Наталья Демьянова: «Тэлэбиисэр да көрөр соло суох»

Тыа сиригэр үлэ суох буолбатах. Үлэлиир, сатыыр, толкуйдуур киһи ханна баҕарар үлэни булар. Амма улууһун Соморсунугар олорор урбаанньыт, 3 оҕолоох ийэ Наталья Демьянова холобуругар ону көрүөххэ сөп.

Бу саас бырабыыталыстыба отчуотугар бара сылдьан, Соморсун мороженайын амса­йан турабын. Бу – Наталья оҥорон таһаарбыт бородууктата. Кини өссө үүт аһы (чөчөгөйү, суораты, иэдьэгэйи, арыыны, йогурду, быырпаҕы) уонна эт аһы (эриллибит эти, кэтилиэти, тиэптэли, бэлимиэни), сороҕор шаурманы, сушины да оҥорон, нэһилиэнньэҕэ атыылыыр. Олохтоохтор дьиэҕэ оҥоһуллубут курдук минньигэс, “натуральнай” аһы хамаҕатык атыылаһаллар.

Наталья социальнай педагог уонна юрист идэлээх. Оскуолаҕа үлэлии сылдьыбыта. Аан бастаан оҕо көрөн олорон, Чурапчыга бородуукта маҕаһыынын арыйбыта. Урбаанньыт быһыытынан 2016 сылтан үлэлээн барбыта. Онтон дойдутугар кэлэн баран, Соморсуҥҥа бородуукта маҕаһыынын, Амма сэ­­лиэнньэтигэр таҥас маҕаһыынын арыйбыта. Пандемия буолан хаалан, таҥас маҕаһыынын сабарга күһэллибитэ.

Билигин бородуукта маҕаһыынын үлэлэтэр уонна оҥорон таһаарыынан дьарыктанар.

– Нэһилиэкпит дьаһалтата саҥа саҕалыыр урбаанньыттары өйүүр, – диэн кэпсиир Наталья Васильевна. – Тааттаҕа оҥорон таһаарыыны көрө-истэ диэн анаан-минээн илдьэ бара сылдьыбыттара. Ол онно мороженай оҥороллорун көрөн, олус сэргээн кэлбитим. Төбөбөр идиэйэ киирдэ да, оҥорон иһэр идэлээхпин. Онон тута “фризер” диэн тэрили сакаастаан, аҕыйах күнүнэн аҕалтарбытым. Дьаһалта манна харчынан көмөлөспүтэ.

Дьэ, мороженайбын оҥорон саҕалаабытым. Бэйэтэ бэлэм бороһуоктан оҥоһуллар эбит этэ. Ууга суурайыллар диэн, боруобалаан көрбүтүм, хайдах эрэ ньулуун амтаннаах, бэйэтин тутула муустаах курдук этэ. Онуоха ыаммытынан оргуйбут үүтү булкуйан, “фризерга” тоҥорон, ыстакааҥҥа кутан оҥорбуппар, быдан минньигэс, үчүгэй амтаннаммыта. Маҕаһыыммар баар омук мороженайыттан ордорон, бэйэ оҥоһугун былдьаһыгынан ылар буолбуттара.

Сайын күн аайы оҥорорум, былдьаһык этэ. 5 лиитирэ үүттэн 50-ча ыстакаан мороженай тахсар. Кыһын бырааһынньык­тарга оҥорон атыылыыбын. Сыбаайбаларга, үбүлүөйдэргэ, төрөөбүт күннэргэ сылы эргиччи сакаастар киирэллэр. Бэйэм наар кэлэ-бара сылдьар буоламмын, быйыл сайын үлэһит ыларым дуу диэн саныыбын, оччоҕо күн аайы элбэх мороженай оҥоһуллуо, атыыланыа этэ. Уопсайынан, мороженайы оҥоруу – анал тэриллээх буол­лаххына, түргэн уонна барыс­таах дьыала эбит.

Бу курдук, “Соморсун мороженайа” диэн бэйэтэ туспа “бренд” баар буолла. Хас нэһилиэк аайы үлэһит дьон мындыр толкуйдарынан, бэри­ниилээх үлэлэринэн маннык биллэр бэлиэлэри айаллара буоллар, куһаҕана суох буолуо эбит.

Үлэнэн иитии холобура

Маны тэҥэ, Наталья сэппэрээтэр, үүтү сылытар, о.д.а. анал тэриллэри ылан, үүт аһы оҥорон саҕалаабыта. Икки ыалтан үүттэрин туппута, бэтэринээр ыспыраапкатын ир­­диирэ. Күҥҥэ 80-90 лиитирэ үүтүнэн, сүүрбэччэлии иһит чөчөгөйү, суораты, быырпаҕы, йогурду, сороҕор арыыны оҥорон таһаараллара. Үүт собуота сабыллан, быстах кэмҥэ үлэтэ суох хаалбыт технолог идэлээх дьүөгэтин ыҥыран үлэлэппитэ.

