Николай Чуор олоҕун умсулҕана

Ыам ыйын 16 күнүгэр П.Ойуунускай аатынан Литература мусуойугар бэйиэт, литература кириитигэ, публицист, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, Арассыыйа Суруналыыстарын,  СӨ Суруйааччыларын сойуустарын чилиэнэ, Аҕа дойду Улуу сэриитин тыылын бэтэрээнэ, Сунтаар уонна Ньурба улуустарын Бочуоттаах гражданина Николай Харитонов-Чуор  төрөөбүтэ 90 сылыгар уонна  “Олох умсулҕана” саҥа кинигэ тахсыытынан  биэчэр буолла.

Бүгүн бу кинигэни эрэдээксийэлээн оҥорбут Надежда Егорова-Намылы кинигэ Аан тылыгар суруйуутун билиһиннэрэбит:

“… Билигин нууччалыы уонна сахалыы уонча хоһоон кинигэлээхпин. Субу сотору “Дьылҕам бэлэҕэ” диэн публицистикам кинигэтэ тахсыахтаах. Араас ырыанньыктарга киирбитинэн 60-тан тахса ылланар ырыалаахпын. Мин саха уус-уран литературатыгар, поэзия сибэтиэй храмыгар үтүрүспэккэ-анньыспакка налыччы, чахчы бэйэбин билинэр буолан баран киирбитим. Итиннэ миэхэ ааҕааччыларым күүс-көмө буолбуттара. Саха суруйааччылара Иван Гоголев, Семен Руфов, Рафаэль Баҕатаайыскай, Моисей Ефимов, Савва Тарасов, Наталья Харлампьева миэхэ өрүү да үтүө сыһыаннаах этилэр. Дьэ, ити буоллар, мин саха литературатын сибэтиэй храмыгар бэйэбин быыкаа, кыра ымыы буолан ыллыыр бэрт сэмэй ырыаһытынан, поэтынан билинэбин.

Арай, журналистикаҕа улахан ситиһиилээх буолуохпун сөп этэ эрээри, олох араас эриирдэрэ-мускуурдара мэһэйдээннэр, олох уустуктара олуйаннар, публицистикаҕа да ситэ-хото үлэлээбэтим эрээри, суруйбут матырыйаалларым үгүстэр.

… Төһө да уустук олоҕу олорбутум иһин, мин бар дьоммор, норуоппар, ааҕааччыларбар син туох эмэ үтүөнү, үчүгэйи бэлэхтээбит курдук сананарбын эһиги  баалаабат инигит”, — диэн Николай Иванович Харитонов-Чуор 70 сааһын туоларыгар суруйбута.

Кини бэйэтин “кыра ымыы буолан ыллыыр бэрт сэмэй ырыаһытынан, поэтынан билиннэр да уонна литератураҕа арыый хойутаан, налыччы да киирдэр, Николай Чуор – сытыы бөрүөлээх суруналыыс, хорсун суруйуулардаах публицист, нарын  лиирикэлээх этэ.

Бу “Олох умсулҕана” диэн кинигэни эрэдээксийэлии сылдьан, мин биир дойдулаахпын, олус убаастыыр киһибин Николай Ивановиһы саҥалыы  арыйбыппын, киэн тутта санаабыппын кистээбэппин. Ытыктыы саныырга төрүөттэр да элбэхтэр. Олортон биирдэстэринэн Николай Иванович  суруналыыс быһыытынан элбэх сиргэ сылдьан, кэнэҕэски көлүөнэ ыччаттарыгар туһалаах суоллааҕы бэлиэтээһиннэри   суруйан хаалларбыта  буолар. Ол туһунан Саха сиригэр бырамыысыланнас сайдыытын, тыа сирин дьиҥнээх олоҕун-дьаһаҕын, экология тыын боппуруостарын киниттэн – илэ хараҕынан көрбүт-истибит, тустаах дьону кытары атах тэпсэн олорон кэпсэппит суруналыыстан атын ким суруйуо, ааҕааччыга тириэрдиэ этэй? Николай Иванович бу кырдьыктаах уонна истиҥ-иһирэх суруйуулара Сахабыт сирин устуоруйатын үөрэтэрбитигэр  улахан олугунун буолуоҕар саарбахтаабаккын.  Эбиитин салайар, дуоһунастаах дьону эрэ буолбакка, боростуой үлэһит дьон характерын арыйан, кинилэр кэнэҕэски ыччаттарыгар  өлбөт-сүппэт өйдөбүнньүгү хааллардаҕа, тустаах дьон махталын ыллаҕа.

Николай Харитонов-Чуор суруйар тиэмэтэ  киэҥин, дириҥин, кырдьыктааҕын  бу кинигэни аахпыт эрэ киһи итэйиэҕэр бүк эрэнэбин.

Саха литературата сайдарыгар, инники кэскилигэр ис сүрэҕиттэн ыалдьарын, үлэлээбит хаһыаттарыгар уочараттаах суруйуулара эрэ буолбакка, бэчээттэммэккэ хаалбыт санааларын ситимнэрэ  туоһулууллар. Ол курдук элбэхтик уонна хорутуулаахтык үлэлээбит Николай Чуор!  Суруйан хаалларбыт ыстатыйалара уонна кини туһунан ахтыылар  “Дьылҕам бэлэҕэ” (2005 с.) уонна “Саха киэн туттар дьоно” сериянан тахсыбыт “Николай Иванович Харитонов-Чуор”  (2013 с.) диэн кинигэлэргэ бэчээттэммиттэрэ.  Өссө да элбэх матырыйаал кинигэҕэ киирбэккэ хаалбыта.

Николай Чуор олоҕун эрэллээх аргыһа  Зоя Ильинична Потапова уонна тапталлаах  оҕолоро хаалбыт матырыйааллары сыа-сым курдук тутан, харыстаан уура сылдьан, бу саҥа кинигэни бэлэмнээбиттэрэ хайҕаллаах суол.

Үөһээ ааттаммыт кинигэлэргэ Ксенофонт Уткин, Семен Руфов, Андрей Кривошапкин, Прасковья Максимова, Николай Тобуроков, Николай Лугинов, Иван Мигалкин уо.д.а. саха суруйааччыларын, учуонайдарын ахтыылара киирбиттэрэ.

Оттон “Олох умсулҕаныгар” саха киэн туттар дьонун, литература аксакалларын, биир дойдулаахтарын, доҕотторун-атастарын, поэзия хонуутугар сиэтэн киллэрбит  ааптардарын истиҥ-иһирэх ахтыыларын  булан ааҕыаххыт, сэргиэххит. Ол курдук элбэхтэр – Николай Чуор литература киэҥ киэлитигэр, бэйэтэ этэринии, литература сибэтиэй храмыгар алтыспыт чулуу дьоно”.