Оҕо көмүскэллээх буолуохтаах

Өрөспүүбүлүкэҕэ күннэтэ оҕо иэдээҥҥэ түбэспит араас быһылааннара тахса тураллар. Ол курдук, соторутааҕыта аҕыстаах уолун быдьардык үөҕэр, охторон баран охсуолуур ийэ туһунан социальнай ситимҥэ тарҕаммыта. Бу иннинэ кыһын кырыктаахтык уруок аахтарар ийэ аудиота, оҕолору кырбыыр ньээҥкэ видеота бүтүн өрөспүүбүлүкэни тилийэ көппүтэ. Оҕо саамай көмүскэтиэхтээх, харыһыйтарыахтаах дьонуттан маннык атаҕастабылы ылар буоллаҕына, кини кимиэхэ эрэниэй?

Кырыктаах сыһыантан үтүө дьон үүнүө дуо?

Оҕо сылдьан таһыллыбыппын өйдөөбөппүн, ол эрээри буруйу оҥорон баран сэмэлэнэртэн куттанан тиит хатырыгын уктан олбуорбар киирэн эрэрбин өйдүүбүн. Ийэм сэмэлээтэҕинэ, аҕам көмүскэһиэ диэн испэр өрүү эрэллээх улааппытым. Оччотооҕу оҕолор сэмэлэнэр да буоллахпытына, алҕас хойутаан кэлииттэн эбэтэр кэмигэр толоруллубатах үлэттэн буолуон сөбө. Оттон билигин хайдаҕый? Оҕолор туохтан мөҕүллэн, таһыллан дьиэ кэргэҥҥэ атаҕастабылга түбэһэллэрий?

Аҕыйах сыллааҕыта Уус Алдаҥҥа тоҕустаах уолун итирэн баран кырбаабыт кырыктаах аҕа, Бүлүү улууһугар икки кыра оҕотун сатаан көрбөккө иитэр дьиэҕэ ыыталаабыт төрөппүттэр, Амма улууһугар оҕолорун таһыттан хатаан баран күүлэйдии барбыт ийэ, Дьокуускайга ийэтин кэргэниттэн кырбанан өлбүт иккилээх уолчаан, Мэҥэ Хаҥаласка оҕолору кырбыыр маачаха аҕа, Мархаҕа оҕолору атаҕастаабыт маачаха ийэ… Бу өссө эрдэ биллибит, социальнай ситимҥэ киэҥник тарҕаммыт, улахан айдааны таһаарбыт быһылааннар буолаллар. Оттон өссө төһөлөөх оҕо биллибэтинэн чугас дьонуттан атаҕастана сылдьарын ким да билбэт.

Сыл ахсын оҕо эчэйиилээх, өлүүлээх иэдээннэр эппиэтинэһэ суох төрөппүттэртэн сылтаан тахса тураллар. Хас оҕо эчэйиилээх айдаан таҕыста даҕаны, социальнай ситим оргуйан олорор. Үгүстэр «биһиги урут таһыллан улааппыппыт даҕаны, дьон буола сылдьабыт дэһэллэр». Ол эрээри, оннук таһыллан улааппыт дьон оҕолоро уйулҕа өттүнэн биир тэҥэ суох, дьиэ кэргэҥҥэ истиҥ сыһыан диэни билбэт оҕолору улаатыннараллар дии саныыбын.

Оҕо атаҕастанарын туораттан көрөн турумаҥ!

Дьокуускайга интэринээт-оскуолаҕа үөрэнэр кыра саастаах оҕолору уйулҕа өттүнэн баттыылларын уонна кырбыылларын туһунан тарҕаммыта. Төрөппүттэр эрэнэн, чахчы бу оскуола-интэринээккэ оҕобор көмөлөһүөхтэрэ диэн туттараллар. Ол эрээри оҕо атаҕастаныылаах быһылаан киһи үөйбэтэх өттүттэн тахсар. Интэринээт-оскуолаҕа оҕолору атаҕастаабыт дьоҥҥо СӨ Силиэстийэлиир кэмитиэтин силиэстийэлиир управлениета сатаан көмүскэнэр кыаҕа суох кыра саастаах оҕолору атаҕастааһын диэн Арассыыйа Федерациятын Холуобунай Кодексатын 117 ыст. 2 ч. «а», «г» пууннарынан холуобунай дьыаланы тэрийбитэ. Силиэстийэ көрдөрбүтүнэн, бу оскуола-интэринээккэ кыра саастаах оҕолорго хаста даҕаны кырыктаах сыһыан бэлиэтэммит. Билигин бу холуобунай дьыаланан үлэ ыытылла турар.

Оттон харчы уорбутун иһин аҕыстаах уолун охсуолаабыт ийэ дьыалата ханна тиийдэ? Быһылаан быһа эпииргэ тарҕанаатын кытта сааһын ситэ илик оҕолор дьыалаларынан дьарыктанар хамыыһыйа кырыктаах ийэттэн оҕолору былдьаан чөлгө түһэрэр кииҥҥэ ыыппыта. Бу айдаан кэнниттэн дьон санаата эмиэ икки аҥыы хайдыбыта. Оҕо чахчы уоран тутуллубут буоллаҕына, сымнаҕас кэпсэтии долоҕойго тиийбэтин, хайаан даҕаны таһыллыахтааҕын туһунан суруйбуттар этэ. Ол эрээри төрөппүт оҕотун быдьар тылынан үөҕэн уйулҕатын хамсатар бырааптаах дуо?

