Норуот үөрэҕин иҥэриммит үтүө арчыһыт

Бу күннэргэ Дьокуускайга Арчы дьиэтигэр  сырдык санааны саҕар ис хоһоонноох  дьоро тэрээһин буолан ааста.

Бу туһунан этнопедагог Анна Холмогорова маннык сырдатта:

—  Арчы дьиэтин үлэһиттэрэ араас дьарыктаах, олоххо ураты көрүүлээх дьону кытта бииргэ алтыһыннаран, дьону  кэрэхсэтэр араас тэрээһиннэри ыытар. Соторутааҕыта биир оннук дьоро күнү ыытар чиэскэ тигистим.   Үтүө санаатынан, айылҕатын дьоҕурунан дьоҥҥо көмөлөһөр, кыһалҕаларын чэпчэтэ сылдьар Чурапчыттан төрүттээх норуот эмчитэ  Елена Макарова — Эйэҕэс Суруксут Сырдык Күөрэгэй Айхал дьоҥҥо-сэргэҕэ  көмөлөспүтэ 35 сылын туолла. Кини көмөтүнэн олох уустугун ааспыттар, доруобуйаларын бөҕөргөппүттэр —  билигин истиҥ доҕотторо бэртээхэй ахтыы киэһэтин бэлэх ууннулар. 

Елена Николаевна  кырдьаҕас ыалга, Чурапчы Үрүйэ Түгэҕэ алааһыгар көмүлүөк оһохтоох балаҕаҥҥа күн сирин көрбүтэ. Соҕотох оҕо буолан, сэттэ сааһыгар диэри айылҕаны кытта ыкса сибээстээх буола улааппыт. Ол да иһин буолуо, Сир ийэ кэрэтин кытта алтыһар Иэйэхсит Хотун быһыытынан кини 76 сааһыгар диэри бар дьонун, айылҕатын  араҥаччылыы, арчылыы сылдьар.  

Елена Николаевна  нууччалыы тыллаах кэргэнин Уйбаан Петровиһы  сахалыы кинигэлэри аахтаран,  саҥарарга, ааҕарга, кэпсэтэргэ үөрэппит.  Уйбаан ийэтиттэн бэриллибит сахалыы тыына уһуктан, биллэр уҥуох тутааччы – норуот эмчитэ буолбут. Макаровтар оҕолорун Николайы уонна Анастасияны дьиэ үлэтигэр сыһыаран, олоххо эрдэттэн бэлэмнээбиттэр. Уйбаан Бөтүрүөбүс уола уонча саастааҕар ийэ кус оҕолорун харыһыйарын, хамсанарын көрдөрөн, Николай айылҕа ис кэрэтин билэ улаатан,  кыылы-сүөлү бултаабат. Кини тутааччы идэлээх, уһанар, үс оҕолоох, биир сиэннээх. Онтон кыыһыгар люстра умайар уоттарын  кэрэтин көрдөрөн, өҥү хайдах араарарга үөрэппит. Анастасия эмчит үөрэхтээх, оҕуруоччут, асчыт, иистэнньэҥ. Кини икки кыыстаах, икки сиэннээх. Бу дьоро күҥҥэ Елена Николаевна, Уйбаан Петрович Макаровтар  оҕолоро Николай  уонна Анастасия, бастакы сиэннэрэ Татьяна уонна күтүөттэрэ Терентий Тимофеевтар тоҕус ыйдаах игирэ уолаттарын кытта күндү ийэлэрин, тапталлах эбээлэрин эҕэрдэлээтилэр.
Макаровтар дьиэ кэргэҥҥэ норуот үөрэҕэ баар. Оҕону, ыччаты иитиигэ элбэх холобурдаах билиилээхтэр, сэһэннээхтэр. Сис ыал доҕотторо кинилэр тустарынан бэрт истиҥник ахтан ыллылар.  Педагогическай үлэ бэтэрээнэ  Валентина Макарова «айылҕалаах дьону наһаа харыстыыр эбит» диэн бэлиэтиир. «Ол курдук, Гурий Иванович Турантаев түөрт кылаас үөрэхтээх, кинигэттэн буолбакка, айылҕаттан билиини ылардыы Үөһээ Айыылартан айдаран кэлбит дии саныыбын.  Елена Николаевна аҕыс кылаастаах үөрэхтээх. Итинник дьон бэйэлэрин айылҕаларынан сырыттыннар диэн айылҕа айбыт. Олох үөрэҕин билэр дьону айылҕа харыстыыр, арчылыыр”, — диэн санаатын үллэһиннэ.

