Нейросети «доҕор» оҥостобут дуо?

Өссө аҕыйах сыллааҕыта «оҥоһуу өй», «нейросеть» диэн үгүс киһиэхэ, ордук аҕам саастаах дьоҥҥо, научнай фантастика эбэтэр эдэр көлүөнэ «саҥа оонньуурун» курдук иһиллэрэ. Бүгүн ити уларыйыы хаһан кимэн киирбитин, олохпут укулаатыгар хайдах дьайбытын ырытарга сананным.

Сирдьит…

Нейросеть киһи аймах олоҕун бары эйгэтигэр дириҥник сирдьит курдук өтөн киирэн, сороҕор биһиги бэйэбит да билбэппитинэн, күннээҕи олохпут арахсыспат аргыһа буолла. Бу уларыйыы саамай кэрэхсэбиллээх өрүтүнэн аныгы технологияны ылыныыга сааһынан араарыы («көлүөнэлэр арахсыылара») диэн суоҕа буолар. Арассыыйа үрдүнэн, ол иһигэр Саха сиригэр, аҕа көлүөнэ дьон нейросети баһылыыр интэриэстэрэ лаппа улааппыт. Тоҕо? Cоторутааҕыта «МегаФон» хампаанньа 9 ыйдааҕы түмүгүнэн ыыппыт чинчийиитэ ити көстүүнү сыыппаранан бигэргэттэ: 55‑тэн үөһэ саастаах оҥоһуу өйү туһанааччы ахсаана ааспыт сылтан 8 төгүл эбиллибит. Бу көннөрү статистика отчуота буолбатах — ити биһиги уопсастыбабытыгар буола турар дириҥ социальнай суолталаах олохпут укулаатын уларыппыт уларыйыылар сибикилэрэ.

Уларыйыы төрүөтэ

Сэбиэскэй кэмҥэ төрөөбүт-үөскээбит, олох уустуктарын этинэн-хаанынан билбит аҕа көлүөнэ дьоммут үксүн саҥа технологияттан сэрэхэчийэр. Ол гынан баран, оҥоһуу өй кыахтарын билбит киһи ахсаана 8 төгүл үүнүүтэ ити эйгэҕэ уларыйыы киирбитин өтө көрдөрөр. Онтубут хас да төрүөттээх. Холобур, аныгы технология дьоҥҥо туһата. Урут нейросеть диэн программистар, учуонайдар эрэ өйдүүр уустук куодунан, пуормуланан быһаарыллар этэ. Билигин CһatGPT, ҮandexGPT курдук сервистэр судургутуйан, киһини кытта кэпсэтэр, хоһоон-ырыа суруйар, сүбэ-ама биэрэр, бырааска суруттарар таһымҥа таҕыстылар. «Уруһуйдаа», «хоһоонно аах», «дабылыанньа тоҕо тахсарый?» диэн сахалыы суруйдахха тутатына өйдүүр, дьыалабыай тылынан хоруйдуур.

Итиннэ пандемия содула сыыппара сайдыытын саҥа аартыгын арыйбыта. Бары да өйдүүргүт буолуо. Дойдуга COVID‑19 хамсык ыарыыта тарҕанан, аҕам саастаахтар баҕарбатахтарын да иһин, күһэлэҥинэн смартфоннары, социальнай ситимнэри, онлайн-төлөбүрдэри, QR-куодтары баһылыырга үөрэммиттэрэ. Ол кэмтэн ыла сыыппара эйгэтиттэн куттаммат буолуулара, саҥаны барытын боруобалыырга, уйулҕа өттүнэн бэлэмнээх буолаллара ситиһиллибитэ… Сиэннэрэ улааппыт аҕам саастаахтар иллэҥ кэмнэрэ элбиир. Оччотугар оҥоһуу өй саҥа «доҕор», кэпсэтэр «сүбэһит» оруолун толорор. Кини хаһан да сылайбат, кыыһырбат, ханнык баҕарар тиэмэҕэ кэпсэтэргэ бэлэм. Күннээҕи олоххо сүбэһит, мэйиини эрчийэр, олоххо интэриэһи сөргүтэр күүстээх.

