Наталия Захарова: “Оҕолорбутунан киэн туттар түгэммит үгүс…”

Ил Дархан Айсен Николаев Этиитигэр оҕо дьиэ кэргэн тапталын билэ улаатарын туһугар оҕо ииттэ ылар ыалларга улахан болҕомто уурулларын туһунан анаан бэлиэтээбитэ.

Оттон оҕо дьиэ кэргэнин буларыгар кыһаллан туран үлэлиир дьонунан Дьиэ кэргэҥҥэ оҕону иитии “Берегиня” киинин үлэһиттэрэ буолаллар. Кинилэртэн биирдэстэрэ – “Саха сирэ” хаһыат бүгүҥҥү ыалдьыта Наталия Захарова.

Наталия Семеновна 45 сыл ыстаастаах, онтон социальнай хайысхаҕа – 24 сыл, ол иһигэр 14 сыл – “Берегиня” кииҥҥэ. Үрдүк квалификациялаах психолог С. Орджоникидзе аатынан мэдиссиинискэй училищены бүтэрбит буолан, эмчит идэтэ бу үлэтигэр эмиэ олус туһалыыр.

Наталия Захарова килиниичэскэй психолог быһыытынан улахан уопуттаах. Кини өрөспүүбүлүкэ социальнай хааччыйыыга психологтарын мэтэдиичэскэй сэбиэ­тин чилиэ­нэ, СӨ Үлэ уонна социаль­най сайдыы министиэ­ристибэтин иһинэн байыаннай дьайыыга сылдьар  дьону уонна кинилэр дьиэ кэргэттэрин кытта үлэлэһэр тыҥааһыннаах кэм (кризисный) психолога.

Оҕону ииттэ ылыы уустук этэ

Наталия Захарованы кытта кини сүрүн үлэтин – Дьиэ кэргэҥҥэ оҕону иитии “Берегиня” киинин туһунан кэпсэтэбит.

– Наталия Семеновна, эн дьиэ кэргэҥҥэ оҕону олохтооһун, төрөппүтү солбуйар дьону кытта ыкса үлэлээһин отделениетын салайаҕын.

– Биһиги үлэбит “Берегиня” кииҥҥэ кэлбит оҕолор чугас аймахтарын көрдөөһүнтэн саҕаланар. Сорохтор оҕолору кэлэн ылан бараллар, үксүгэр кыайан иитэр кыахтара суох буолан, “атын дьиэ кэргэн иитэ ыларыгар сөбүлэһэбит” диэн  сурук суруйан бигэргэтэллэр. Дьэ, ол кэнниттэн оҕолорбутун дьиэ кэргэҥҥэ олохтуур үлэни ыытабыт. 2010-с сылларга оҕону дьиэ кэргэҥҥэ олохтуур уустук этэ. Үгүс дьон оҕо ииттэ ылартан куттаналлара. Билигин сөптөөх үлэни араас сэминээр, “төгүрүк остуол” нөҥүө ыытар буоламмыт уонна иһитиннэрэр-биллэрэр тиһиктэринэн  үгүстүк быһаарар буолан, оҕо ииттэ ылар дьиэ кэргэн ахсаана элбээтэ. Маныаха Ил Дархаммыт Айсен Николаев эмиэ улахан өйөбүлү оҥорор буолан, бу үлэ биллэ тэтимирдэ.

Сылаас холумтаннаах дьон элбээтэ

– Оҕо ииттэ ылыан баҕалаах киһи туох ирдэбили ааһарый?

– Оҕоҕо төрөппүтүн солбуйар киһи, бастатан туран, “психологическай диагностика” диэн түһүмэҕи ааһар. Оҕо иитиитигэр сыһыаннаах ыйытыыларга хоруйдуур. Быһата, аҥкыата курдук. Онтон “Оҕо ииттэр ыал оскуолата” диэн түһүмэх кэлэр. Туох ирдэбиллэр баалларын, ханнык-­туох чэпчэтии, өйөбүл көрүллэрин үөрэтэбит, быһаарабыт. Биллэн турар, туора оҕону ииттэ ылыы олус уустук дьыала. Сорох дьон оскуола үһүс үөрэҕиттэн “кыайан оҕо ииттэ ылбат эбиппин” диэн аккаас­танар түбэлтэлэрэ эмиэ баар. Оҕону да, кинини ииттэ ылбыт төрөппүтү да эрэйдээбэт туһуттан эрдэттэн үөрэҕи ыытабыт. Кэрэхсэбиллээҕэ баар, бэйэлэрин оҕолоро номнуо улаатан, дьиэлэриттэн тэйбит буолан, оҕо ииттэ ылар дьон ахсаа­на үксээтэ. Бу маннык ыаллар үстүү-түөртүү оҕону ииттэ ылаллар. Кинилэр киэҥ-куоҥ дьиэлээхтэр-уоттаахтар, хаһаа­йыстыбалаахтар. Маннык ыалларга оҕо түргэнник олоҕун булар, дьиэ-уот үлэтигэр сыстар. Онон икки өттүттэн – оҕо уонна төрөппүт бэйэ-бэйэлэрин өйөһөн дьоллоохтук олорор холобура үгүс.

