Мууһу кэбирэтии – эппиэттээх үлэ

Бу күннэргэ Өлүөнэ Эбэҕэ үлэ саамай суолталаах уонна көдьүүстээх көрүҥэ –мууһу эрбээһин уонна хараардыы ыытылла турар.

Сааскы олус түбүктээх үлэ хайдах барарын билсээри суруналыыстар бөлөхтөрө Өлүөнэ Эбэ үрдүгэр турар Кангалас бөһүөлэгин туһаайыытынан айаннаатыбыт. “Дом рыбака” туристическай бааза диэки тиийдибит. Бу Дьокуускай аннынан муус харыыта бэлиэтэнэр сирэ эбит. Хойуу хаар уонна күүстээх тыал түһэн суолбутун тибэн иһэр. Онон айаммыт бытаан.

Быйыл Саха сиригэр федеральнай үбүлээһин кээмэйэ үрдээтэ. Ол курдук, 55,487 мөлүйүөн солк., былырыыҥҥытааҕар 10 мөлүйүөнүнэн элбэх федеральнай үп-харчы тыырылынна.

Харыы тахсыан сөптөөх сирэ

Син өр айаннаан, тиийиэхтээх сирбитигэр кэллибит. Бэйэ-бэйэлэриттэн тэйиччи хас да ыарахан уйуктаах тиэхиньикэ үлэлии сылдьарын көрөбүт. Өлүөнэ өрүс тардыытынааҕы уу салалтатын салайааччыта Петр Аргунов суруналыыстарга үлэ хаамыытын билиһиннэрдэ:

— Саамай күүстээх уонна көдьүүстээх үлэ бу күннэргэ ыытыллар. Халаан алдьархайын сэрэтиигэ биир сүрүн соругунан өрүстэргэ халыҥ мууһу эрбээһин уонна мууһу хараардан кэбирэтии буолар. Үлэ сүрүннээн харыы тахсыан сөптөөх сирдэринэн ыытыллар. Халыҥ мууһу чох быылынан уонна кумаҕынан хараардан кэбирэтэр үлэ олох эрдэттэн барыан наада. Муус барыан иннинэ нэһилиэнньэлээх пууннарга халаантан сэрэтии миэрэлэри эрдэттэн тэрийэбит. Ол курдук мууһу кэбирэтии үлэтэ саҕаланыан иннинэ исписэлиистэр өрүстэргэ муус халыҥын кээмэйдииллэр уонна быһаараллар. Ол кэннэ мууһу хараардыы уонна эрбээһин иннинэ хаары ыраастааһын саҕаланар. Бүгүҥҥү күҥҥэ үлэ оннук көрүҥэ 80%-на оҥоһулунна. Салгыы үлэһиттэр мууһу эрбээһин уонна хараардыы үлэтин ыытыахтара. Бу маннык үлэ көрүҥэ харыы тахсыан сөптөөх сиринэн ыытыллыыта өрөспүүбүлүкэҕэ кэнники сүүрбэ сыл устата көдьүүстээхтик оҥоһуллан кэллэ.

Мууһу кэбирэтии үлэтэ — 15 улууска

Салгыы Петр Аргунов “Арассыыйа өрүстэригэр тэҥнээтэххэ, Саха сирин өрүстэрэ үөстэрин уларытан иһэллэр, ол улахан мэһэйдэри үөскэтэр, ол иһин үлэбитин муус ордук халыҥ сиринэн ыытабыт” диэн бэлиэтээтэ.