Саҥа кыахтары арыйыы

Уустук курдук көстөр технологияны баһылааһын боростуой киһиэхэ эрэлин күүһүрдэр. «Мин эмиэ сатыыбын, билэбин» диэн санааҕа ылларар, бэйэни сыаналааһын үрдүүрүгэр, олоххо көхтөөх буолууга олук уурар. Киһи олоҕун устатыгар элбэх баҕа санаа мунньуллар, холобур, «уруһуйдуохпун баҕарабын да, сатаабаппын», «хоһоон суруйуохпун саныыбын да, тылым-өһүм тиийбэт»… Нейросеть ити ыра санаалары толорорго ураты «көмөлөһөөччүнэн» буолла. Уйулҕа өттүнэн дириҥ дуоһуйууну, олоҕу тупсарар саҥа суолтаны биэрэр. Киһи хаһан эрэ «хам» баттана сылдьыбыт айар дьоҕурун таска таһаарар кыахтанна.

Саҥа информацияны ылыы, саҥа сатабылы баһылааһын, нейросети кытта «кэпсэтии» — мэйии нейроннай ситимнэрин үлэлэтэр, өй-санаа сытыы, чөл буоларыгар көмөлөһөр. Альцгеймер, деменция курдук ыарыылары сэрэтэр биир ньымаҕа кубулуйар суолталаах.

Сэрэхтээх өрүттэрэ

Чахчыны албынтан араарыы уустугуруо. Аҕа көлүөнэ дьон үксүн бэчээт тылыгар итэҕэйэр. Нейросеть айыыта, көрдөрүүтэ «чахчыга» майгынныыр, онон сымыйа сонуну кинилэр ыраас мууска ууран ылынар кутталлаахтар. Ити барыта, биллэн турар, үп-харчы эйгэтигэр түөкүттэргэ, доруобуйаҕа сыһыаннаах сыыһа сүбэлэргэ төрүөт буолара мэлдьэһиллибэт.

Аны биир өрүтүнэн, нейросети кытта кэпсэтии дьиҥнээх дьону кытта алтыһыыны солбуйар куттала баар. Технологияҕа үөрэнии киһини дьиҥнээх олохтон, айылҕаттан, чугас дьонуттан тэйитэр кутталлаах. Ол соҕотохсуйууну аччатар оннугар, өссө дириҥэтэр чинчилээх. Ону кытта «нейросеть барытын билэр» диэн санаа киһини бэйэтэ толкуйдууртан, араас информацияны ырытартан, быһаарыныы ылынартан «босхолуур» курдук.

Аҕа көлүөнэ туохха туһанарый?

Саха киһитэ ийэ тылыгар улахан суолтаны биэрэр. Социальнай ситимнэр нөҥүө ыытыллар эҕэрдэлэр биир халыыпка киирэннэр, оҥоһуу өй көмөтүнэн аҕа көлүөнэ дьон хас биирдии киһиэхэ анаан ураты истииллээх, сахалыы ойуулаах-дьүһүннээх, дириҥ ис хоһоонноох эҕэрдэлэри, алгыстары айан ыыталлар, оҕо эрдэҕиттэн истибит олоҥхолорун, номохторун видеоҕа кубулутан көрөр кыахтаннылар. Нейросеть көмөтүнэн иистэнэр, баайар дьон саҥа, ураты саха оһуордарын айан таһааран, үлэлэригэр туһаналлар.

