Оҕо, ыччат туһугар үлэ үрдүк холобура

2023 сылы РФ Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин Педагог уонна уһуйааччы сылынан, Ил Дархан А.С.Николаев Үлэ сылынан биллэрбиттэрэ. Урукку  кырыымчык сылларга  дьон  «үлэ – үөрүү, үлэ – дьол, үлэ – үүнэр-сайдар суол» диэн кынаттаах тылларынан салайтаран туохтарын да кэрэйбэккэ туран үлэлээбиттэрэ. Инньэ гынан, бу ханнык да кэмнэргэ үлэлээбит үтүө дьоммут  өйдөбүллэрин туһугар махталлаах дьыала буолар.

Анна Егоровна аҕыс оҕону төрөтөн, иитэн, үөрэхтээх дьон оҥортообутун, улахан ыал хаһаайыстыбатын көрөн, ас­­таан, иистэнэн чахчы да Далбар Хотун буоларын туһунан, кини кэрэ сэбэрэтин, чох хара куудара баттаҕын, ыраас хааннаах тэтэркэй имин үөрэппит оҕолоро көтө сылдьар Таҥара Аанньалын курдук  ахтан суруйаллар.

Суола-ииһэ биллэр-көстөр гына үлэлээбитэ

Мэҥэ Хаҥалас оройуонугар бастакы дьааһыла-саадтары  тэрийэн үлэлэтии улахан сыраны, үрдүк көҕүлээһини, дьулууру уонна тулууру ирдиирэ.  Анна Егоровна ханна сылдьыбыт сиригэр, үлэлээбит, олорбут нэһилиэктэригэр бары үлэтин нуултан саҕалаан, этэргэ дылы,  кыаллыа да суоҕу,  санаатын түһэрбэккэ, чаҕыйбакка, чахчы да  суола-­ииһэ биллэр-көстөр гына үлэлээбитэ.  Кини үөрэтии-иитии ньыматын толору баһылаан үөрэппит оҕолоругар кырдьыксыт, дойдуга бэри­ниилээх буолууга,  чэгиэн-чэбдик олоҕу тутуһууга, кырдьаҕаска, кыаммакка, төрөппүккэ ытыктабыллаах сыһыаны ииппитин ордук чорботон бэлиэтиэххэ наада. Үлэ ситиһиилээх, түмүктээх буолуутугар, олох-дьаһах күннэтэ тупсарыгар дьулуһууну кини тус бэйэтин холобурунан көрдөрөрө.

Дьааһыла-саадтары  тэрийии

1926 сыллаахха Саха уобалаһын Наркомпроһун уонна комсомол Саха уобаластааҕы кэмитиэтин тэрийиилэринэн Хаптаҕай нэһилиэгин Тииттээх диэн сиригэр оҕо былаһааккатын аһан үлэлэппитэ. Ол кэнниттэн соҕотоҕун атынан сылдьан Моорук, Дьаҥхаады, Доллу, Хара нэһилиэктэригэр дьааһыла-саадтары  тэрийэн үлэлэппитэ.

Онтон 4 кылааһы бүтэрэн баран 1929-30 сыллардаахха улахан дьону үөрэхтээһиҥҥэ бэйэтин төрөөбүт дойдутугар 13 киһини хомуйан үөрэппитэ. Ити 13 киһиттэн 6-та оҕо этэ. Кинилэр чугас оскуола уонна үөрэнэр усулуобуйа суох буолан үөрэнэ барбатах оҕолор этэ. Бу оҕолор иккис сылларыгар 2-с кылааска киирбиттэрэ. Улахан дьон үлэһит буолбуттара. Ол курдук, арыы собуотун маастара, холкуос суоччута буолбуттара. Ити кэмҥэ өссө Моорук нэһилиэгэр дьахтар сэбиэтинэн үлэлээбитэ.

