Ньукуолуҥҥа – куһу астааһын

Саха дьоно былыргыттан аска-үөлгэ ытыктабыллаах сыһыаннаахтара. Ордук булт аһылыгар суолтаны уураллара. Саха киһитин күөххэ үктэммит бэлиэтэ – Сааскы Ньукуолуну көрсүү. Кус сиэниллэр күндү күнэ уһун кыһын устата күүтүллэр.  Кэм, бириэмэ уларыйбытын да иһин, төрүт үтүө үгэс кэһиллибэт.

Бултаныллыбыт булду сыа-сым курдук тутан астааһын дьиэ кэргэн хаһаайкатыттан улахан тутулуктаах. Урукку өттүгэр сатаан куһу, хааһы үргээбэт, астаабат дьахтар суоҕун тэҥэ этэ. Билигин сатаан үргээбэт кэрэ аҥаардар бааллар. Биһиги сүбэлэрбит сааскы куһу, хааһы судургутук дьаһайарга, астыырга көмөлөһүөхтэрэ

Үргээһин

Куһу, хааһы үргээһин, дьиҥэр, улахан уустуга суох. Бастатан туран, кэлбит булт тута дьаһайыллыахтаах. Аныгы хаһаайкалар, быыс буллахпытына дьаһайыахпыт диэн, тоҥоро ууран кэбиһэр үгэстэрэ балаһыанньаны уустугурдар. Арай куулунан кэлбит куһу хайдах да биир күн иһигэр үргүүр кыайтарбат буоллаҕына, аҥаарын үргээн, төһөтүн эрэ хаһааныахха сөп. Дьиҥэр, тутатына үргэниллибит кус лаарга да миэстэ ылбат, кэлин хаһаайка түбүгүн да чэпчэтэр. Кус түүтүн түөһүттэн саҕалаан көхсүн, моойун үргээн баран төбөтүн тириитин устан ылар ордук. Дабыдалын туһаайыытынан үргүү түһэн баран кынатын тосту тутан, хол-буут арааран баран иһин хостууллар. Сорохтор кус төбөтүн сиэбэппит диэн быһан быраҕаллар. Оннукка миинэ минньигэһэ суох буолар. Түүтэ үргэммит кус иһэ-үөһэ судургутук оронор. Быарын, сүрэҕин, кутуйатын ыраастаан баран тэҥҥэ буһарыллар. Кутуйатын хаста да ыраас ууга сууйар наада.

Тоҥ кус

Оннук үргэнэрэ уустук. Тириитигэр хам сыстан хаалбыт түүнү ыраастыыр ыарахан. Саамай судургу сүбэ — улахан нэлэгэр иһиккэ итии ууга чаас аҥаарын курдук сытыаран баран үргүүр ордук. Кустары эргитиллэр. Чаас аҥаара буолан баран ороон уутун сүүрдэр ордук. Дьэ, ол кэннэ кураанах таас эбэтэр таҥас үрдүгэр үргэниллэр. Ууга сыппыт кус ирэр уонна түргэнник үргэниллэр. Сорохтор улахан түүтүн ылан баран кыра хаалбыт түүлэрин уокка кэриэрдэн ыраастыыллар. Оннук айылҕаҕа, сиргэ сылдьан дьаһаныахха сөп. Дьиэҕэ оннук гынар соччо табыгаһа суох.

Хаһааныы

Байанай ботуччу бэрсибит буоллаҕына, хаһаанар эмиэ үчүгэй. Ханнык баҕарар булт этин кыралаан, ыраастаан баран хаһаанар ордук. Өлүүскэлэргэ араарыллан бэлэмнэммит кус түргэнник буһар. Барытын биир мөлүк салапааҥҥа суулаан тоҥордоххо, астаары гыннахха, араарартан уонна ириэрэртэн соло булбаккын. Кэлин дьоҥҥо да кэһиилииргэ түүлээх сылдьарынааҕар бэлэм, ыл да буһар, ордуга биллэр.

Кэрэ аҥаардарга сүбэ

Булду астыыртан хаһан да сүрэҕэлдьээмэҥ. Дьиэ кэргэн аҕа баһылыга, уола, сиэнэ бултаабыт куһа туохтааҕар да күндү. Ардыгар социальнай ситимҥэ үргэммэккэ бөххө кутуллубут булт аһын көрөн киһи хараастар. Булт — Байанай бэлэҕэ. Эр киһи ситиһиитэ, сыл устата күүппүт сэмэй дьоло, үлүскэн үөрүүтэ.

