«Нарыммын-наскылбын» – Кэрэ куолар бэстибээллэрэ

Арай, 1989 сылтан ыла ыытыллыбыт кэрэ кыргыттар күрэстэрин кыайыылаахтарын, кыттааччыларын барыларын биир сыанаҕа түмтэххэ, хайдах буолуо этэй? Өрөспүүбүлүкэтээҕи бастакы “Туйаарыма Куо-1991” кыайыылааҕа Ирина Федорова бу курдук баҕа санаалаах этэ. Ол ыра санаатын олоххо киллэрэн, “Нарыммын-наскылбын” диэн бэстибээли тэрийэн эрэр…

Ирина Федорова культуролог идэлээх, кэлиҥҥи кэмҥэ “Саха этнофитнес”, “Биһик ырыата – төрүт ырыа”, “Саха күнэ” диэн ураты бырайыактары толкуйдаан, үлэлэтэр.

“Этнофитнес” хамсааһына улуустарга тарҕанан, түмсүүлэр тэриллэннэр, сүүһүнэн кэрэ аҥаардары хабан, бырайыак ааптарыттан тутулуга суох үлэлии сылдьар. Манна кыргыттар, дьахталлар сахалыы халадаай кэтэн, сахалыы үҥкүү хамсаныыларынан үҥкүүлээн, фитнестыыллар, эттэрин-сииннэрин, ис туруктарын чэбдигирдэллэр. Үчүгэй ис хоһоонноох буолан, тарҕана, эбиллэ сырыттаҕа. Маннык түмсүүлэр Дьааҥыга, Горнайга, Кэбээйигэ, Тааттаҕа, Мэҥэ Хаҥаласка, Чурапчыга, Өлүөхүмэҕэ, о.д.а. улуустарга бааллар.

Оттон Ирина бэйэтэ хас өрөбүл ахсын “Модун” спортивнай комплекска дьарыгы ыытар. Манна ханнык баҕарар кыыс, дьахтар кэлэн, дьарыктаныан сөп.

Бары Кэрэ куолары – биир сыанаҕа

— Күрэстэһии, бэрт былдьаһыы – айылҕаттан кыыс айылгыта буолбатах. Күрэстэһии күүрүүнү, ыгылыйыыны, долгуйууну үөскэтэр. Күрэстэһии успуорка баар буолуон сөп.

Кыыс барыта туспа кэрэлээх, кими эрэ чорботон, уһун уҥуоҕунан, синньигэс биилинэн кээмэйдээн, сөтүөлүүр таҥастаах хаамтаран, сүүмэрдээн, талан ылаллара кыыс ис туругар, айылгытыгар сөп түбэспэт. Онон мин бу “Нарыммын-наскылбын” бырайыакпын күрэс быһыытынан буолбакка, бэстибээл курдук тэрийэр оруннаах диэн түмүккэ кэлбитим.

Урут саха киһитэ айылҕаны кытта ситимэ күүстээх эрдэҕинэ, кыыс нарына-намчыта иһигэр иитиллэ сылдьар буолара. Нарын турук – истиҥ, кэрэ, намчы. Нарын иэйииттэн олох саҕыллар. Ол иһин бырайыак “Нарыммын-наскылбын” диэн ааттаммыта.

Бэстибээл сыала-соруга – саха кыыһын, мааны хотунун кэрэтин, олоххо дьулуурун, ис күүһүн көрдөрүү. Маннык тэрээһин Саха сиригэр өссө буола илик.

Үөрүү – олох тутула. Кыыс, дьахтар үөрүү, дьол эйгэлээх, тулатыгар сырдыгы-ырааһы, үтүөнү, сылааһы эрэ тарҕатар аналлаах. Онон кыргыттар бэстибээлгэ күрэстэһэ буолбакка, сырдыгы сыдьаайа, үөрэ-көтө, ыллыы-туойа,  үҥкүүлүү сылдьан, кыттыахтара.

Бэстибээлгэ Саха сирин нарын, улуу кэрэ эйгэтин айхаллыы, туойа-хоһуйа, дьиҥнээх үөрүү-көтүү түһүлгэтэ төрүттэниэҕэ. Бу эрэ күн харах халтарыйар кэрэтэ, сир симэҕинии сириэдийэр мичээрдэр, дьол кыымнаах харахтар, сып-сырдык, сылаас эйгэ, дьол, үөрүү туруга – биир сыанаҕа түмүллэн, Кэрэ Куолар, Далбар Хотуттар сирдээҕи аналларын ситэрэн-хоторон кэпсиэхтэрэ, дьоҕурдарын арыйан, бар дьоҥҥо итэҕэтиэхтэрэ, саха омук кэрэҕэ тардыһыытын кэрэһэлиэхтэрэ.

1989 сылтан ыытыллыбыт өрөспүүбүлүкэтээҕи, улуустааҕы кэрэ кыргыттар күрэстэригэр кыттыбыт, кыайбыт Кэрэ Куолары барыларын биир сыанаҕа түмүөхпүт. Ааттаах-суоллаах, титуллаах кыраһаабыссалар баар буолуохтара. Манна күрэскэ кыайбыт эрэ диэн буолбакка, кыттыбыт кыргыттар эмиэ кэлэллэрин тоһоҕолоон бэлиэтиэххэ наада.

Быйыл улуустарга ыытан, үчүгэйдик бэлэмнэнэн баран, өрөспүүбүлүкэтээҕи таһымнаах бэстибээли эһиил саас Аан дойдутааҕы дьахталлар күннэрин көрсө, Дьокуускай куоракка кэрэ аҥаардарга анаан тэрийиэхпит. Бастаан дойдубуттан, Чурапчыттан саҕалаан, ыытыаҕым. Онтон атын улуустарга баран иһиэҕэ. Дьоҥҥо кэпсээтэхпинэ, наһаа үөрэллэр, идиэйэтин сөбүлүүллэр. Дьон күүтэр эбит. Онтон кыргыттарга эттэхпинэ, бэстибээлгэ үөрүүнэн кыттыахпыт дииллэр, —  диэн Ирина кэпсиир.

Хаартыска: Ирина Федорова тиксэриитэ.