“Оҕо дууһатын” ымыылара…

Эбээм кыра эрдэхпинэ былыргы олох туһунан кэпсиирин сөбүлүүрүм. Бу санаатахха, чопчу кэтээн көрүүлэри мунньубут, дириҥ ис хоһонноох түгэннэри кэпсиир эбит.

Оччолорго оскуолаҕа киирэ илик оҕо буоламмын, элбэҕи ситэ өйдөөбөккө, өйбөр хатаабакка хаалбыппын. Бэрт ураты сөҕүмэр кырдьыктары билигин өйбөр тилиннэрэн көрөбүн.
Биир кэпсээнэ соҕотох оҕонньор туһунан этэ. Охоноос диэн этэ быһыылааҕа. Эбээм, оччолорго оҕо кыыс, кини кэллэҕинэ саһан хаалар эбитэ үһү. Охоноос сылга биирдэ кэлэн эһээтин кытта кэпсэтэн, чэйдээн баран, кинилэр алаастарыттан чугас сиргэ тиийэн ытыыр-соҥуур үгэстээх эбит. Тоҕо? Үйэлэрин-саастарын тухары ойоҕунаан уонтан тахса оҕоломмуттар эбит, олортон биирдэрэ даҕаны кыайан турбатах, барыларын “оҕо абааһыта” сиэбит. Ол иһин үйэтин моҥуор диэри кинилэр көмүллүбүт сирдэригэр кэлэн муҥатыйар, ытыыр-соҥуур эбит… Ити курдук аан бастаан “оҕо абааһыта” диэн ааттаммыт урукку кэм иэдээнин туһунан билбитим.

Былырыын Эдьигээн улуустааҕы түмэлигэр киирэ сылдьан “оҕо абааһытыттан” дьикти ньыманан куоттарыллыбыт дьон туһунан кэпсээни истибитим. Биирдэрэ Дмитрий Иванов, Куһаҕанчык оҕонньор. Бу оҕонньор төрөппүттэрэ 11 оҕолоро улааппакка эрэ өлбүттэрин кэнниттэн, удаҕаҥҥа тиийэн араҥаччылыырыгар көрдөспүттэр. Удаҕан дьахтар дьикти ньыманан “оҕо абааһытыттан” харыстаабыт. Мастан чыычаах эмэгэтин кыһан оҥорторбут, ону кыра иһиккэ толору арыыга тимирдибит. Бу “оҕо дууһата” ымыыны харыстыыр саппыйалаан, хоруопкалаан оҕонньор үйэтин сааһын тухары илдьэ сылдьыбыт.

“Куһаҕанчык” диэн аат эмиэ “оҕо абааһытыттан” куоттарар суолталаах аат буолар. Куһаҕан аатынан абааһыттан куоттарыы үгүс омукка тарҕаммыт үгэс. Дмитрий Иванов оҕонньор 90 сааһыгар диэри олорбут, өлөрүгэр ымыытын бииргэ уган көмпүттэр. Хата, түмэл үлэһиттэрэ бу дьикти малы хаартыскаҕа түһэрэн ылбыттар.

Иккис “оҕо дууһатын” ымыыта Эдьигээн түмэлигэр хараллан сытар. Ымыы түмэлгэ кэлиитэ туспа устуоруйалаах — кинигэ оҥоруу үлэтин кэмигэр маннык дьикти мал харалла сытара биллибит.

Түмэл дириэктэрэ Сивцева Людмила кэпсииринэн, “Эдьигээн” сопхуос Баахынайдааҕы салаатын өр сылга салайбыт Михаил Афанасьевич Соломонов бэйэтин кэмигэр хаалыылаах хаһаайыстыбаны өрө тардыбыт. Онтон ыла баахынайдар 17 сыл Социалистическай күрэх кыһыл былааҕын тута сылдьыбыттар үһү. Онон бу үтүөлээх үлэһит аатын сопхуос үбүлүөйдээх сылыгар үйэтитэн “Үтүөлэрэ умнуллубат” диэн кинигэни таһаарбыттар. Кинигэни хомуйалларыгар Михаил Афанасьевич оҕото киһи “Аҕам дууһатын көрдөрбүтэ хоппоҕо кистэнэ сытар кыра чыычаахтар…” диэн суруйбутун сонургуу аахпыттар, чинчийэн көрбүттэр. Бу ымыы билигин да баар, улахан кыыһыгар харалла сытар эбит. Людмила Егоровна этэринэн, бастаан көрөллөрүгэр олоччу сылгы сиэлинэн бобо баайыллыбыт, туох эрэ кыыл сыатынан ыбылы оҕунуохтаммыт үһү. Ыраастаан арыйбыттара, дьоҕус туос иһиккэ икки мастан кыһыллыбыт кус эмэгэттэрэ бааллар эбит. Онон бу икки көрдөнөн кэлбит оҕо дууһалара быһыылаах. “Соломоновтар үс бырааттыылар дии” диэн дьиктиргээбитим. “Биир бырааттара ити ыалга иитиэх кэлбит оҕо диэн быһаарбыттара”, — диэн кэпсиир Людмила Егоровна.

Бу кустар эмиэ толору арыыга тимирдиллэ сылдьыбыттар эбит. Харыстыыр хоруопката оҥоһуллубут матырыйаалыттан сылыктаан, саха ойуунун оҥоһуга быһыылаах диэн тойоннууллар. Бу дойдуга тэнийбэтэх туостан оҥоһуллубут. Ымыы хаһан оҥоһуллубута чопчу биллэр — 1927 сылллаахха, Михаил Афанасьевич төрүөн биир сыл иннинэ. Анаммыт соруктарын бу ымыылар толорбуттар. Убайдыы-быраат Соломоновтар, Мэхээлэ уонна Уйбаан уһун олоҕу олорбуттар.