Саха сиригэр бастакы спортивнай бэстибээллэри, спартакиадалары көҕүлээбит уонна ситимнээхтик ыытыллалларын ситиспит төлөннөөх салайааччы Николай Тарскай төрөөбүтэ 100 сылын көрсө.
Ардыгар күрэхтэһиигэ сылдьан тустууктартан, тренердэртэн Николай Николаевич Тарскай туһунан ыйыталаһан көрдөххө, күттүөннээҕи билбэттэриттэн хомойо санааччыбын.
Уопсайынан, улахан сыал-сорук туруорунан дьарыктана сылдьар спортсменнар, чуолаан, тустууктар, тустуу исписэлиистэрэ – спорт бу көрүҥүн дьоруойдарын, тустуу историятын билиэхтээхтэр дии саныыбын. Ол кинилэр профессиональнай таһымнарын үрдэтиигэ, билиилэрин-көрүүлэрин хаҥатыыга улахан оруоллаах. Көбүөргэ тахсан аҥаардас күүһүргэһэри таһынан, тустууктар элбэҕи ааҕан, билэн-көрөн, эргиччи сайдыылаах буоллахтарына эрэ – улахан көрдөрүүлэнэллэрэ биллэр суол.
Бөҕөстөрбүт сыллата Али Алиев, Александр Медведь, Иван Ярыгин, Сергей Преображенскай, Дмитрий Данилов… бириистэригэр күрэхтэһэллэр, кыайыылааҕынан уонна призерунан буолаллар. Оттон кинилэр бу дьон туһунан төһө-хачча билиилээхтэрий? Манан сиэттэрэн, аҥаардас түһүлгэ сыанатыгар мэтириэттэрин эрэ көрүүнэн муҥурдаммакка, чуолаан Николай Николаевич Тарскай туһунан кылгастык билиһиннэриэхпин баҕарабын.
Николай Николаевич Тарскай 1924 сыллаахха ыам ыйын 8 күнүгэр Уус Алдан оройуонун 1-эй Өспөх (билиҥҥи Баатаҕай) нэһилиэгэр дьадаҥы дьиэ кэргэҥҥэ төрөөбүтэ. 1939 с. Чараҥай сэттэ кылаастаах, 1942 с. Дьокуускайдааҕы 8 №-дээх орто оскуолаларын ситиһиилээхтик үөрэнэн бүтэртээбитэ.
1942 с. ЫБСЛКС чилиэнэ, активист этэ. Орто оскуола кэнниттэн биир ыйдаах военруктар куурустарыгар үөрэнэн баран, бастаан Өнөр, онтон Чараҥай оскуолаларыгар учууталынан үлэлээбитэ. Ити кэнниттэн Танда, Мүрү орто оскуолаларыгар физкултуура уруогун үөрэппитэ. Тандаҕа үлэлиир кэмигэр, 1947 с. ыччат ортотугар маассабай физкультурнай-спортивнай үлэҕэ ситиһиилээхтик кыттарын иһин, Комсомол Киин кэмитиэтин Бочуотунай грамотатынан наҕараадаламмыта.
1948 с. Сталин аатынан Ленин уордьаннаах Москватааҕы физкультурнай институт устудьуона буолар. Бастакы кууруһу бүтэрэн баран, аҕата соһуччу ыараханнык ыалдьан дойдутугар төннөн кэлэн, Мүрү орто оскуолатыгар учууталлаабыта. Икки сыл буолан баран үөрэҕин салҕаан, 1954 с. институту туйгуннук үөрэнэн бүтэрэр. Чаҕылхай, тэрийэр талааннаах эдэр киһи өрөспүүбүлүкэтээҕи физкултуура уонна спорт кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин солбуйар, онтон 1955 с. сирэй бэрэссэдээтэлинэн анаан үлэлэтэллэр.
