«Моҕой сыла иһэринэн үчүгэй оруоллар…»

Кэлэн иһэр сылбыт Моҕой сыла буоларынан, маннык экзотическай харамайдар ханна баар буолуохтарын сөбүй диэн толкуйга түспүппүт. Итиэннэ чугастыы бэйэбит цииркэбитигэр барарга быһаарыммыппыт.

Саҥа сүүрээни киллэрбит Алялаах Черри

Цииркэ артыыстара, СӨ култууратын туйгуннара, режиссер көмөлөһөөччүтэ Туйаара Федорова уонна труппа сэбиэ­диссэйэ Людмила Жиркова-Чердонова эриэн үөннэринэн дьарыктаммыттара хайыы үйэ 16-с сыллара буолбут.

Аан бастаан үөрэнэ таарыйа диэн,  биир чааһынай киһиттэн кырдьаҕас удавы ылбыттар. ”Спокойный как удав” диэн чахчы ол үөн туһунан этиллэр этэ. Төһө да кырдьаҕас буоллар, саҥа сиргэ саҥа иччилэрин кытта үчүгэйдик алтыһан үйэтин моҥообут.

“Ол кэнниттэн бэйэбит оҕо эрдэхтэриттэн иитэн улаа­тыннараары, Москваттан икки питон оҕотун сакаастаабыппыт, кып-кыра, чиэрбэ курдуктара, – диир Туйаара. – Биирэ альбинос, ону Аля диэн ааттаабыппыт, биирэ тигровай хараҥа дьүһүннээҕэ, кинини Черри диэбиппит.  Били чиэрбэ саҕаларбыт улаатан, 2,5 м буол­буттара. Аля олус кырасыабай, наһаа холку, киһи илиитигэр, моонньугар хайдах сытыараҕын да оннук сытар этэ. Биһиэхэ кинилэр 14 сыл олорбуттара”.

“Майгылара син биир киһи курдук араас-­араас, – диир Людмила. – Оттон Черрины мин илдьэ сылдьыбытым, кыыһырымтаҕай майгылаах этэ, ытыран да ылыан сөптөөҕө. Илиигэр ыллаххына күүрэн хаалара, оччоҕо ыйаа­һына өссө эбиллэн биэрэр.

2,5 м уһуннаах, баһа киһи төбөтүн саҕа кээмэйдээх үөн ыйааһына баһаам буоллаҕа дии, соҕотох киһи кыайан сүгэ сылдьыбат гына улааппыттара. Онон иккиэ буолан тутан киирэрбит”.

Ороскуота суох дьиэ харамайа бу баар эбит

Эриэн үөн көрүүтэ-харайыыта судургута сөхтөрдө. Ыт-куоска курдук күн аайы күүлэйдэппэккин. Ыйга биирдэ аһыыллар, түргэнник улаатыннарыаххын баҕардаххына, иккитэ аһатыаххын сөп. Аһаан баран биир нэдиэлэ сынньаналлар, хамсаабакка сыталлар. Аһылыктарын тыыннаах­тыы түүлүүн-баҕастыын ыйыс­тар буоланнар, ол сытар кэмнэригэр хамсатыа суохтааххын. Хамсаатаҕына буһара сытар аһын уҥуоҕа  тириилэрин дьөлө анньан тахсыан сөп. Үөннэри кып-кыра эрдэхтэринэ куту­йах оҕолоруттан саҕа­лаан аһаппыттар, онтон улаатан истэхтэрин аайы кутуйахха, крысаҕа, кроликка көһөрөн испиттэр. Террариумнара куруук уоттаах, сылаас, тааска уу мэлдьи баар буолуохтаах, ону хайаан да уларыта сылдьаҕын. Аһаан улаатан истэҕин аайы тириитэ хаҕыланан түһэн иһэр, син биир киһи кыччаабыт таҥаһын устан иһэрин курдук. Тириитин быраҕарыгар инчэтээри ол уулаах тааска киирэн сытар. Оччоҕо хаҕыламмыт тириитэ салапаан курдук түһэр, ол кэмҥэ эмиэ ыарытыйар. Онон эмиэ тыыппаккын, уларытар кэмин ааҕа-билэ сылдьыаххын наада.

Кыргыттар үөннэрин ахсынньы саҕаланыыта аһаппыттар, билигин үлэлэрин үгэнэ. Ыарыйдахтарына, ну­­каай курдук буолаллар, аһаабат буолан хаалаллар эбит. Айахтарыгар баас эҥин тахсыан сөп, ол иһин аһыахтаах кэмнэрин көтүттүлэр да, тута бэтэринээри ыҥыраҕын. Саас битэмиин ылаллар.

“Майгылара син биир киһи курдук араас-араас. Оттон Черри кыыһырымтаҕай майгылаах этэ, ытыран да ылыан сөптөөҕө».