Дьон бу маннык “натуральнай”, дьиэтээҕи курдук хаачыстыбалаах аһы быдан ордорон атыылаһар. Оннооҕор атын нэһилиэктэртэн анаан кэлэн ылаллар. Онон үүт, эт астара хамаҕатык атыыланар.

Максимовтар бэйэлэрэ хаһаайыстыбалаахтар, 6-7 ыанар ынахтаахтар. Сүөһүлэрин төрөппүттэрэ көрөллөр. Клавдия Абрамовна үйэтин тухары кулуупка, Василий Николаевич кэпэрэтиипкэ биригэдьииринэн үлэлээбиттэрэ. Үс оҕолорун кыра эрдэхтэриттэн үлэҕэ сыһыаран ииппиттэрэ. Наталья улаханнара буолан, ханнык да үлэттэн толлубакка, кыратыттан бары тиэхиньикэни баһылаан, сүөһү көрүүтүгэр, от-мас үлэтигэр эриллэн улааппыта. Билигин бэйэтин оҕолорун эмиэ үлэҕэ сыһыаран иитэр.

– Мин көмөлөһөөччүлэрим – оҕолорум. Улахан кыыһым – устудьуон, Нам кэллиэһигэр үөрэнэр. Кыратыттан маҕаһыыҥҥа атыыһыттыыр этэ. Уолум 10-с кылааска, кыыһым 3-с кылааска үөрэнэллэр. Уолум билигин маҕаһыыҥҥа төһүү үлэһит, табаары таһан, дьаарыс­таан, көмө киһитэ. Харчы хантан кэлэрин билэллэр, – диэн ийэлэрэ кэпсиир.

Иллэрээ сыл Наталья сурдьугар социальнай хантараагы ыларга көмөлөспүтэ. Билигин Николай Максимов ол үбүнэн “СахаФильтр” тэрилтэттэн анал тэрили атыылаһан, ыраас уунан нэһилиэнньэни хааччыйар. Манна диэн эттэххэ, соморсуннар социальнай хантараагы ыларга күүскэ үлэлэһэллэр, сылга хас да киһи ылар.

– Дьон ыраас ууну атыылаһарга үөрэннэ. Бастаан аҕы­йах бытыылканы ылар буоллахтарына, былырыын сайын былдьаһык буолбута. Куйааска уу оргуппакка, абыраналлар буол­лаҕа. Өрүс уутун ыраастаан, 1, 5, 19 лиитирэлээх бытыылкаларга кутан, тиэрдэн биэрэр. Маҕаһыыммытыгар эмиэ атыылыыбыт. Дьиҥэ, өрүспүт уута испиэскэ бул­каастаах ээ. Ол иһин, сотору-сотору куоракка киирэн, фильтрбитин ­ыраастатабыт, – диэн Наталья этэр.

Бу курдук Максимовтар удьуор утум үлэни өрө туппут дьон. Оҕолорун, сиэннэрин эмиэ бэйэ кыаҕынан, хары күүһүнэн үлэлээн-хамсаан, олох оҥкулун оҥосторго үөрэтэллэр.

Үлэһит киһи өлөн-охтон биэрбэт

Чахчыта, урбаанньыт киһи өрөбүлэ, уоппуската суох тиргиччи үлэлиир. Бырааһынньыктарга үлэлэрэ, дьэ, саҕаланар. Наталья Васильевна этэринэн, “тэлэбиисэр да көрөр соло суох”. Куруук тугу эрэ толкуйдуу, үлэлии-хамсыы, сүүрэ-көтө сылдьар.

– Дьиҥэ, киһи тугу баҕарар оҥоруон, харчылаһыан сөп. Идиэйэ элбэх. Холобур, бөһүөлэккэ фитнес-кулуубу арыйыҥ диибин, кыргыттарга, дьахталларга төһөлөөх туһалаах буолуо этэй? Дьон наадыйарын көрөн, туһа­лааҕын булан, харса суох ылсан ­иһиэххэ наада. Бастаан саҕалыырга, дьыаланы арыйарга син биир ороскуотураҕын, элбэхтик үлэлиигин, ол эрээри кэлин син биир барыһыраҕын. Үксүгэр дьон куттанар дуу, бэ­­йэтин күүһүгэр эрэммэт дуу? Мин өр толкуйдуу барбаппын, оҥорон иһэбин. Сыыһалаах да буоллахпына, кэмсиммэппин, уопут буоллаҕа. Быйыл тур­бааза арыйыахпын баҕарабын, – диэн урбаанньыт ийэ кэпсиир.

Онон, баҕар, быйыл кыыс кэрэ Амма кытылыгар ыалдьыттары көрсөр, түһэрэр сир баар буолуоҕа.

Хаартыскалар Демьяновтар архыыптарыттан уонна ааптар түһэриитэ.