Ити кэмнэргэ биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр физкултуура уонна спорт дохсуннук сайдыбыттара. 1959 с. ССКП чилиэнэ. Ураты активнай позициялаах үүнэн иһэр киһини Уус Маайа оройуонугар исполком бэрэссэдээтэлинэн быыбардыыллар. Итинтэн үс сыл буолан баран Москваҕа Үрдүкү партийнай оскуолаҕа үөрэххэ ыытыллыбыта. Онно үөрэнэр кэмигэр Николай Николаевич бастыҥ үөрэнээччи буолар, уопсастыбаннай үлэҕэ көхтөөҕө биллэр. Маҥнайгы сүһүөх партийнай тэрилтэ сэкирэтээринэн үлэлиир.
Ити курдук, Москваҕа үөрэнэ сылдьан Николай Николаевич Тарскай быстах оһолго түбэһэн, 1962 с. сирдээҕи олохтон соһумардык өлөн туораабыта.
Николай Николаевич Тарскай Саха сиригэр спорду сайыннарыыга улахан үтүөлэрин бэлиэтээн туран, өрөспүүбүлүка салалтата 1963 с. саҕалаан Саха сирин көҥүл тустууга күрэхтэһиитин кини аатынан ыытарга олохтообута. Ол эрээри, улугуруу сылларыгар сымыйа дьыалаҕа олоҕуран, Н.Н.Тарскай аатынан күрэхтэһиини тохтото сылдьыбыттара. Саха АССР Миниистирдэрин Сэбиэтин 1989 с. ахсынньы 21 күнүнээҕи 407 №-дээх уурааҕынан, Николай Николаевич Тарскай бирииһигэр көҥүл тустууга күрэхтэһии хаттаан чөлүгэр түһэриллибитэ. Онон кырдьыктаах дьыала кыайбыта. Николай Николаевич Тарскайы биһиги Саха сиригэр көҥүл тустууну көҕүлээччи, уопсайынан, өрөспүүбүлүкэҕэ физкультурнай-спортивнай хамсааһыны саҥа тыыннаабыт улахан таһымнаах салайааччы, тэрийээччи быһыытынан сыаналыыбыт. Тустууну сэргэ, ыарахан атлетика, бокс сайдыыларыгар улахан өҥөлөөх киһи быһыытынан билинэбит.
Николай Николаевич Тарскай – Саха сиригэр бастакы спортивнай бэстибээллэри, спартакиадалары көҕүлээбит уонна ситимнээхтик ыытыллалларын ситиспит төлөннөөх салайааччы. Кини аата-суола, үлэлээбит, олоххо киллэрбит ситиһиилэрэ, кыайыыга ыҥырбыт, күөттээбит түгэннэрэ хаһан даҕаны умнуллубаттар.
Петр ПАВЛОВ,
«Дьулурҕан», 2023 с., ахсынньы 26 к.
Хаартыска Петр Павлов тиксэриитэ
Улууска өрөмүөн үлэлэрэ номнуо саҕаланнылар. Улууска ууттан эмсэҕэлээбит суоллар сорох учаастактарыгар үлэ саҕаланна. "Дьокуускайтан эбии…
Суһал ыстаап киэһээҥҥи брифинигэр бүгүн, ыам ыйын 19 күнүгэр, СӨ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы Дмитрий…
Саха сиригэр пионерскай тэрилтэ төрүттэммит күнүнэн 1924 сыл олунньу 17 күнэ ааҕыллар. Бу күн Дьокуускайга…
Нерюнгри куоракка ыытыллыбыт Арассыыйа үөрэнээччилэрин XII Спартакиадаларын II түһүмэҕэр уус-уран гимнастикаҕа Саха сирин спортсменкалара 3 …
Таатта улууһугар Таптал, Эрэл, Итэҕэл сылынан уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр "Ньургуһун" күнүнэн тыл үөрэхтээҕэ, биллиилээх литературнай…
Халаан уутуттан эмсэҕэлиир нэһилиэктэр ахсааннарыгар урут хаһан да киирбэтэх Хатырык нэһилиэгэ улахан ууга баран, олохтоохтор…