Мобильнай биригээдэ үлэтэ — биир күннээх аахсыйа буолбатах

Чуолаан, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Арктика улуустарыгар мэдиссиинэ бастакы сүһүөх анал көмөтүн оҥоруу саҥа көрүҥэ олоххо ситиһиилээхтик киллэриллэр. Ол эбэтэр мобильнай дуоктардар Арктика ыраах сытар 89 нэһилиэнньэлээх пуунугар тиийэннэр, Хотугу сир аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттарын бэрэстэбиитэллэрин (28 тыһыынчаттан тахса киһи) доруобуйатын көрдүлэр.

Быраастар мобильнай биригээдэлэрин үлэтин-хамнаһын туһунан Уопсастыба доруобуйатын уонна мэдиссиинэ профилактикатын өрөспүүбүлүкэтээҕи киинин кылаабынай бырааһа Алена Никитинаны кытары кэпсэттибит.

Арктика лабораторията

— Ил Дархан Айсен Николаев Этиитин чэрчитинэн, 2021 сыл ахсынньытыгар Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтигэр Арктика мэдиссиинэтин сайдыытын бырагырааматын оҥорорго сорудахтаммыта. Онон, 2022 сылтан биһиги көхтөөхтүк үлэлээн барбыппыт. Былырыын саас Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтэ Арктика мэдиссиинэтигэр бырайыактыыр лабораторияны тэрийбитэ. Лаборатория салайааччытынан доруобуйа харыстабылын миниистирин солбуйааччы Любовь Бурнашева, сэкирэтээринэн мин анаммыппыт. Арктика лабораториятын чэрчитинэн, саҥа кэнсиэпсийэни оҥорор туһугар былаас уорганнарын, интэриэстээх тэрилтэлэри кытары кэккэ стратегическай сиэссийэлэр ыытыллыбыттара. Бу улахан үлэ түмүгүнэн 2022 сыл бүтүүтэ Арктикаҕа мэдиссиинэ бастакы сүһүөх анал көмөтүн тэрийэргэ саҥа модель бырайыагын оҥорбуппут. Бырайыагы Айсен Николаев өйөөбүтэ. Бырайыакпыт үлэтэ 2023 сылтан саҕаламмыта, Өрөспүүбүлүкэтээҕи мобильнай биригээдэ киинэ уопсастыба доруобуйатын уонна мэдиссиинэ профилактикатын өрөспүүбүлүкэтээҕи киинин структурнай подразделениетынан тэриллибитэ.

2023 сыл олунньутуттан хайыы үйэ Арктика улуустарыгар айаннаан барбыппыт. Алта мультидисциплинарнай биригээдэ састаабыгар Арктика улуустарыгар суох “узкай” исписэлиистэр киирбиттэрэ. Улуус кииннэригэр диэри көтөр аалынан тиийэн баран, улуус иһигэр массыыналары, араас тиэхиньикэни туһанабыт. Тиийиэхтээх сирбит төһө элбэх-аҕыйах нэһилиэнньэлээҕиттэн тутулуктаммакка, баҕалаах дьоҥҥо мэдиссиинэ хаачыстыбалаах өҥөтүн оҥорор эбээһинэстээхпит. Холобур, сыл саҕаланыытыгар Усуйаана улууһугар 29 киһилээх нэһилиэнньэлээх пууҥҥа үлэлээн турабыт. Үлэлээбиппит устата 30 тыһыынчаттан тахса киһи мэдиссиинискэй чинчийиигэ, диспансеризацияҕа
хабылынна. Кинилэртэн 4,5 тыһыынча улахан киһи уонна 8,5 тыһыынчаттан тахса оҕо — Хотугу сир аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттарыттан.

Арктика дьонун олоҕун чэпчэтэллэр

— Нэһилиэнньэҕэ ыарыыны сэрэтэр үлэҕэ, мэдиссиинискэй чинчийиигэ, диспансеризацияҕа туһааннаах түмүктэр бааллар. Ыарыылара аан бастаан булуллубут дьон ахсаана эбиллэр: сүрэх-тымыр систиэмэтин, онкология уонна эндокринология ыарыылаахтар булуллаллар. Биллэрин курдук, бу ыарыылар өрөспүүбүлүкэҕэ эрэ буолбакка, Арассыыйаҕа, аан дойдуга өлүү уонна инбэлииккэ тахсыы сүрүн төрүөтүнэн буолаллар. Ол иһин бу ыарыыларга сүрүн болҕомтону уурабыт.

Биһиги биригээдэлэрбит онкомаркерга, гормоннарга, сыстыганнаах ыарыыларга (ол иһигэр, гепатикка) анаалыстары ылаллар. Биригээдэ састаабыгар терапевт, кардиолог, невролог, эндокринолог, акушер-гинеколог, травматолог-ортопед, пульмонолог быраастар хайаан да баар буолаллар. Кинилэргэ үгүс көрдөрүнээччи махтанар. Бэйэбит Кииммит исписэлиистэрин сэргэ, Арктика улуустарыгар суох наркологтары, психиатрдары, килиниичэскэй психиатрдары эмиэ ылабыт. Кинилэр саа сэбиргэлин туһаналларыгар, массыынаны ыыталларыгар ирдэниллэр докумуоннары, ыспыраапкалары толорон, Хотугу сир дьонун олоҕун-дьаһаҕын чэпчэтэллэр.

