Мотрена Скрябина: саҥа уонна ыарахан -– син биир интэриэһинэй

«Миэхэ туох баар саҥа уонна ыарахан -– син биир интэриэһинэй», -– диир АЛРОСА Култуураҕа уонна успуорка комплексын дириэктэрэ Мотрена Скрябина.Кырдьыга да, биһиги бүгүҥҥү дьоруойбут ыарахаттартан хаһан да куттамматаҕа, саҥаттан саҥа саҕахтар сайдарга уонна инниҥ диэки баран иһэргэ саҥа кыахтары арыйара. Инженер-технолог, идэлээх сойуус бэрэссэдээтэлэ, дьокутаат, култуура уонна успуорт тэрээһиннэрин тэрийээчи, интерьер дизайнера, салайааччы -– бу барыта кини.

Кырачаан Мотрена аан бастаан Мииринэйгэ кэлэригэр 2 эрэ саастааҕа. Кини төрөпепүттэрэ 1976 сыллаахха Саха судаарыстыбаннай университетын бүтэрэн баран, алмаастаах киин куоракка ананан  кэлбиттэрэ. Онтон ыла Мииринэй куорат Мотренаҕа тапталлаах, саамай сөбүлүүр төрөөбүт куоратынан буолбута. Кини институкка уунан хааччыйыы салаатыгар инженер идэтин баһылаан, төрөөбүт дойдутугар эргиллэн кэлбитэ.

Мотрена Вячеславовна оҕо сааһын олус истиҥник ахтар:

– Мин төрөппүттэрим Саха судаарыстыбаннай университетыгар бэтэринээр идэтигэр үөрэммиттэрэ, устудьуоннуу сылдьан ыал буолбуттара уонна 1976 сыллаахха эдэр исписэлиистэринэн ананан Мииринэйгэ кэлбиттэрэ. Ийэм Мииринэй куораттан 120 килиэмэтирдээх Кириэстээх нэһилиэгиттэн, онтон аҕам Мэҥэ Хаҥалас улууһун Майа сэлиэнньэтиттэн төрүттээхтэр. Мин 7 №-дээх оскуоланы бүтэрбитим. Оскуола сылларыгар кылгас кэмҥэ художественнай гимнастиканан дьарыктаммытым, «Кустук» оҕо сахалыы ансаамбылыгар, ону сэргэ мусукаалынай оскуолаҕа фортепиано кылааһыгар дьарыктаммытым. Онтон ыла миэхэ классическай муусукаҕа таптал баар буолбута.
Талааннаах, сытыы-хотуу, көхтөөх уонна барыны бары билэ сатыыр кыыс айар дьоҕура уонна тиэхиньиичэскэй өйө тэҥҥэ сайдыбыттара.
— Мин үөрэҕи хаһан да ыарырҕаппат этим. Өйбөр тутар дьоҕурум үчүгэй этэ, хоһоону кыратык аахтым да, чэпчэкитик өйтөн ааҕарым. Оскуолаҕа литератураны ордорорум, ааҕарбын олус сөбүлүүбүн. Оскуоланы бүтэрэр сочинениебар 5/5 ылбыппын өйдүүбүн. Онон билигин араас суругу суруйарга ыарахаттары көрсүбэтим үлэбэр олус көмөлөөх. Оскуолаҕа үөрэппит учууталларбын куруук махталынан ахтабын. Ордук алгебраны уонна геометрияны үөрэппит уһулуччулаах учууталым  Сырокваш Лидия Алексеевна көмөтүнэн геометрияны сөбүлүүрүм. Кэлин тутуу үрдүк үөрэҕин кыһатыгар үөрэхпин ыарырҕаппатаҕым. Бастакы кууруска чертеһы оҥорорго начертательнай геометрияны кууруһум оҕолоро олус ыарырҕаппыттарын өйдүүбүн. Онтон миэхэ оннук кыһалҕа турбатаҕа -– чэпчэки дии саныырым.

Оскуоланы бүтэрэн баран биһиги дьоруойбут бастаан эргиэн институтугар киириэн баҕаран баран, тутуу үөрэҕин талбыта. Кини этэринэн, оччолорго оскуолаларга идэҕэ хайысхалыыр үлэ ыытыллыбата, онон идэни талыы ыарахан этэ.