Кус кыната, куобах атаҕа

Урут кус кынатынан духуопка лииһин, хобордоох түгэҕин арыылыырга, ардыгар оһох иннинээҕи бөҕү тарыйарга минньик оннугар тутталларын, куобах атаҕынан кырааска сотоллорун оҕо сааспар үгүстүк көрбүтүм. Билигин ити умнууга хаалбыт. Кус төбөтүн тириитин сэрэнэн сүлэн ампаар эркинигэр сыһыарар үгэс эр дьоҥҥо баара. Бу кинилэр төһө бултуйбуттарын үйэтитэр көрүҥ этэ.

Ырысыаптар

Ньукуолуҥҥа үгүстэр кус миинин буһараллар. Оттон аныгы хаһаайкалар духуопкаҕа, грильгэ буһаран дьиэлээхтэрин соһуталлар.

Фольгаҕа буспут

Эйиэхэ наада:

Икки-үс кус

төгүрүк луук

Моркуоп

Чеснок

Алта-сэттэ устуука хортуоппуй

Бэлэм ыраастаммыты үстүү-түөртүү өлүүскэҕэ араарыллар. Өскөтүн, кыра буоллахтарына, үс-түөрт барсар. Улахан кус (сыа мурун) духуопкаҕа соҕотохтуу буһар. Бастаан сууйан баран икки чаас устата тумаҕа сытыарабыт. Чеснок, төгүрүк луук, биэрэс, туус кутан баран хаппахтаан холодильникка уурабыт. Ити кэмҥэ хортуоппуйу, моркуобу ыраастаан баран соломолуу быһабыт. Фольганы арыылаан баран хортуоппуйбутун, моркуоппутун туустаан баран куспутун кытта холбуу уурабыт. Фольганы кыратык сэгэччи тутабыт. 220 кыраадыс итиигэ 30–40 мүнүүтэ буһар.

Мүөккэ сууламмыт

Эйиэхэ наада:

Биир улахан кус

Төгүрүк луук

Икки ост. ньуоска мүөт

Кыһыл, араҕас болгарскай биэрэс

Мэлиллибит грецкэй эриэхэ

Хара биэрэс — биир ч/ньуоска

Үс-түөрт устуука дьаабылыка

Куспутун мөлүк ылан таһын туустаан, тумалаан бэлэмниибит. Иһигэр дьоҕус гына быһыллыбыт дьаабылыкалары, луугу биһилэхтии быһан, эриэхэни, мүөтү кытта булкуйан баран угабыт. Сиигин тигэр ордук, оччоҕуна иһинээҕи начыына тохтубат. Таһыттан мүөтүнэн сотобут уонна 180 кыраадыска чаас кэриҥэ духуопкаҕа буһарабыт. Сорохтор маннык куһу анал салапааҥҥа уган буһараллар. Оччотугар кэриэрбэт. Оттон духуопка кыраадыһын аһары күүһүртэххэ, таһа хатаччы буһан баран иһэ буспакка хаалыан сөп.

Хаппыысталаах кус соркуойа

Бу олус судургу уонна миньигэс аһылыгы киһи көннөрү да күҥҥэ астыан сөп. Куһу хол-буут араартаан баран моркуобу, луугу кытта мас арыытын кутан баран хаппахтаах хобордоххо тэптэрэ түһэр ордук. Таһа хаҕылыйыыта, луук, моркуоп ыһаарыланыыта бысталаммыт сибиэһэй хаппыыстаны үрдүгэр кутабыт. Туустуубут. Бэйэтин сүмэһинигэр чаас аҥаара буһарабыт.

Миинэ

Кус миинэ — Ньукуолун сандалытын маанылаах аһа. Хол-буут араарыллыбыт кустары улахан күөстэнэр иһиккэ угуллар. Ириэнэх кус чаас курдук буһар, тоҥ кус балтараа-икки чаас буһар. Хаһаайкалар бэйэ лапсатын оҥорон куталлара миини ордук тупсарар.

Бурдугу, тууһу ууга суурайан бэлимиэн тиэстэтин оҥоһуллар. Илиигэ сыстыбат буолуор диэри мэһийиллэр уонна остуолга тэлгэтэн баран лапса курдук синньигэс гына бысталанар. Буһан эрэр мииммитигэр кутабыт.

Кус этэ олус иҥэмтиэлээх, битэмииннээх. Сааскы кус сибиэһэй этиттэн астыыргытыгар биһиги ырысыаптарбытын туһаныҥ.