Муралы уруһуйдуур Самсон Атасыков

Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Кыайыы 80 сылын көрсө Дьокуускай куораппытыгар өссө үс улахан мурал баар буолла.

Мэдиссиинэ кэллиэһин дьиэтин уонна 202‑с микро-оройуоҥҥа «Туймаада саллаата» мемориальнай комплекс аттыгар икки дьиэ истиэнэлэрин муралларын ыраахтан кэрэхсии уонна хайгыы көрөбүт. Сэбиэскэй Сойуус дьоруойа Екатерина Демина, Берлиҥҥэ диэри тиийбит Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа Феодосий Донской, Арассыыйа дьоруойа Андрей Николаев («Тута») мөссүөннэрин уруһуйдаабыт худуоһунньуктарынан «Ойуу граф» диэн тэрилтэ уолаттара Степан Данилов, Самсон Атасыков, Степан Никифоров буолаллар.

Уруһуйдьут талааннаах, бэйэлэрин хайыы үйэ ааттата сылдьар уолаттар Алдан куоракка сакааска үлэлии барыахтарын иннинэ Самсон Атасыковы кытары кэпсэттибит.

— Самсон, саха киһитин сиэринэн, эн кимтэн кииннээххин, хантан хааннааххын билсиэххэ.

— Мииринэй куоракка төрөөбүтүм. Художественнай оскуоланы бүтэрбитим.

Ийэм Вера Семеновна Атасыкова аҕата, мин  эһээм Семен Сергеевич Маисов дэгиттэр таланнаах мас уонна тимир ууһа этэ. Ийэм — Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуодунай маастара. Кини бииргэ төрөөбүттэрэ бары тарбахтарыгар талааннаах уустар, сурукка-бичиккэ дьоҕурдаах дьон.

— Хас сааскыттан уруһуйдуугун?

— Бэйэм М. К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет инженернэй-тиэхиньиичэскэй институтун бүтэрбитим. Бу үөрэҕим билиҥҥи идэбэр олус көмөлөстө. Элбэх айар дьоҕурдаах, аныгылыы өйдөөх-санаалаах дьону кытары билсиим, көмпүүтэргэ наадалаах бырагыраамалары дириҥник үөрэтиим уруһуйга ылсарбар дьоһун күүс буолбута. Устудьуоннуу да сылдьан, архитектордары кытары алтыһан, бэйэ-бэйэбитигэр хардарыта көмөлөһөрбүт. «Куораппытын хайдах эрэ гынан өссө тупсарбыт, киэргэппит киһи» диэн саныыр, кэпсэтэр этибит.

Истиэнэҕэ уруһуйдааһыны аан бастаан 2015 сыллаахха саҕалаабыппыт. Доҕорум Степан Данилов ити сыл биир күн көрсөн баран: «Миигинниин уруһуйдуу барсаҕын дуо?» — диэн ыйыппыта.

Бастакы сэмэй үлэбит кальянныыр сир үрдүгэр каллиграфия уруһуйа этэ. Ол кэнниттэн дьэ, барыта саҕаламмыта. Аан бастаан бириэмэ буллахпытына, эбии үлэ курдук, кыракый уруһуйдары оҥоро сылдьыбыппыт. Онтон үөрэхпитин бүтэрэн баран, улахан үлэлэргэ толлубакка ылсан барбыппыт.

Бастакы улахан үлэбитинэн мусукаалынай училище аттыгар сылааһы биэрэр пуун дьиэтин төгүрүччү уруһуйдааһын этэ. Итинтэн саҕалаан, сакаастар: оскуолалар, успуорт саалаларын, уһуйааннар, култуура дьиэлэрин тас көстүүлэрин улахан уруһуйдарбытынан киэргэтэр үлэлэргэ сакаастар киирэн барбыттара. Инньэ гынан, боростуой эбии үлэттэн саҕалаан, “Ойуу граф” диэн тэрилтэ арынныбыт.

— Хамаанданан үлэлиир эбиккит. Онуоха ааптар бырааба тутуһуллар дуо?

— Ааптар бырааба диэн баар бөҕө буоллаҕа. Син биир хас биирдии оҥоруохтаах үлэбитин дьүүллэһэбит, ырытабыт. Наада буоллаҕына, ааптардартан көҥүл ылабыт.

— Хамаандаҥ дьонун билиһиннэриэҥ дуо?