— Идэни талыы -– 18 саастаах киһиэхэ олус ыарахан этэ. Мин бииргэ үөрэммит оҕолорум уонна доҕотторум үгүстэрэ Новосибирскайга тутуу институтугар барбыттара. Арааһа, ити мин түмүктээх быһаарыныыбар эмиэ улаханнык дьайбыта быһыылааҕа. Онон, идэбин тус бэйэм дьиҥ баҕабынан талбытым  диир кыаҕым суох. Мин Новосибирскайдааҕы тутуу институтун инженер-экология факультетыгар киирбитим. Аҕам: «Эколог -– кэлэр олох идэтэ», —  диирин өйдүүбүн. Онон мин бастакы үрдүк үөрэхпэр кини улаханнык сабыдыаллаабыта. Мин үс үрдүк үөрэхтээхпин. Институкка «водоснабжение, водоотведение и рациональное использование природных ресурсов» идэҕэ үөрэнэр чэпчэкитэ суоҕа. Аан бастаан киирэрбэр бөлөхпүтүгэр 25 киһи баара, бастакы-иккис сиэссийэ кэнниттэн элбэх оҕо сыыйыллан, бастакы кууруһу миигин кытары түөрт эрэ оҕо бүтэрбитэ.

Эдэр исписэлиис Мотрена Скрябина үрдүк үөрэҕи бүтэрэн баран, Мииринэйигэр кэлбитэ. Доҕотторо кинини төһө да хааллара сатаабыттарын үрдүнэн, Новосибирскайга олохсуйар туһунан санаан да көрбөтө.
-Үрдүк үөрэҕи бүтэрээт да, мин идэбинэн үлэлээн саҕалаабытым. 1997 сыл атырдьах ыйын 13 күнүгэр АЛРОСА хапытаалынай тутуу управлениетын тиэхиньиичэскэй отделыгар бастакы үлэм күнүн олус үчүгэйдик өйдүүбүн. Мин оччолорго саныырбынан, кумааҕы, кэбиниэт үлэтэ наһаа элбэх этэ, ол мин тэтиммэр сөп түбэспэт курдуга. Онон сыл аҥаарынан тутулла турар «Интернациональнай» сир аннынааҕы рудникка көспүтүм. Уунан хааччыйыы уонна уунуу биэрии учаастагар инженер-технологынан үлэлээбитим. «Интернациональнай» куораттан туспа бэйэтэ уунан хааччыллар канализация-ыраастыыр тэриллэрдээҕэ. Манна үлэлиир интэриэһинэй этэ, олус сөбүлүүрүм. Кэлэктиип эдэр этэ, рудник саҥа үлэлээн эрэрэ. Оҥорон таһаарар үлэҕэ салалтаҕа, «хонтуораҕа» үлэлиирдээҕэр олох атын. «Эн ханна үлэлээбиккин ордук сөбүлүүгүнүй?» -– диэн ыйыттахтарына, мэлдьи «Интернациональнайга» диибин.

Биһиги дьоруойбут билигин АЛРОСА-ҕа үлэтин ыстааһа  —  27 сыл. Мотрена Вячеславовна аан бастаан төһө да «Интергэ» олоҕум тухары үлэлиэм дии санаабытын да иһин, кини олоҕо тосту уларыйбыта.

— Мин сөп буола-буола үлэтин эйгэтин уларытар, арыт тосту уларытар дьоҥҥо киирсэбин. Эн саҥа үлэни саҕалыыргар бастаан куруук интэриэһинэй, тугу эрэ уларытаҕын, онтон сыыйа-баайа барыта биир күдьүс буолан хаалар. Ол иһин, Мииринэйдээҕи Хайа-байытар кэмбинээт үлэ харыстабылын отделыгар көһөргө этии киллэрбиттэригэр сөбүлэспитим. Манна үлэлиир эмиэ умсугутуулааҕа. Алмааһы хостооһун бары ситимин көрөр кыах баара: сир аннынааҕы рудниктан ураты массыына баазата, байытар фабрика, бүтэһиктээх доводка сыаҕа, дыраагалар. Араас эбийиэктэргэ сылдьар кыахтаммытым. Эдэр исписэлиискэ ол олус интэриэһинэйэ.

Мотрена Вячеславовна бу кэмнэр тухары үөрэнэрэ, араас хайысхаҕа элбэх бырагыраамаларга үөрэммитэ, юрист идэтин ылбыта. Бүтэһик идэтэ куораттааҕы дьокутааттар сэбиэттэригэр үлэлииригэр олус наада буолбута.
-2006 сыллаахха этэ. Ол кэмнэргэ эн социальнай өттүнэн көхтөөх буоллаххына, салайааччылар бу эйгэҕэ үлэлииргэ этии киллэрэллэрэ.