“Ыарыһахтарбытын хонтуруолга ылабыт”

— Арктика улуустарын олохтоохторун доруобуйата киин сир дьонуттан улаханнык араастаспат. Тыынар, аһы буһарар уорганнар уонна сүрэх-тымыр систиэмэтин ыарыылара бэлиэтэнэллэр. Ону таһынан үгүс улуустарга тиис быраастара баалларын үрдүнэн, стоматолог өҥөтүгэр олус наадыйаллар. Тоҕо диэтэххэ, кыра нэһилиэнньэлээх пууннар улуус киинигэр сылы эргиччи суоллаах буолбатахтар. Ол иһин, биһиги көмөбүт олус наадалааҕын өйдөөн, биригээдэлэрбитигэр стоматологтары эмиэ ыларга кыһаллабыт.

Үлэбитигэр, логистическай картаны оҥорорбутугар улуустааҕы муниципальнай тэриллиилэр уонна Киин балыыһалар исписэлиистэрэ улахан көмөнү оҥороллор. Улуус иһигэр массыынанан хааччыйарга, кэлбит исписэлиистэри олохтуурга кинилэрэ суох сатаммаппыт. Тоҕо диэтэххэ, кыра нэһилиэккэ 15 киһилээх биригээдэ дьонун олохтуур судургута суох. Суол-иис хаайтарыылаах кэмигэр, чуолаан алтынньыга Арктика улуустарын дьоно хайдах курдук ыарахан усулуобуйалаахтарын илэ харахпытынан көрөбүт. Күн-дьыл уларыйыытыттан сөмөлүөппүт көтөр бириэмэтэ тардылыннаҕына эбэтэр көһөрүлүннэҕинэ даҕаны, биһиги быраастарбыт тулуурдаахтык сыһыаннаһаллар, өйдүүллэр.

Сорох улуустарга тоҕо иккистээн-үһүстээн тиийэҕит диир буоллахха, Өрөспүүбүлүкэтээҕи киин мобильнай биригээдэлэрин соругунан мэдиссиинэ былааннаммыт көмөтүн оҥоруу буолар. Ол эбэтэр биһиги биир кэмнээх аахсыйа курдук кэлэн барбаппыт, ханнык эрэ ыарыыны булбут киһибитин кытары салгыы үлэлэһэбит, кини эмтэнии ханнык түһүмэҕэр, хайдах эмтэнэ сылдьарын, ананыллыбыт эми-тому тиһигин быспакка иһэрин хонтуруоллуубут. Эми-тому кэмигэр көтүппэккэ иһэр туһунан этэбит, киһи бэйэтин доруобуйатыгар эппиэтинэстээхтик сыһыаннаһыахтаах (быраастар кэллэхтэринэ эрэ буолбакка). Онуоха биригээдэлэр хаттаан тиийэллэрин тэҥэ, телемэдиссиинэ көмөтүн туһанабыт.

Биригээдэнэн үлэбитин 2024 сылга эмиэ салгыыр, сайыннарар былааннаахпыт. Инникитин исписэлиис быраастар эрэ буолбакка, мэтэдиистэри ылар баҕалаахпыт. Тоҕо диэтэххэ, биһиги тэрилтэлэрбит ыарыыны сэрэтэр үлэнэн дьарыктаналларын быһыытынан, нэһилиэнньэҕэ санитарнай, сырдатар үлэни киэҥник ыытар сыаллаах.

Билимҥэ сыһыаран эттэххэ…

— Соторутааҕыта М. К. Аммосов аатынан ХИФУ Мэдиссиинэҕэ институтугар учуонайдары, биир идэлээхтэрбитин кытары көрсөн, бииргэ үлэлиир туһунан сүбэлэспиппит. Биһиги мобильнай дуоктардарбыт үлэлэрин түмүгэ өссө тупсарын, ырытыы-анаалыстар оҥоһуллалларын уонна ханнык хайысхаҕа үлэни эбии ыытар наадатын билэр туһугар билими кытары бииргэ үлэлиирбит тоҕоостоох.

“Ыарахан кэмҥэ төһө кыалларынан көмөлөһөбүт”

Алена Михайловна былырыын ахсынньыга Ростовтааҕы байыаннай госпиталга үлэлээн кэлбитэ. Кини салайар бөлөҕөр хирург, педиатр, травматолог быраастар бааллара.

Алена НИКИТИНА: “Билиҥҥи ыарахан кэмҥэ бары биир санаанан салайтаран, туора турбакка көмөлөһөргө кыһаллабыт. Биһиги өрөспүүбүлүкэбит, Ил Дархаммыт байыаннай эпэрээссийэ кыттыылаахтарыгар көмөлөһөргө бастакынан болҕомтотун уурбута. Биһиги кэлэктииппит үп-харчы өттүнэн эмиэ өйүүр, көмөлөһөр. Соторутааҕыта байыаннай эпэрээссийэҕэ ыытарга УАЗ-санитарка массыынаны бэлэмнээтибит. Ону чопчу аадырыстаан, ол эбэтэр Саха сириттэн сылдьар байыастарга биэрэри туруорустубут”.