Николай Семенов: «Олоххо тардыһыым өссө күүһүрдэ»

Байыаннай эпэрээссийэҕэ сулууспалыы сылдьан атаҕар бааһырыы ылан дойдутугар эргиллэн кэлбит Николай Семенов – биһиги хаһыаппыт ыалдьыта. Кини сэрии хонуутугар хорсуннук охтубут Василий Данилов этэрээтигэр сылдьыбыт. Николай Мэҥэ Хаҥалас улууһун Майа сэлиэнньэтиттэн төрүттээх. Идэтинэн педагог. Хара нэһилиэгин Иннокентий Гаврильевич Игнатьев аатынан успуорт оскуолатын интэринээтин сэбиэдиссэйэ буолар. Икки оҕолоох дьиэ кэргэн аҕа баһылыга. Бүгүн Николайдыын уопсай балаһыанньа, хорсун быһыы уонна олох туһунан кэпсэттибит.

Улууһум атаарбыта

Быстах хомуур саҕаламмытыгар Мэҥэ Хаҥалас уонна Уус Алдан улуустарын ба­­йаҥкамаатыттан бэбиэскэ тутан балаҕан ыйын 27 күнүгэр барбыппыт. Дьокуускайтан хомуллан Хабаровскайга тиийбиппит. Князе-Волконскайга олохтообуттара, онтон чаастарга араартаан, биһиги спецназ 14-c биригээдэ диэн буолбуппут. Мантан барарбытыгар Майабыт баһылыгыттан саҕалаан улуус баһылыгар тиийэ бары көмөлөспүттэрэ. Ону сэргэ, бойобуой дьайыы бэтэрээнэ Иван Петрович Черкашин ба­­йыаннай таҥаһынан-сабынан эмиэ көмөлөспүтэ, онон таҥас-сап өттүгэр кыһалҕаны көрсүбэтэхпит.

Доҕотторбут – өрүү сүрэхпитигэр…

– Бу сылдьан Уус Алдан улууһуттан төрүттээх Василий Данилов диэн уоллуун билсибитим. Кини хантараагынан сулуус­палаабыта уонча сыл буолбут этэ. Бойобуой дьайыыга улахан уопуттаах уол бөлөҕөр дьолбутугар түбэспиппит дии саныыбын. Хамандыырбыт бааһырбытыгар, биһигини Василий сала­йан илдьэ сылдьыбыта. Наһаа хорсун, сатабыллаах уол этэ. Ыарахан балаһыанньаттан бүтүн бөлөҕү быыһаабыта. Василий сэрии хонуутугар хорсуннук олоҕун толук уурбута.

Биһигини кытта мантан Тарабукин Влад диэн кадетскай оскуолаҕа үөрэппит оҕом үлэлии сылдьан бэбиэскэ тутан байыаннай эпэрээссийэҕэ барбыта. Атын ротаҕа сылдьыбыта. Үөрэнээччибин Владикпын ха­­йаан да ахтан ааһыахпын наада. Төрдө Таатта, Мэҥэ Хаҥалас Сыымах нэһилиэгэр баар Федор Попов аатынан кадетскай оскуо­ланы, онтон Бүлүүтээҕи педагогическай кэллиэһи бүтэрбитэ. Үөрэҕин бүтэрэн баран кадетскай оскуолаҕа үлэлии сылдьан аармыйаҕа сулууспалаан кэлбитэ. Онтон үлэлии сылдьан бэбиэс­кэ тутан ыҥырыллан барбыта. Владикпыт Павловканы ылаа­һыҥҥа хорсуннук олоҕун толук уурбута. Байыаннай дьайыыттан кэлэн баран уолаттары кытта Василийбыт уонна Владикпыт көмүс уҥуохтарыгар тахса сырыттыбыт.

Сэриини тэҥниир уустук

– Уопсай балаһыанньа туһунан этэр буоллахха, аныгы сэрии уустук эбит. Урут уон аҕыстаахпар аармыйаҕа сулууспалыыр кэммэр Хотугу Кавказка бойобуой дьа­йыыга сылдьыбытым. Сэриини тэҥниир уустук. Ити туһунан кэпсиэхпин соччо баҕарбаппын.

Тыа суоҕун кэриэтэ, баар да буоллаҕына, иһэ барыта квадрокоптер. Көстүбэккэ буола сатыыбыт даҕаны, син биир сэрэхтээх. Биһиги, пехоталар, анал разведка буолан, уон биирдии буолан сылдьарбыт. Уолаттар эчэ­йэн, кэлин алтыа эрэ буолан хаалбыппыт. Онно ол Василий биһигини салайа сылдьыбыта. Квадрокоптер көрөн биллэрдэ да, минометунан ытыалаан бараллар. Күһүн буолан, саһарга уустук этэ. Макс Мозгин диэн нуучча уола Мозг диэн позывнойдааҕа, сэрии толоонугар хорсуннук охтубута. Олохтон барыан икки хонук иннинэ хаартыскаҕа түспүппүт…

Сахалар көрүстэхпитинэ, наһаа үөрээччибит

Сахалар бэйэ-бэйэбитин өйөһөн сырыттыбыт. Көрүс­тэхпитинэ, наһаа үөрэбит. Дой­дубутуттан өйөбүл кэлэ турара. Улууспут баһылыга байыаннай эпэрээссийэ зонатыгар кэлэ сылдьыбыта, сахалыы төрүт аспытын кэһии аҕалбыта. Дойдубар этэҥҥэ эргиллэн кэллим. Бастаан үлэбэр тахсыам. Онтон дойдубар сыыйа сүһүөхтэрбин, атахтарбын үчүгэйдик көрдөрүнэн, чөлбөр түһүөхтээхпин. Күннээҕи олоҕум тэтимигэр киириэхпин наада. Төлөбүрдэр туһунан этэр буоллахха, майалар көмөлөспүттэрэ уонна Ил Дархан 200 тыһыынча кээмэйдээх төлөбүрэ кэргэммэр кэлбит этэ. Ону таһынан, бу атахпар бааһырыы ылбыппар, Үлэ министиэристибэтиттэн сибээстэһэн, докумуоннарбын төлөпүөн нөҥүө ылан төлөбүр кэлбитэ. Улууспут дьаһалтатын бэрэстэбиитэллэрэ сибээскэ куруук бааллара.

Бу олоххо кыаллыбат боппуруос суох эбит…

– Онно ыксаллаах быһыыга-майгыга сылдьан киһи элбэҕи толкуйдуур. Сыалгын-соруккун, тугу сиппэтэххин барытын эргитэ саныыгын. Олоххо тардыһыы, таптал күүһүрэр эбит. Чугас дьоҥҥун саныыгын. Урут оҥорботох, ханна эрэ сыыһа-халты үктэммит түгэннэргин толкуйдуур эбиккин.  Бу олоххо кыаллыбат боппуруос суох эбит диэн толкуйга кэллим. Урут уустугурда санаабыт, кыра күннээҕи кыһалҕалары таһаҕас оҥостубакка, иннибит диэки хорсуннук баран иһиэхпитин наада. Дьоҥҥо киһилии сыһыан, эйэлээх олох баар буоллун диэн баҕа санаалаахпын.