Ньүдьү-балайбыт, кэрээнэ суохпут тугун сүрэй…

Сиэр-майгы тиэмэтэ кэмиттэн-кэмигэр уталытыллыбаттыы бэйэтэ күөрэйэн тахсар. Киһи хайдах даҕаны саҥарбакка хаалыан, хараҕы быһа симиэн сатаммат. 

“Модун” спорткомплекска

Бастакы түгэн. Аҕыйах хонуктааҕыта “Модун” успуорт комплексын саалатыгар күрэхтэһии кэнниттэн дьон хаалларбыт бөҕүн үлэһит дьахтар бэркиһээн видеоҕа устубута социальнай ситимнэринэн тилийэ көппүтэ. Аҕыйах мүнүүтэлээх видеоҕа, этэргэ дылы, төһө элбэх киһи олорбутун, тугу аһаабытын, испитин барытын быһаарыахха сөп. Оннооҕор кифси, 5 лиитирэлээх уу иһитэ, туһаныллыбыт салпыакка, бэл  диэтэр, таҥас-сап кытта баар. Аны буолаары буолан, ыскамыайкалар анныларыгар соруйан быраҕыы диэнтэн атын санаа киирбэт. Итиччэ улахан иһиттэр, ама, алҕас төкүнүйэн хаалыахтара дуо… Алҕас кыра уонна биир эмэ мал түһүөн сөп ини. Олбохтон ойон туран уурунаҕа диэри сүүрүөхтэрин сүрэҕэлдьээбит дьон дьаһаныытыгар майгынныыр. Бука, ити видео кэнниттэн бэйэлэрин соччото суох быһыыларын толкуйданан көрдөхтөрө диэн эрэх-турах эрэ саныахха сөп.

Аттынааҕы киоскаҕа

Иккис түгэн. Саҥа дьыл иннинэ эрэ уһун өрөбүллэргэ хаһыат, сурунаал ааҕыам диэн киэһэ үлэбиттэн чугас киоскаҕа таҕыстым. Дьолго, дьон аҕыйах. Биир отучча­лаах дьахтар сурунаал атыылаһа турар. Уочараттыыр киһи быһыытынан аттыгар баран харахпынан суру­наал, хаһыат сыымайдаан көрө турдум. Дьахтарым атыылаһан баран каартанан төлөөтө. Ол икки ардыгар суумкатыттан ноһубуой ойутан таһаар­да да сыыҥтаан “сыырк” гыннарда. Атыыһыт киниттэн миэтэрэни кыайбат эрэ сиргэ уун-­утары турар. Онтун быыһыгар атыыла­һааччы: “Миэхэ өссө ити сурунаалы көрдөр эрэ”, – диэн илии­тин уунан, саҥаран унаарытта. Ити түгэнтэн, этэргэ дылы, бэйэм кыбыһынным, сиргэнним, “Һуу, мантан тэскилиэххэ, атын да сиртэн атыылаһар инибин”  диэн ааны былдьастым. Ама да тумуулаабыт иһин, уун-утары туран ити курдук быһыыланыы өйдөммөт.

Харалдьыгы кытта алаадьыбыт тахсыаҕа

Үһүс түгэн. Сотору кырыа кыһыммыт бүтэн, туус маҥан хаарбыт ууллан харалдьыктар хараарыахтара, ону кытта кыраныыссаларга ууруллубут алаадьыларбыт биирдэ күө­рэс гына түһүөхтэрэ. Билигин, кыһын хаар тута түһэн иһэр буолан, биллибэккэ-көстүбэккэ тураахтаатаҕа, бүөлээн сытаах­таатаҕа. Алаадьы эрэ буолуо дуо, ытык сирдэргэ, айан аартыктарыгар уһун күһүҥҥүттэн мунньуллубут тимир харчыга, табахха, бөххө-сахха тиийэ тахсыаҕа. Бу бэлэх-туһах буол­батах эбээт, бөх-сыыс буолар, айылҕаны киртитэр, сири-дойдуну сыыһырдар, арыыны аҕыр­дар. Оннооҕор кыыл-сүөл, көтөр-сүүрэр да сиэбэтэх буолар. Тоҕо?

