Наталья Михалева: «Бэйэбититтэн атын ким да…»

Билигин Өрөспүүбүлүкэни ким эрэ (биир киһи!) сахаҕа бэлэхтээбитин курдук кэнэн өйдөбүлү үөскэтэ, онно муҥура суох сүгүрүйүүнү соҥнуу сатыыр хамсааһын барар. Улуу Арассыыйа иһигэр бэйэ дьаһалталанарын ситиспит уонна ол туһуттан тыыннарын толук уурбут хайдахтаах ньургун дьонноох этибитий?

Кинилэр бары саастарын ситэри олорботохторо, күүс өттүнэн күһэллэн суох буолбуттара. Кинилэр төлөннөөх сүрэхтэрин уотунан көҥүлгэ суолу сырдатан ааспыт олохторун билиҥҥэ диэри биһиги ситэри өйдүү, суолталыы иликпит көстөр…

Өрөспүүбүлүкэбит хайдах быһыыга-майгыга үөскээбитэй? Кэтит дойду үрдүнэн сириэдийэн турбут гражданскай сэрии «силлиэлээх холоругун» тохтотор биир эрэ суол баар этэ: норуоттарга тэҥ бырааптаах Өрөспүүбүлүкэлэр Сойуустарын эрэннэрии. Былааска кэлбит коммунистар партиялара маннык дьаһалы күһэллэн кэриэтэ ылбыта, бу эрэ дьаһал саа-саадах туппут омуктар өрө турууларын кылаанын сыппатан, баҕа өттүнэн түмсүү өрөгөйдөөх күүрээнин күөртээбитэ. Ол түмүгүнэн 1922 с. ийэ сир сэттэ гыммыт биирин ылар иэннээх ССРС диэн модун дойду үөскээбитэ, ол иһигэр автономнай быраабы туруулаһан ылбыт, мантан инньэ аан дойдуга саамай улахан административнай-территориальнай тэрээһин буолар Саха Өрөспүүбүлүкэтэ төрүттэммитэ.

1991 с. Өрөспүүбүлүкэ бэйэтин быраабын кэҥэтэн, саҥа таһымҥа тахсыбыта. Бу ситиһии — сылы сыллаан айаннаан ыраахтааҕыга тиийэн саха туһун туруорсубут өбүгэбититтэн саҕалаан төрдүттэн кэрдиллибит бастакы интеллигенциябыт, сыылынай революционердар сабыдыалларыгар иитиллэн тахсыбыт уонна аҕалбыт былаастарын сиэртибэтэ буолбут чаҕылхай эдэр дьоммут кэккэтигэр тиийэ — саха хас да сүһүөх ньургун дьонун ситиһиитэ, биир киһи бэлэҕэ буолбатах.
Ханнык баҕарар норуот ыра-баҕа санаата — бэйэни дьаһаныы сөптөөх суолун талан, көҥүллүк сайдыы. Киин куораппыт саха норуота судаарыстыбалаах буолар таһымҥа тахсыбытын күүстээхтик көрдөрөр, күннэтэ чиҥэтэр киин болуоссаттаах буолуохтаах.

Өрөспүүбүлүкэбит салалтата мындырдык толкуйдаан историябыт кэрчик кэмин сирэйдиир Ленин болуоссатын кини аатынан проспект биир өттүгэр хаалларан туран, Өрөспүүбүлүкэ болуоссата баар буолар толкуйун тобулбутун толору биһириибин.

Ленин аата кини үөрэҕэр итэҕэйэр дьон баарын тухары аан дойду хайа баҕарар муннугар дуорайыа. Оттон Саха Өрөспүүбүлүкэтин туругурдуу, ньургун дьоммутугар сүгүрүйүү, ыра санааны бигэргэтии курдук хамсааһыны сахалар бэйэбититтэн атын ким да оҥоруо суоҕа. Мин өссө Тыгын аатын сүгэр болуоссат баар буолуон баҕарабын. Бэйэбит историябытын үөрэтэр, сырдатар, өрө тутар ытык иэстээхпит.

Наталья МИХАЛЕВА-САЙА, СӨ норуодунай суруйааччыта