Туйааралаах Людмила үөннэрин бүүс-бүтүннүү бэйэлэрэ көрөллөр-истэллэр, аһылыгын хааччыйаллар.

“Кинилэр террариум аһы­лыннаҕына, илиигин аһылык киирдэ диэн көрөн, хап гыннаран ылыахтарын сөп. Элбэх баҕайы иннэ курдук тиистээхтэр. Ол иһин террариумҥа илиибитин укпакка, паалканан төбөтүн хам баттаан баран ылабыт”, – дииллэр.

Үөнү эрчийии уратыта

Цииркэҕэ удавтары уонна питоннары туһаналлар, олор киһи илиитин ордук билинэллэр, дрессурата онно сытар.

“Саҥа үөммүт 4 саастаах, эмиэ питон. Билигин балтараа миэтэрэттэн таҕыста, суонун эргимтэтэ 5 см. Биһиэхэ үөрэннэ, туох баар нүөмэргэ барытыгар тэҥҥэ кыттар, – диир Туйаара. – Ааппытын толкуйдуу сылдьабыт. Үөн, биллэн турар, ыт курдук ыстаҥалыы, хамаанданы толоро сүүрбэт. Саамай сүрүнэ, тута сылдьарбытыгар үөрэниэн, илиигэ, моонньуга үчүгэйдик сытыан наада. Эн хамаандаҕын кини истибэт, тыаска-ууска, уокка-күөскэ наадыйбат. Дьону арааһа тепловизорунан көрөр курдук көрөрө буолуо. Сайын итийдэҕинэ, таһырдьа нүөмэр көрдөрөр буоллахпытына таһаа­рабыт. Кыһыҥҥы бириэ­мэҕэ биһиги ичигэс таһар тэрилбит суох, ол иһин тоҥон ыалдьыа диэн ыраах гостуруолга барбаппыт. Саас куорат иһигэр барарбытыгар мөһөөччүккэ уган баран, хоонньубутугар уктабыт эбэтэр кууркабыт иһинэн эринэн кэбиһэбит”.

“Моҕой сыла кэлэн иһэринэн, үчүгэй оруолга тиксэ сылдьабыт, – диэн кыргыттар күлэллэр. – Урут үөннээх буоламмыт наар Дьэгэ Бааба, кикимора оруоллара тиксээччи. Быйыл үөн оруолун толорор каучук  кыргыттары кытта киирэбит, кинилэргэ дьүө­­рэлээн “восточнай” нүөмэри көрдөрөбүт”.

“Үлэбитин олус таптыыбыт”

Туйааралаах Людмила 90-с сылларга Култуура, ускуустуба кэллиэһигэр цирковой салаа аһыллыбытыгар үөрэммиттэр, араа-бараа цииркэҕэ үлэлии кэлбиттэр. Бастаан кордебалекка үҥкүүлээбиттэр. Онтон Туйаара холуубу дрессировкалыырга көспүт, салгыы джигитовкаҕа үөрэнэн Владивостокка үлэлии барбыт. Саҥа цииркэ аһыллыбытыгар төннөн кэлэн, 2008 сылтан эриэн үөн дрессировкатынан дьарыктаммыт.

“Быйыл цииркэ төрүттэммитэ 30 сылын кытта сэргэ үлэлээбитим 25 сылын бэлиэ­тээтим, – диэн Туйаара эбэн кэпсиир. – Дрессурам таһынан 17 сыл режиссер көмөлөөччүтүн быһыытынан үлэлээн кэллим.  Араас жанры барытын боруобалаатым. Холку нүөмэр диэн, үөнү кытта үлэни ордорон үлэлээбитим 16 сыл буолла”.

Людмила Жиркова-Чердонова кэллиэс кэнниттэн Санкт-Петербурга тиийэн үөрэҕин үрдэтиммит.

“Урут оҕо сылдьан “Хамсыыр харамай эйгэтэ” биэриигэ үөннэри көрө-көрө сиргэнэр аҕай этим. Хайдах эрэ инчэҕэй, тымныы, сыстаҥнас буолуо дии саныырым. Онтон илиибэр ылан баран, ол са­­наам сүтэн хаалбыта, тоҕо диэтэххэ сып сылаас, киһи илиитин тута сылдьар курдуккун”, – диир кини. – Үөммүтүгэр ханыы гынан ящерицалары, экзотичес­кай харамайдары эбии киллэриэхпитин баҕарабыт”.

Экзотическай иитиллээччилээх Туйааралаах Людмилаҕа үүнэн эрэр Моҕой сылынан дьолу-саргыны, доруобуйаны, тапталы, истиҥ сылаас сыһыаны, айымньылаах үлэлэригэр ситиһиилэри баҕарабыт!

ХААРТЫСКА: ЦИИРКЭ ПРЕСС-СУЛУУСПАТА ТИКСЭРДЭ.