Дьоллоох оҕо саас туһугар

– Наталия Семеновна, эн “Забота” диэн бэйэҥ ааптар быһыытынан төрүттээбит кулууптаах эбиккин дии. Бу туһунан сырдатарыҥ буоллар.

– Биллэн турар, бастакы кэмҥэ оҕо дьиэ кэргэҥҥэ барыан иннинэ үөрэнэ таарыйа кинилэргэ сылдьар, барыта саҥа буолан, кэрэх­сиирэ, сонургуура үгүс. Онтон күннээҕи олох саҕаланар. Оннооҕор төрөппүт оҕону кытта уопсай тылы булар уустук дии. Оҕо буолан баран, биир кэм сылдьыбат, араас баҕа санаата, толкуйа үгүс буол­лаҕа. Уонна биһиги обургу оҕолору дьиэ кэргэҥҥэ ииттэрэ биэрэбит. Оттон обургу оҕо хараахтара улары­йар, сайдар кэмэ хаһан баҕарар уустуктук ааһар. Ону сорох төрөппүт “оҕо хааныгар (гены) баар төрөппүтүттэн бэриллибит куһаҕан дьаллыга көбөн таҕыста”  дии саныан сөп. Дьэ, бу “Забота” кулууппут онно көмө, өйөбүл буолар сорук­таах үлэлиир. Төрөппүттэргэ уустук түгэннэргэ сүбэ-ама биэрэбит, кыһалҕаларын быһаарарга  үлэлэһэбит. Кэнэҕэс бу оҕолорбут олоххо дьоһуннаах миэс­тэни ылан, кинилэр сити­һиилэриттэн үөрэбит. Ол курдук, ким муусука куонкуруһун үрдүк чыпчаалыгар тахсан лауреат буолар, ким Москватааҕы олимпийскай резервэ үрдүкү оскуолатын устудьуона, ким эрэстэрээн аатырбыт шеф-­пуобара, быһата, оҕолорбутунан киэн туттар түгэммит үгүс.

Уйулҕа үөрэхтээҕэ, Дьиэ кэргэҥҥэ оҕону иитии “Берегиня” киинин бастыҥ үлэһитэ Наталья Захарова үлэтин түмүгэ: көрүүтэ-истиитэ суох тулаайах хаалбыт 276 оҕо сылаас холумтан­наах ыалларга иитиллэн, дьоллоох оҕо саас диэн тугун билэ сылдьар. Бу оҕолортон 88 оҕо ийэлээх аҕалара көнө суолу тутуһан, төрөөбүт уйаларыгар төнүннүлэр. 129 оҕо эппиэкэ нөҥүө иитиллэр, 46 оҕо – оҕо ииттэр ыалга олохтонно. Оҕо ииттэ ылыан баҕалаах 502 киһи анал оскуола үөрэҕин ааста. Бу дьон бары Наталия Захароваҕа уонна кини кэллиэгэлэригэр махталлара сүҥкэн.

“Биһиги төрөппүттэргэ уустук түгэннэргэ сүбэ-ама биэрэбит, кыһалҕаларын быһаарарга  үлэлэһэбит. Кэнэҕэс бу оҕолорбут олоххо дьоһуннаах миэстэни ылан, кинилэр ситиһиилэриттэн үөрэбит. Ол курдук, ким муусука куонукуруһун үрдүк чыпчаалыгар тахсан лауреат буолар, ким Москватааҕы олимпийскай резервэ үрдүкү оскуолатын устудьуона, ким эрэстэрээн аатырбыт шеф-пуобара, быһата, оҕолорбутунан киэн туттар түгэммит үгүс.”