Санаалар

Дьиэ кэргэн психолога Светлана Лонкунова:

— Оҕо уонна төрөппүт сыһыаныгар уустук балаһыанньа үөскээтэҕинэ, аан бастакынан оҕолору буолбакка, ийэни быыһыахха наада. Хайдах көмөлөһүөххэ сөбүй? Аан бастакынан быыһанар суолу киһи бэйэтэ көрдөнүөхтээх. Кини чугас дьонугар куһаҕан эниэргийэтин, кыыһырбытын-абарбытын таһаарбатын туһугар бэйэтигэр болҕомто ууруохтаах. Кини бэйэтин сиэртибэ курдук сананыа суохтаах. Олоҕу толорутук, үөрэ-көтө ылыныахтаах. Оттон уйулҕа үлэһититтэн көмө ыларыгар, киниэхэ көмө чахчы наадатын билиниэхтээх уонна өйдүөхтээх. Маны сэргэ, дьиэ кэргэн кыһалҕатыгар саамай сүрүн оруолу аҕа ылар. Аҕа дьиэ кэргэҥҥэ бэрээдэги олохтуур, ону ирдиир. Социальнай ситимҥэ тарҕаммыт ийэ үс оҕолоох соҕотох ийэ буолар. Маннык көстүү элбэх уонна сыры-сыллата оҕолордоох, туораттан оҕо көрсөр, көмөлөһөр киһитэ суох ийэлэргэ көстүөн сөп. Видеоҕа көрдөххө, оҕо ийэтин харчытын уорбутуттан айдаан тахсар. Оҕо тоҕо уорарый? Төрүөтэ араас буолуон сөп. Оҕону аһары хааччахтаан иитэр буоллахтарына, оҕо албынныыр, уорар кыдьыктанар. Биир үксүн оҕолорун кытары сибээстэрэ мөлтөөбүт төрөппүттэр маннык кыһалҕалары көрсөллөр. Төрөппүт таптала, болҕомтото тиийбэтиттэн оҕо буруйу оҥорор. Эрдэттэн маны туоратар туһуттан төрөппүт оҕотугар болҕомтолоох буолуохтаах.

СӨ оҕо быраабын көмүскүүр боломуочунай Туйаара Васильева:

— Дьиэ кэргэҥҥэ оҕолорго кырыктаах сыһыан биллибэккэ сылдьыан сөп. Ону быһаарар уустук. Онуоха маннык түгэҥҥэ оҕону тулалыыр улахан дьон, холобур, аймахтар, доҕоттор, иитээччилэр, учууталлар, доруобуйа харыстабылын үлэһиттэрэ, ыаллыы олорор дьон-сэргэ көмөлөрө улахан суолталаах. Оҕону кырыктаах сыһыантан көмүскүүр туһуттан эрдэттэн сэрэтэр үлэни ыытар ордук. Уустук балаһыанньалаах дьиэ кэргэни эрдэ быһааран сэрэтэр үлэни кэмигэр оҥордоххо, бу дьиэ кэргэн оҕолорун кырыктаах сыһыантан кэмигэр быыһыахха сөп. Маннык дьиэ кэргэттэри кытта сэрэтэр үлэни тэрийэр уорганнар ситимнээхтик үлэлэһэллэр. Өскөтүн, оҕо киһилии көрүллүбэт, атаҕастанар буоллаҕына, туора турар сатаммат! Тоҕо диэтэххэ, мантан оҕо олоҕо улахан тутулуктаах. Оҕо сааһа кыратынан, төрөппүттэриттэн тутулуктанан (инбэлиит да оҕо буолуон сөп) сатаан көмө көрдөһөр кыаҕа суох буолар. Онон дьиэ кэргэн иһигэр оҕоҕо куһаҕан, кырыктаах сыһыан ардыгар суһал көмөнү оҥорорго күһэйэр. Ардыгар маннык түгэҥҥэ бытаарыы түмүгэр иэдээн да тахсыан сөп. Онон бу боппуруос сытыытык турар. Маннык түгэҥҥэ суһаллык 102, 112 эбэтэр олорор сиргитинэн эпиэкэ уорганыгар сибээстэһиэххэ сөп. Ону сэргэ «Оҕо иэдээҥҥэ түбэстэ» диэн Силиэстийэлиир кэмитиэт нүөмэригэр 123 эрийиэххэ сөп. Ону таһынан оҕо быраабын көмүскүүр боломуочунай аппараатыгар 8 (4112) 508368, 508369, 508370 эрийиэххэ сөп. Дьиэ кэргэн кодексатын 69, 73, 77 ыстатыйаларынан, өскөтүн, төрөппүт бэйэтин эбээһинэһин киһилии толорбот, сааһын ситэ илик оҕотун көрбөт-харайбат, оҕо олоҕор кутталынан суоһуур, доруобуйатыгар эмсэҕэлээһини оҥорор, кырыктаахтык сыһыаннаһар, көҥүлүн сарбыйар, чиэһин, киһи быһыытынан түһэрэр буоллаҕына, төрөппүттэн оҕотун былдьыыр уонна төрөппүт быраабын быһар бырааптаахтар.