— Хамаандабытыгар үспүт. Степан Данилов М. К. Аммосов аатынан ХИФУ инженернэй-тиэхиньиичэскэй институтун уонна Степан Никифоров ХИФУ геология-чинчийэр факультетын бүтэрбиттэрэ. Данилов Степанныын саҕалаабыппыт, Степан Никифоров кэлбитэ икки сыл буолла.

— Сэрэйдэххэ, сакаас элбэх быһыылаах?

— Билигин сакааһынан үлэлиибит. Улуустартан кытта киирэр.

— Үлэҕит хаачыстыбатын сүтэрбэтигэр, үйэлээх буоларыгар туох оруоллааҕый?

— Үлэлииргэ уонна үлэбит хаачыстыбатыгар улахан оруолу күн-дьыл туруга ылар. Истиэнэбит ньуурун наадалаах састаабынан бүрүйэр уонна кырааска тас дьайыылары тулуйарын туһугар уруһуйдуур эркиммит кураанах, сиигэ суох буолуохтаах. Үлэлиир кэмҥэр элбэҕи быһаарыаххын наада: эскииһи оҥоруу, өҥнөрү уонна кырааскалары талыы, тутуу матырыйаалын тиэйии-аҕалыы, туох үстүрүмүөннэр наадаларын ааҕыы, логистика соруктарын толоруу, тупсаран чочуйуу, сыбааһын уонна, наада буоллаҕына, истиэнэни тэҥнээһин, кыраасканан бүрүйүүнү хатылааһын, проектор көмөтүнэн уруһуйу көһөрүү уо. д. а. Бу эрэ кэнниттэн уруһуйбут үлэтэ дьэ, саҕаланар. Үлэбит барыта бүттэҕинэ, төһөлөөх сыра-сылба, үлэ барбытын умнан туран, оҕолуу үөрэбит.

— Киһи мэтириэтин уруһуйдуур ыарахан уонна эппиэтинэстээх буолуо?

— Мин санаабар, маннык улахан муралларга киһи мэтириэтин уруһуйдуур наһаа эппиэтинэстээх уонна ыарахан. Ол да буоллар, толлубакка ылсан иһэбит.

— Үлэҕититтэн куруук астынаҕыт? Кэлин көннөрөр эбэтэр өссө чочуйар диэн баар буолар дуу?

— Киһи улахан муралы уруһуйдуу туран, арай атыннык тахсан хааллын диэн куттанан ылар. Үлэҥ түмүктэммитин көрөр олус үчүгэй!

«Төрүт култуурабытын хайаан да көрдөрөбүт»

— Кистэл буолбатах, куоракка аан бастаан маннык уруһуйдары өйдөөбөт дьон баар этилэр. Билигин дьон өйө-санаата уларыйдаҕа?

— Билиҥҥи кэмҥэ маннык уруһуйдар куораппытын олус киэргэттилэр диэххэ сөп. Дьон-сэргэ хааман иһэн: «Наһаа үчүгэй буолбут!» диэн хайҕаан ааһааччылар. Оччоҕо санааҥ олус көтөҕүллэр.

— Кэрэхсэбиллээҕэ диэн, хайдахтаах да үлэҕэ сахалыы стиль баар эбит. Ону мурал көрүҥүн, ойуулуур-дьүһүннүүр ускуустубаны байытар биир көрүҥ диэххэ сөп дуо?

— Аан дойду үрдүнэн араас омук маннык уруһуйдуур, муралынан үлүһүйэр. Ол гынан баран, хас биирдии норуот бу уруһуй нөҥүө бэйэтин дойдутун төрүт култууратын хайысхатын көрдөрөр. Онон, кумааҕыга да, истиэнэҕэ да уруһуйдуур хас биирдии худуоһунньук Саха сирин живопиһын, ойуулуур-дьүһүннүүр ускуустубатын сайыннарар дии саныыбын.

— Эдэр дьоҥҥо үлэ кэмигэр көрүдьүөстээх да түгэннэр бааллара буолуо?

— Сүрүнэ, үлэ кэмигэр бэйэ-бэйэҕин тыл аҥаарыттан өйдөһүөххэ, атын киһи санаатын истиэххэ наада. Ол быыһыгар араас көрүдьүөс кэпсээннэринэн санаабытын көтөҕөбүт, оччоҕо үлэлиир эрчиммит эбиллэр. Араас күлүүлээх да, дьоһун быһаарыыны да эрэйэр түгэннэр үлэ кэмигэр баар буолаллар.