Дьокутаатынан үлэтэ, төһө да элбэх бириэмэҕин ыллар, кэрэхсэбиллээх этэ. Элбэҕи толкуйдуоххун, докумуоннары иҥэн-тоҥон үөрэтиэххин наада. Дьокутааттар уустук, чуолаан куорат уонна оройуон икки ардыгар баайы-дуолу үллэстии, курдук боппуруостары быһаарбыттара. Мин куораппын олус таптыыбын, онон куоратым сайдарыгар бэйэм кылааппын киллэрэрбэр бириэмэбин аһыммат этим.

Көхтөөх, туруоруммут сыалын-соругун ситиһэргэ дьулуурдаах Мотрена элбэх соругу ирдиир үлэни ордороро. Хайа-байытар кэмбинээккэ үлэ харыстабылын отделыгар үлэтин идэлээх сойууска үлэтин кытта дьүөрэлээбитэ. Онтон ХБК оччотооҕу дириэктэрэ Юрий Дойников идэлээх сойууска үлэлии барарыгар эппитигэр сөбүлэспитэ.

— Оччолорго Мииринэйдээҕи ХБК идэлээх биир кэлим тэрилтэ суоҕа, кэмбинээт хас биирдии подразделениета туспа ячейкалааҕа. Юрий Андреевич биир уопсай идэлээх тэрилтэҕэ холбуурга уонна бэрэссэдээтэлинэн миигин аныырга эппитэ. Бастаан ыарахан этэ, ол гынан баран,  кииннээһин үтүө өрүттэрин дакаастаабытым. Холбоһуктаах идэлээх сойуус култуура уонна успуорт элбэх тэрээһинин ыыппыта.

Уопуттаах тэрийээччи харах далыгар буола түспүтэ. Кини быһаарыныылаах тыла-өһө, кимиэхэ баҕарар көмөлөһөр баҕата, эппиэтинэстээҕэ уонна идэҕэ таһыма хампаанньа идэлээх улахан сойууһун салайааччытын дуоһунаһыгар  тириэрдибитэ.

— Төһө да мунаахсыйбатаҕым иһин, кыайыам дуо диэн кыратык куттанар этим. Туох да диэбит иһин, улахан эппиэтинэс, киэҥ хабааннаах үлэ буоллаҕа. Ити саҕана «Профалмаз» тэрилтэҕэ өр кэмнэргэ туох да уларыйыы киирбэтэх этэ, онон уларыйыы кэмэ кэлбитэ. «Профсоюзный Плюс», иэҕэ маастарыстыба куонкурустара, ыччат бириэмийэтэ уо.д.а. Мииринэйдээҕи ХБК кэмбинээккэ ыыппыт үгүс тэрээһиннэрбитин кэлин «Профалмазка» ыыппыппыт.

Манна үлэлии сылдьан мин конфликтологияҕа үһүс үрдүк үөрэхпин ылбытым. Бу юриспруденцияҕа, социологияҕа уонна психология саҥа идэ.

Мотрена Скрябина олоҕор тугу эрэ уларытыан баҕарар кэмэ тиийэн кэлбитэ. Бэл, Мииринэйтэн көһөн олоҕун тосту уларытыан санаабыта. Ол гынан баран,  уопсастыбаннай үлэҕэ улахан уопуттаах, үлэни сатабыллаахтык сүрүннүүр уонна торумнуур киһини тэрилтэ салайааччытын дуоһунаһыгар, АЛРОСА култуураҕа уонна успуорка комплексын салайааччытынан анаабыттара.

– Мин сөбүлэспитим. Миэхэ саҥа уонна ыарахан -– син биир интэриэһинэй. Этэргэ дылы, куруук төбөм оройунан түһэрбин, урут хаһан да дьарыктаматахпар ылсарбын сөбүлүүбүн. КСК үгүс үлэһиттэрэ бэйэлэрэ миэхэ кэлэн араас үчүгэй бырайыактары билиһиннэрбиттэрэ, ону өйөөбүтүм.

Кэннибин хайыһан көрдөхпүнэ, мин элбэҕи оҥордум дии саныыбын. КСК сайыннарыы бырагырааматын көмөтүнэн хампаанньа салалтатын өйөбүлүнэн үгүс бырайыактарбыт үрдүк таһымнаахтык үлэлииллэр. Биһиги киэн туттарбыт элбэх.

Мотрена Скрябина 27 сыл көхтөөх уонна түмүктээх үлэтин тухары ыарахаттартан толлубат, саҥаҕа интэриэстээх  уонна баар кыаҕы сатабыллаахтык туһанар.

Андрей Бочарников суруйуутуттан тылбаас