85 саастаах үлэ бэтэрээнэ Егор  Макаров биир олус кэрэхсэбиллээх түгэни аҕынна: “2005 сыллаахха култууралар Улуу Кудаҥсаны үйэтитээри элбэх кэпсэтиилэри ыыппыттара. Онно Мэҥэ өйдөбүнньүк тааһы алааһыгар туруорарга  Василий Дьячковскай көҕүлээбитэ.  Онно бэс ыйыгар сиэри-туому оҥорон, турар сирин буларга Елена Николаевна анаан үлэлээбитэ. Тымныы түспүтүгэр олох тупсарын туһугар үлэлээбит Улуу Кудаҥса өйдөбүнньүк бэлиэтин 2005 сыл ахсынньы 22 күнүгэр дойдутугар туруорбуттара. Сиэр-туом сиппитин кэнниттэн, тааһы бары ытыспытынан тутан көрбүппүтүгэр, таастан сылаас биллибитэ. Онно билбитим Елена Николаевна улахан алгысчыт буоларын. Билигин ити ытык сиргэ дьон-сэргэ сөбүлээн  сылдьар”.

Чурапчыга киирии айан суолун кытыытыгар алтан сэргэ турар. Бу сэргэ турар сирин Елена Уйбаанынаан ыйан биэрбиттэрэ, сиэр-туом оҥорбуттара. Елена Николаевна ыраахтан эмтиир дьоҕурдаах. Ньурбаҕа олохсуйан олорор Өлөөкө кыыһа дьоро киэһэҕэ анаан айаннаан кэлэн кытынна. Кини Елена Николаевнаҕа  эмтээн үтүөрдүбүтүгэр махтанна.
Елена Макарова  60 сааһыгар эбээтин бохсуруйан эмтиир дьоҕура  киирбит. Бээрийэ Бороҕон оҕонньоро Турантаев Еленаҕа «60 сааскар атын идэ – бохсуруйуу киириэ» диэбит. Ол эппитэ туолан, дьон куһаҕан дьаллыгын, ыарыытын-чэлкэҕин ылан быраҕар. Маннык эмтииригэр кэргэнэ Уйбаан хаас сототун уҥуоҕуттан анал тэрил оҥорон биэрбит. Элбэх дьону ити ньыматынан эмтээн үтүөрдүбүт.
Елена Николаевна 75 сааһын туолан баран докумуонунан сахалыы ааты ыларга сананна. Эйэҕэс Суруксут Сырдык Күөрэгэй Айхал — кини аата аны маннык буолла. Бу аат ис хоһооно маннык: Эйэҕэс Суруксут – хос  эһээтигэр норуот биэрбит хос аата. Сырдык –  кэргэнигэр сырдыгынан сыдьаайар санаата, бэлиэтэ. Күөрэгэй  – бэйэтин аата. Айхал – төрөппүт аҕатын аата. Бу этитиилээх аат түүлүнэн кэлбитин Күөрэгэй Айхал сүрэҕинэн ылынан, пааспарыгар киллэттэрэн, аат оҥостон, олоҕун аартыгын айылҕатынан дьоҕурун өссө аһар былааннаах. Дьон-сэргэ олоҕо кэрэтийэ сырдыырын туһугар айар-тутар баҕалаах.
Кэрэ, сырдык киһи Елена Николаевна – Күөрэгэй Айхал дьоро тэрээһинин тэрийсибит Оксана Афонскаяҕа, Лена Адамоваҕа,  Арчы дьиэтин дириэктэригэр Лариса Андрееваҕа, үлэһиттэригэр  Любовь Константиноваҕа, Петр Кычкиҥҥа, Влад Григорьевка күүс-көмө буолбуттарыгар истиҥ махталын тиэртэ. Айылҕаттан саҕыллар үтүө майгы, дьоҕур, сатабыл саргылана, олохтоно турарыгар баҕарда.