— Мууһу хараардыы, көмүөл күүһүн намтатар уонна мөлтөтөр. Дэлби тэбиини дьиҥ тыҥааһыннаах уонна ыксаллаах кэмҥэ туттабыт. Быйыл Саха сиригэр федеральнай үбүлээһин кээмэйэ үрдээтэ. Ол курдук, 55,487 мөлүйүөн солк., былырыыҥҥытааҕар 10 мөлүйүөнүнэн элбэх федеральнай үп-харчы тыырылынна. 16 мөлүйүөн солкуобай — субвенция. Өлүөнэ өрүс саамай харар сирдэригэр күүстээх үлэ барда. Бу күннэргэ Өлүөхүмэ, Ленскэй, Халыма, Нам улуустарыгар хараардыы үлэтэ ыытылынна. Ордук улахан кээмэйдээх үлэни Нам улууһугар ыыттыбыт. Ленскэйгэ, Өлүөхүмэҕэ хараардыы үлэтэ сарсын-өйүүн түмүктэниэҕэ. Саамай халыҥ хаар быйыл Бүлүү эҥээр улуустарга бэлиэтэннэ. Нам, Дьокуускай, Эдьигээн, Алдан, Халыма эҥээр муус харыан сөптөөх сирдэри болҕомтоҕо ылан, анаан үлэлии сылдьабыт. Бүгүҥҥү күҥҥэ мууһу кэбирэтии үлэтигэр 50‑ча тиэхиньикэ уонна араас хайысхалаах идэлээх сүүсчэкэ исписэлиис үлэлиир. Онон уопсайа 15 улууска кылгас кэм иһигэр саамай туһалаах уонна көдьүүстээх үлэ ыытылынна. Муус устар 20–25 күннэригэр бу суолталаах үлэ түмүктэниэҕэ, — диэн бэлиэтээтэ Петр Аргунов.

Уопуттаах тырахтарыыс

Уу Федеральнай ресурсатын ааҕыныстыбатын Өлүөнэтээҕи салаатын салайааччыта Петр Аргунову кытта кэпсэтэн баран, халыҥ хаарынан уонна көһөҥө мууһунан бүрүллэ сытар өрүһү ыраастыы сылдьар үлэһиттэргэ чугаһыыбыт. Тыала тымныыта сүрдээх. Хаар хойуутук түһэр. Биһиги тиийиибитигэр тырахтарыыс кыратык да тохтуу түспэккэ, тоҥуу хаары кытта “туста” сылдьара. Бу 40‑тан тахса сыл үлэлээбит уопуттаах Павел Коршаков эбит.

“Бачча сыллар усталарыгар үлэлээбитим тухары өрүскэ хаары ыраастааһын уонна хараардыы үлэтигэр быйыл бастакы сырыым. Онон миэхэ үлэ сонун көрүҥэ. Хаары ыраастаан баран аны кумах уонна чох быылын булкадаһыгын ыһыы үлэтин ыытыахтаахпын”, — диэн үлэтин тохтото түһэн баран кэпсиир Павел Коршаков.

Эрэллээх тэрил

Аны тэйиччи мууһу эрбии сылдьар дьоҥҥо чугаһыыбыт. Өрүс мууһун хараардыыга уонна эрбээһиҥҥэ бэдэрээтчитинэн «ИП Соловьев» тэрилтэ үлэлиир. 11 сыл үлэлээбит салайааччы Николай Соловьев бу үлэҕэ уопуттаах. «Улахан Эбэҕэ үлэлээбитим түөрт сыл буолла» диэн кэпсэтиибитин саҕалыыр сэһэргэһээччим.

— 10‑ча киһилээх биригээдэҕэ үс погрузчик, биир грейдер-ДТ уонна «Беларусь» тыраахтардар үлэлииллэр. Үлэбитин кулун тутар бүтэһик күннэриттэн саҕалаабыппыт. Мууһу «ромбиктарга» арааран эрбии сылдьабыт. Дьокуускай анныгар 13 км курдук халыҥ муус эрбэниэхтээх. Ол эбэтэр — 13 «ромбик». Бу күннэргэ хараардыы үлэтин ыытыахпыт, — диэн кэпсиир Николай Васильевич.

Биһиги сылдьар кэммитигэр күүстээх тыал, хаар ортотугар «Беларусь» тыраахтардаах исписэлиис мууһу эрбэтэ сылдьара. Бу эрбиини урбаанньыт Николай Соловьев тэрилтэтигэр анаан Челябинскайтан сакаастаан аҕалтарбыт эбит. Эрэллээх тэрил мууһу бэркэ эрбэтэр эбит.

…Ити курдук эппиэттээх уонна олус суолталаах үлэни хас да симиэнэнэн солбуһа сылдьан үлэлээн нэдиэлэ курдугунан түмүктүөхтэрэ. Быйылгы көдьүүстээх үлэ саамай эппиэттээх кэмҥэ улаханнык туһалыырыгар уонна Өлүөнэ Эбэ алдьархайынан ааҥнаабакка. халыҥ көһөҥө муустан этэҥҥэ босхолоноругар баҕарабыт.

ААПТАР ХААРТЫСКАҔА ТҮҺЭРИИЛЭРЭ