Николай Бугаев: «Уолаттарбытын өйүөҕүҥ»

СӨ Уопсастыбаннай палаататын бэрэссэдээтэлэ, кыраайы үөрэтэр Емельян Ярославскай аатынан түмэл дириэктэрэ Николай Бугаев байыаннай эпэрээссийэҕэ сылдьар сахабыт дьонун-сэргэтин көрсөн, көмө тиэрдэн кэлбитин туһунан сырдатта.

– Николай Дмитриевич, байыаннай эпэрээссийэ саҕаланыаҕыттан үлэлэһэҕин. Көмө тиэрдэр ыстаабы тэрийиигэ ылсан, байыастары Украина сиригэр-уотугар да тиийэн көрсөн, үгүс үлэни ыыта сылдьаҕын.

– Былырыын кулун тутар 20 күннэригэр биһиги, Александр Колесов, Петр Осипов уонна Иван Бучугасов буолан Ростов куоракка Саха сирин байыас­тарыгар көмө тиэрдэ, кинилэри көрсө айаннаабыппыт. Уолаттарбыт хайдах сылдьалларын көрө, балаһыанньаны билсэ диэн барбыппыт. Оччолорго байыаннай эпэрээссийэ ыытыллар сиригэр киллэрбэттэр этэ. Онно госпитальга сылдьыбыппыт, үксэ Соҕурууҥҥу байыаннай уокурук уолаттара сыталлар этэ. Уолаттары кытта кэпсэтэн, чахчы, аармыйабытыгар көмөлөһүөххэ наада диэн санааҕа кэлбиппит. Александр Колесов кэлин: «Бу тиийэ сылдьаммын ба­­йыаннай эпэрээс­сийэҕэ бэйэм кыттыахпын наада эбит», – диэбитэ. Ол кэннэ «Боотур» этэрээккэ хамандыырынан ананан, ба­­йыаннай дьайыыга баран кэлбитин бары бэркэ билэҕит.

Байыаннай дьайыыга сылдьар дьоммут-сэргэбит

– Бу баран кэлбит сырыыҥ туһунан сырдатыаҥ дуо? Балаһыанньа хайдаҕый, уолаттарбыт этэҥҥэлэр дуо?

–Байыаннай эпэрээссийэ саҕаланыаҕыттан Украина сиригэр-уотугар уолаттарбытын көрсө хаһыс да сырыыбыт буолар. Бу баран кэлии­битигэр биһигини кытта ырыаһыт Лэгэнтэй барсан кэллэ. ЛНӨ уонна Харьков уобалаһыгар сырыттыбыт. Ол кэннэ Кировскайга Луганскайынан эргийэн барбыппыт. Манна сылдьан уолаттары эмиэ көрсүбүппүт. Кировскай биһиги ыкса үлэлэһэр, шефтэһэр куораппыт буолар. Былырыын манна үлэ бөҕөтө барбыта. Уопсастыбаннай палаата бэрэссэдээтэлэ буоларым быһыытынан, эбийиэктэри көрдүм. Оскуола өрөмүөнэ бүтэрэ чугаһаабыт. Ону таһынан, былырыын сылдьарбар хочуо­лунай өрөмүөннэнэ сылдьара, билигин барыта үлэлии турар. Саҥа уу ситимэ оҥоһуллубут.

Олохтоохтору кытта кэпсэттим. Быйыл эмиэ сахалар кэлиэхтэрэ диэн үөрэ-көтө кэтэһэ сылдьаллар. Ити кэннэ Херсонскай уобаласка сылдьан сөргүтүү үлэтин-хамнаһын көрдүбүт. Ити өттүгэр саха уолаттара эмиэ бааллар. Онно бэрэстэбиитэлистибэбит суох эбит буоллаҕына, билигин Геническэй куоракка тирэх пууммут аһыллан, бу эҥээр сылдьар уолаттарбытыгар көмө-тирэх буолуоҕа. Итинник пууннар Саха сириттэн тии­йэр көмөнү, баһыылкалары тириэрдэллэр. Новоазовскай, Кировскай, Геническэй уонна Ростов куораттарга бааллар. Тэрийиигэ кыттыспыт буоламмыт, идиэйэлэрбитин, санааларбытын эппиппит. Ол иһин хайдах үлэлии-хамсыы сылдьалларын билсэн-көрсөн кэллибит.

Уолаттарга көмө илтибит. Хаҥалас уонна Мэҥэ Хаҥалас улуустарыттан тиийбиттэр. Саха сирин уолаттарын муспуттар этэ. Саха эстрадатын ырыаһыта Лэгэнтэй кэнсиэрдээн, олус үөрдүлэр. Тус бэйэм Лэгэнтэйи уруккуттан билэбин, хорсун уол.

Тиийэн бастаан боотурдарбытын көрүстүбүт, наар кинилэргэ эрэ болҕомто уураллар дии санааччылар эмиэ бааллар. Ол эрээри, оннук буол­батах. Уолаттарбыт спутниковай тэрилгэ интэриниэттээхтэр. Ол төлөбүрүн, холобур, байыаннай дьайыыга сулуус­палыы сылдьар киһи кэргэнэ төлүүр. Ый ахсын 12 тыһыынчаттан тахсаны төлүүр.