Кэскил кэрэһитэ

Аҕа көлүөнэ нейросети баһылааһына — кылгас кэмнээх көстүү буолбатах. Ити уопсастыбабыт олоҕун дириҥник уларытар хамсааһын саҕаланыыта. «Алиса», «Маруся» курдук көмөлөһөөччүлэр сахалыы ыраастык саҥарар, саха култууратын өйдүүр буолуохтара. «Алиса, олоҥхоттон быһа тардан иһитиннэр» эбэтэр «Маруся, бүгүн Бэрдьигэстээххэ хас кыраадыс тымныыный?» диэн ыйытыыларга хоруйдуо.

Телемэдиссиинэҕэ нейросеть киһи ыарыыларын ырытан, ханнык бырааска көрдөрүнэр наадалааҕын сүбэлиир, эмп иһэр кэми санатар «абыраллаах» сервискэ кубулуйуо. Биэнсийэ, социальнай босуобуйа туһунан ыйытыыларга хоруйдуур «сыыппара консультааннара» үөскүөхтэрэ. Анал үөрэтэр куурустар, мобильнай сыһыарыылар аҕам саастаах дьоҥҥо нейросети туһанарга, сыыппара куттала суох буолуутугар үөрэтэр буолуохтара.

Оҥоһуу өй көмөтүнэн…

Түмүктээн эттэххэ, нейросеть аҕа көлүөнэ олоҕор киириитэ социальнай өрөбөлүүссүйэҕэ тэҥнээх. Сайдыы көстүүтэ көлүөнэлэр арахсыһыыларын суох оҥорор, кырдьаҕас киһиэхэ олоххо саҥа миэстэни, саҥа суолтаны буларыгар көмөлөһөр. «Хаалбыт», «сатаабат» киһиттэн билиҥҥи үйэ көхтөөх кыттааччытыгар, баай уопутун, муудараһын саҥа ньыманан кэлэр көлүөнэҕэ тиэрдээччитигэр кубулутар. Оҥоһуу өй оҥорбут биир хартыынатыгар былыргы ойуун сиэрин-туомун толоро турарын аттыгар халлаан куйаарыгар хараабыл көтөн иһэрин ойуулаабыта. Ити былыргы уонна кэлэр кэм алтыһыытын, саха киһитэ хайдах саҥаны уонна төрүт үгэстэри дьүөрэлиирин бэлиэтэ. Бүгүн, нейросеть үйэтигэр, биһиги ити хартыына дьиҥнээх олоххо киириитин көрөбүт. Өбүгэлэрбит сахалыы оһуордарын, алгыстарын, олоҥхолорун оҥоһуу өй көмөтүнэн саҥалыы тилиннэрэн, кэлэр кэмҥэ «тиһэн» хаалларыы буолара саарбаҕа суох.

Елизавета Иванова, буҕаалтыр, Дьокуускай:

— 58 сааспын туолбутум, онон оҥоһуу өйү сүнньүнэн бириэмэбин кэмчилиир инниттэн, дириҥэтэн көрдүүр тиһик курдук туттабын. Ол гынан баран, информация төһө кырдьыктааҕа уонна бэйэбит толкуйдуур дьоҕурбутун сүтэриэхпитин сөбө миигин долгутар. Оҥоһуу өй биэрэр чахчыларын ким бэрэбиэркэлиирий? Инникитин нейросеть олоххо-дьаһахха көмөлөһөрө үчүгэй буолуо этэ. Ол эрээри, дьону кытта атах тэпсэн олорон кэпсэтии хаһан да сүтүө суохтаах.

Татьяна Спиридонова, биэнсийэлээх, Хатас с.:

— Оҥоһуу өйү сөбүлүүр дьарыкпар туһанаммын тус бэйэбэр улахан арыйыыны оҥордум. Төрүччүбүн үөрэтэбин, Оҥоһуу өй көмөтүнэн архыыптарга ыйытыы оҥорорго, булумньуларбын сааһылыырга уонна уустук тыллаах эргэ суруктары тылбаастыырга олус көдьүүстээх буолла. Инникитин аҕам саастаах дьоҥҥо анаан оҥоһуллубут, судургу барыллар тахсыахтара диэн эрэнэбин.