Ыһыахтыыр сиргэ

Төрдүс түгэн. “Үс Хатыҥ”, “Алгыс”, “Сүрүн түһүлгэ” диэтэхтэринэ, күн бүгүҥҥэ диэри харахпар ол видеоҕа уһуллубут хобдох көстүү элэҥнээн ааһар. Алҕаһаабат буоллахпына, икки-үс сыллааҕыта этэ дуу, Туймаада хочотун маанылаах туонатыгар, Үс Хатыҥ ыһыахтыыр сиригэр, алгыс түһэрэр сүрүн түһүлгэҕэ дьон туран барбытын кэнниттэн хаалбыт бөҕү-саҕы  уопсастыбанньык, куорат бөҕүн-саҕын биир-биэс харчыта суох хому­йар Антон Васильев уһулбут видеота өрөспүүбүлүкэ олохтоохторун улаханнык соһутан, толкуйдатан турар­даах. Онно көстөрүнэн, эмиэ ити “Модуҥҥа” курдук оҥойон хаалбыт оннуларыгар уу, аһылык биирдэ туттуллар иһиттэрэ, ыһыах бырагыраамата, туһаныллыбыт салпыаккалар, уо.д.а. бөх-сах сытара көрөргө сүөргү этэ. Ити Туймаада ыһыаҕар эрэ көстөр, сыллата хатыланар “хартыына” буолбатах. Кэлин улууһуттан, нэһилиэ­гиттэн, оннооҕор түһүлгэтиттэн тутулуга суох ханна баҕарар баар көстүү.

Аҕыс ыйдаах аргыар­даах кыһын ааһан, хаар ууллан, сүөһү төрөөн, үрүҥ ас дэлэ­йэн, күөххэ үктэммиппит бэ­лиэтигэр сайыҥҥы күн туруутун көрсө ыһар ыһыахха, Үрүҥ Айыы саамай чугаһаан турар кэмигэр сылы этэҥҥэ ааспыппытыгар махтанан,  сылга биирдэ алгыс ыла үктэнэр түһүлгэбитигэр ити курдук сыһыаннаһабыт. Хайдах буол­бут киһи саха соҕотох тутан хаалбыт бэлиэ, ытык ыһыаҕар алгыс ылан баран, махтаныан билбэккэ ити курдук киртитэн, ыһан-тоҕон, айбардаан барыан сөбүй. Аныгы кэмҥэ бөх тоҕор ууруна хардыы ахсын баар эбээт. Суох да түгэнигэр кураа­нах иһити, ыйааһына суоҕу тута да сылдьыахха сөп этэ. Улахан сүгэһэр буолбат эбээт.

Хоруйунааҕар ыйытыыта элбэх

Кинилэри ити курдук кэрээнэ суох быһыыланарга, култуурата суох тутта-хапта сылдьарга ким үөрэттэ? Учууталлара уруокка кэпсээбитэ дуу, төрөппүттэрэ ити курдук ыһа-тоҕо сылдьаллара дуу? Тириэньэрдэрэ холобур биэрэллэр дуу эбэтэр улахан, өйдөрүн туппут дьон оройдорунан көрбүт оҕолуу быһыыланаллар дуу? Бу түгэҥҥэ хоруйунааҕар ыйытыыта элбэх. Салгыы бу курдук салалыннаҕына иэгэ­йэр икки атахтаах ханна тии­йэбит?! Биир кэмҥэ “уой-ай” дэһэ түһэн баран, эһиил эмиэ хатыланыах бэйэтэ дуу…

Тус санаа

Саха киһитэ олорор сириттэн атын сиргэ үктэнэр, тэлэһи­йэр, айылҕаҕа тахсар түгэнигэр хайаан даҕаны сиргэ-уокка, айан аартыгар, ытык сирдэргэ алаадьы ууран ааһар, көрдөһөр үгэстээх диэн өйдүүбүт. Бу – сиэрдээх быһыы. Ол эрээри, кэлин алаадьынан алыс үлүһүйээри гынныбыт дуу, диэн санаа охсуллан ааһар. Дьиҥэр, хас алаадьыны, хайдах ууруллуохтааҕын, ол алаадьы хайдах буһарыллыахтааҕын иҥэн-тоҥон билэр киһи ахсааннаах буолуо. Ол да иһин ким хайдах сатыырынан, табылларынан, санаатыгар, бу курдук дьаһаныым сөптөөх дии са­­наан хамсанар.

Ол гынан баран, өбүгэлэрбит сиргэ-дойдуга алаадьыны уурар да түгэннэригэр маҥан бурдугунан оҥорботохторо, мас арыытыгар ыһаарылаабатахтара чахчы. Оччотугар пальма булкаастаах арыыга умньаммыт алаадьыны айылҕабыт барахсан төһө ылынара эбитэ буолла диэн ыйытыы үөскүүр. Үгүс урукку кинигэлэргэ сурулларынан, таҥас кырадаһынын, үрүҥ сиэли эбэтэр алаадьыны ууран ааһар диэн ыйыллар.