Саа-саадах сүгэн

– Байыаннай дьайыыга сылдьар дьоммутун көрсө тиийбит дьон байыаннай таҥас кэппит, аптамаат сүкпүт хаартыскалара тарҕанааччы. Дьон итини араастык ылынар. Эн маны туох дии саныыгын?

– Диверсаннар баар буолуох­тарын, тоһуур оҥоруох­тарын сөп, миинэ да уураллар. Онно түбэспэт гына, мантан уолаттары көрсө тиийбит дьон байыаннай таҥас-сап кэтэн, аптамаат ылан, сэрэхтээх буолуу тиэхиньикэтигэр сурунаалга илии баттаан баран байыаннай дьа­йыы зонатыгар киирэллэр. Ону ардыгар дьон билбэт буолан, сэриилэс­пэт эрээри байыаннай таҥас кэтэллэр, аптамаат туталлар диэхтэрин сөп. Мин байыаннай кафедраҕа үөрэммит буоламмын, аптамаатынан да, бүлүмүөтүнэн да ытар кыахтаахпын. Лэгэнтэй бэйэтэ үчүгэй булчут, онон сааны бастакытын тутар киһи буолбатах. Ону сэргэ, саата суох киһи харах далыгар киирэн хаалыан сөп. Ол иһин, уолаттары көрсө тиийэр киһи болҕомтону тардыбат гына таҥныахтаах.

«Массыынабын уолаттарга ыытарга быһаарынным»

– Бу тиийэн балаһыанньа хайдаҕын билистэҕиҥ. Байыастар туруктара, таҥастара-саптара, туттар тэрил, тиэхиньикэ балаһыанньата хайдаҕый?

– Биһиги тиийбиппитигэр, уолаттар инники кир­бииттэн (передовой) кэлэн көрсүбүттэрэ. Ону барытын эрдэттэн былааннаан баран тии­йиэххэ наада. Уолаттар дойдуларын сонунун истэн, көмө тутан астыналлар. Тохсунньуга күүстээх атаакалар, киир­сиилэр буолбуттар этэ. Бу тиийэ сылдьан көрдөхпүнэ, тиэхиньикэ өттүнэн боппуруос­тар бааллар эбит. Инники кирбии диэки суол-иис олус мөлтөх. Тиэхиньикэ алдьанар-кээһэнэр. Өрөмүөн кэмигэр уолаттар сатыы туран хаалаллар эбит. Онон тиэхиньикэ элбэх соҕус буоларын курдук үлэлэһиэхпит. Бу кэлэн баран, бэйэм дьоҕус чааһынай массыынабын уолаттарга ыытарга быһаарынным. Ону таһынан, тэрилтэбититтэн – кыраайы үөрэтэр мусуойбут эргэ “фермер» массыынатын өрөмүөннэтэн баран эмиэ байыаннай эпэрээссийэҕэ санитар уолаттарга ыытарга быһаарынныбыт. Бу массыынабытын «Колми» тэрилтэ дириэктэрэ Николай Румянцев сап­паас чааһынан толору хааччыйан, оҥорторон биэрдэ. Киһи миэс­тэтигэр сылдьан туох наадатын көрөр-билэр. Санитардар МТЛБ диэн улахан тыастаах-уус­таах тиэхиньикэнэн сылдьаллар. Онон кыра массыына кинилэргэ эмиэ наада. Ону таһынан, түүҥҥү хараҥаҕа көрөр анал тэрил снайперга көрүллэр буол­лаҕына, санитарга көрүллүбэт. Санитардар түүн үлэлиир буоланнар, биһигиттэн оннук тэрили көрдөһөллөр. Билигин ити боппуруос­тары быһаарыыга үлэлэһэбит.

Тирэх пууннары эрдэттэн сэрэтиҥ

– Тус баһыылка тус­таахха чопчу тиийэр дуо?

– Атын эрэгийиэннэри этэр буоллахха, биһиги курдук элбэх тирэх пууннаах эрэгийиэн суох быһыылаах. Ол эрээри кэккэ боппуруостар бааллар. Тус баһыылкалары тиэрдэр уустуктардаах. Эрдэттэн кэпсэттэххэ, үлэлэстэххэ, кыаллыан сөп. Түргэнник буорту буолар аһы-үөлү ыытымыахха наада. Билигин бу Херсон өттүгэр бааза аһыллыбыта өйөбүл буо­луоҕа. Уопсайынан этэр буоллахха, уолаттарбытын көрсө дьон бөҕө тиийэр. Оннук барааччылар хайаан даҕаны тирэх пууннары икки нэдиэлэ иннинэ сэрэтэллэрэ наада. Ону сэргэ миигин да кытта сибээстэһиэхтэрин сөп.

Түмүк санаа

– Түгэнинэн туһанан, өрөспүүбүлүкэбит Ил Дар­хана Айсен Сергеевичкэ уонна бастайааннай бэрэс­тэбии­тэлистибэҕэ улахан махталбын тиэрдиэхпин баҕарбын. Ил Дархан Айсен Николаев көҕүлээһининэн элбэх көмө оҥоһуллар. Бастайааннай бэрэс­тэбиитэлистибэ байыаннай дьайыы саҕаланыаҕыттан күүскэ үлэлии сылдьар. Түмүкпэр, уолаттарбытын өйөөн, манна араас үөрүүлээх тэрээһиннэри аччатыахха наада дии саныыбын.