кыһалҕа — Кистэлэҥ сыаптарбыт.
Дьылҕабыт бөҕөтө салҕыырга эрэллиир…
Кэлин диэн ууруллар күрүөттэн тахсарбыт!

Дьон тугу саныаҕай? Эмискэ тохтуубут.
Сыыһарбыт кыаҕыттан баҕабыт умуллар.
Дуоһуппат! Инники эрэйдээх мунуубут,
Сүрэххэ хал буолбут — Күннээҕи оруоллар…

Холонон көрбөккө, дьолбутун булаары,
Кутталтан айыллыа хамнаппат төрүөппүт.
Хос этэн сиэркилэ иннигэр — «Акаары!»
Кэмсинии быһа сиир баттыгын сүгүөхпүт.

Туора дьон сиппитин остуолга истээри,
Сонньуйан ылыахпыт, күнүүнү кистээммит.
Түүлүгэр дууһабыт ымсыырар эрээри,
Суох… Туойбат! Үүнэрин туһугар элээммит!

Сарсыарда тэтимин манаары өйдүүбүт,
Чуҥкуйбут кытыыбыт, биһиги — Күлүкпүт.
Сүүрээни эргиппэт кутурҕан сүтүүбүт —
Чахчы, кэм аһыммат суолларын өрбүппүт!

Дьыл ааһыа, этэҥҥэ. Онтон күн төрдө биир.
Дьиэ. Үлэ. Өрөбүл. Түмүгэ суох эргиир…

—