«Норуотун кутун өрө көтөҕөөрү айа-тута сылдьар»

Бүгүн СӨ норуодунай бэйиэтэ Наталья Михалева-Сайа төрөөбүт күнэ. 

«Чинчийээччилэр да, ааҕааччылар да Сайа поэт быһыытынан абылыыр, умсугутар күүһүн билинэллэр.
… Сайа дьиҥ патриотическай тыыннаах гражданскай уонна философскай лиирикэтинэн норуотун өйүн-санаатын иитэр, үтүөҕэ-кэрэҕэ алгыыр.

Онон кини саха литературатыгар Алгыстаах Айыы Куо буолан кэлбит сыалын-соругун үрдүктүк тутан толорор. Поэзиятыгар, кини дьахтар уйулҕалааҕын уратытынан, таптал уонна санаа-оноо хоһоонноро ордук сайдыбыттара, күүстээхтэрэ көстөр. Поэтесса ураты намчы, нарын саха дьахтарын уобараһын айбытынан уонна кини ис дьиҥин уратытын арыйбытынан кэрэхсэппитэ.
Сайа айар суолугар арчыһыт буолбут Моисей Ефимов кини поэзиятын уратытын тута бэлиэтии көрөн, бэчээттэнэригэр, норуотугар тиийэригэр алҕаабыта. Норуодунай поэт Сайа «Тыллыы» диэн бастакы кинигэтигэр «Ааҕааччыларга» диэн киирии тылыгар эппитэ: «Наталья Михалева ис сүрэхтэн иэйэн сылаанньыйыытын көрсүһүөххүт. Эһиги поэзия таайыллыбатах кистэлэҥнээх дьиктилэригэр тиксиэххит. Поэтесса бэйэтэ эппитин курдук:
«Көтүөххүт
Көҥүл өй
Кынаттаах күүһүгэр
Уйдаран,
Иэйэр кут
Илбистээх уотугар
Умайан».

Ол курдук Сайа поэзиятыгар Өй, Сүрэх күүрээнэ, драматизм күүстээх буолан, ааҕааччы болҕомтотун тардар.
Сайа уобараһы айар сатабылларын бары сөҕө ааҕаллар, кини уобараһынан толкуйдуур эйгэтигэр киирэн, дуоһуйууну ылаллар. Дьиҥнээх талааннаах, айдарыылаах поэт быһыытынан билинэллэр.
Поэтесса тылга баай, кустук араас өҥүнэн дьэрэликтэнэ оонньуур, кини төрөөбүт тылынан сайгыччы кэрэтик, сайа этэр кыахтаах. Онон кини билиҥҥи кэмҥэ саха тылын этигэнин көрдөрөрө, кыаҕын байытара улахан кылаат быһыытынан сыаналанар. П.А.Ойуунускай «Саха тыла сайдыа диэн саныыбын» -– диэн эрэлин бу түгэҥҥэ, чахчы да, Сайа олоххо киллэрэ сылдьар поэт буолар.
Ону таһынан суруйааччы быһыытынан талаана араас өрүттэрдээҕин көрдөрдө. Кини талааннаах прозаик, публицист, тылбаасчыт буолара көһүннэ. Бу кини айар үлэтигэр саҥа саҕахтары арыйар суола буолара саарбаҕа суох.
Наталья Михалева-Сайа тылынан, уобарастарынан, хоһоонун тутулунан дьиҥ национальнай тыыннаах поэзияны айан, норуотун уйулҕатын тутта, тапталын ылла. Кини саха литературатыгар чахчыта да, күөх ньургуһун курдук кэрэ көстүү буолбутунан киэн туттабыт. Уонна Үөһээ айыылартан айдарыылаах талааннаах, ийэ өйүнэн муударай, бөлүһүөк суруйааччы Алгыстаах Айыы Куо буолан, норуотун кутун өрө көтөҕөөрү айа-тута сылдьарын бар-дьоно кэрэхсиир-сэргиир, өссө да үгүс чаҕылхай ситиһиилэри күүтэр».

Варвара ОКОРОКОВА, тыл билимин дуоктара, «Алгыстаах Айыы Куо» монографиятыттан.

ххх

ЫАМ ЫЙЫН ЫРЫАТА

Сылтан сыл ыраатан иһэҕин,
Ол эрэн сыдьаайа тураҕын,
Түөрт уон биэс сыллааҕы ыам ыйын
Өлүүнү үтэйбит халлаанын
Өрөгөй кылааннаах сарыала,
Сүрэххэ сааллыбыт этиҥин
Улуу дьол илдьиттээх дорҕооно,
Этиэхтэн эгэлгэ үөрүүтүн
«Кыайыы!» диэн кынаттаах үөгүүтэ!

Бииртэн биир суох буолан иһэҕит,
Ол эрэн бу баарга дылыгыт,
Уот силлиэ буурҕаны чугуппут,
Улуу сут уораанын тулуйбут
Мин дойдум сомоҕо бар дьоно,
Кэлэр кэм кэскилин уһаммыт
Кэннинэн кэхтибэт кэккэтэ,
Инники кирбиигэ охсуспут
Мин сахам омугун чулуута.

Күнтэн күн күрэнэ тураҕыт,
Ол эрэн эһиги тиллэҕит:
Ыралаах номоххо киирэҥҥит,
Ыам ыйын кытары тыллаҥҥыт
Хас биирдии сүрэҕи долгута,
Харахха уу буолан, халыйа,
Харса суох толкуйу хамсата,
Санааҕа күүс уган, уһукта.

(САЙА)