1931 сыллаахха Дьокуус­кайдааҕы педтехникум иһинэн оскуола иннинээҕи отделение аан бастаан аһылларыгар бастакы үөрэнээччинэн буолбута. Үөрэнэ сылдьан сайыҥҥы сынньалаҥар Калинин, Карл Маркс аатынан холкуос­тарга сайыҥҥы оҕо былаһаак­каларын аһан үлэлэппитэ. Онтон 1934 сыллаахха үөрэҕин бүтэрэн, Мэҥэ Хаҥалас оро­йуоннааҕы сэбиэтин ос­­куола иннинээҕи саастаах оҕолорго салаатын иниспиэктэринэн ананан тахсыбыта. Сайын дошкольнай иниспиэктэр быһыытынан оҕо была­һааккаларын кэри­йэн ыйыы-кэрдии биэрэрэ. Оччолорго оро­йуон киинэ Майаҕа саҥа көһөн кэлбит буолан дьиэ көстүбэккэ, Дьаҥхаады нэһилиэгэр «Революция» холкуоска са­­йылык дьиэлэри оҥорторон, тэриллээн, тохсунньуга 20 оҕолоох оҕо саадын аһан үлэлэппитэ. Көрүү-истии күүһүнэн оҕолор ыалдьыбакка сылдьыбыттара. Кулун тутарга кинини Майаҕа ыҥыран сайын аһыллар оҕо былаһааккатын кууруһун аһан, 18 киһини үөрэттэрбиттэрэ, ол дьон холкуос­тарга үлэлии барбыттара.

1935-1936 сыллардаахха оройуон сулууспалаахтарын Хараҕа Гермогенов М.Н. баар-суох биир улахан дьиэ­лээҕин уларсан, онно оҕо саадын аһан, 20 оҕону Майа иһиттэн атынан тастаран үлэлээбитэ. Иитэр үлэҕэ сөптөөх литэрэтиирэ, кинигэ, хартыына да суоҕа. Бэйэтэ үөрэммит бырагырааматынан туһанара, оонньууру,  Ларионов П.И. үөрэнэ сылдьарынан туһанан, Иркутскайтан ылларбыта, сороҕун холкуостаахтарга оҥорторбута.

1936 сыл сааһыгар эмиэ оҕо былаһааккатын кууруһун аһан биир ый устата 11 киһини үөрэтэн, 11 холкуоска үлэлэтэ ыыппыта. 1937 сыл­лаахха оҕо саадын аһан үлэлэтэр дьиэ көстүбэккэ, Табаҕа оскуолатыгар учууталлаабыта. Сэрии кэмигэр II Мөҥүрүөн оскуолатыгар үлэлиир кэмигэр Моорук нэһилиэгэр 4 сыл дьокутаатынан талыллыбыта. Онтон 2 сылыгар бэрэссэдээтэл солбуйааччытынан үлэлээбитэ. Моорук нэһилиэгэр Булганин аатынан  холкуос, кэлин Байкалов аатынан  сопхуос буолбутун кэннэ  дьахтар сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн 11 сыл үлэлээбитэ. Судьуйа быыбара 4 сыл буола-буола ыытыллар эрдэҕинэ, 2 төгүл сэтээтэлинэн  талыллыбыта.

Кини туохха барытыгар актыыбынай сыһыан­нааҕын Табаҕаҕа үлэлии сылдьан бөһүөлэккэ сэттэ төгүл нэһи­лиэк сэбиэтин исполкомун бэ­­рэссэдээтэлин солбуйааччытынан, нэһилиэк сэбиэтин дьокутаатынан, дьахтар сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбитэ туоһулуур.

Кэргэнэ Михаил Васильев

Анна Егоровна кэргэнэ, Саха АССР үтүөлээх учуутала, Табаҕа оскуолатын дьиэтин салгыы туттаран кэҥэттэрбит, ситэтэ суох начальнай оскуоланы сэттэ кылаастаах оскуола оҥорторбут улахан өҥөлөөх, оскуолаҕа дириэктэрдээбит, учууталлаабыт Васильев Михаил Егорович буолар.  2023 сыл түмүгүнэн 743 уопсай педагогическай стаж­таах, оҕону үөрэтиигэ, иитии­гэ үлэлээбит уонна билигин үлэлии сылдьар 36 чилиэннээх Васильевтар учууталлар династияларын биир төрүттээччитэ буолар.

Сыралаах үлэ сыаналанар

Төрөөбүт-үөскээбит дойдутун, дьонун-сэргэтин олоҕун уйгута тупсарын,  ыччата үөрэхтээх, үтүө үлэһит дьон буоларын  туһугар туох-­баар билиитин-көрүүтүн ууран туран үлэлээбит иитээччи, учуутал Зыкова Анна Егоровна сыралаах үлэтэ сыаналанан «1941–45 сс. Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр килбиэннээх үлэтин иһин», «Уһулуччулаах үлэтин иһин», «Килбиэннээх үлэтин иһин», «1941–
1945 сс. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Кыайыы 30 сыла», «1941–
1945 сс. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Кыайыы 40 сыла» мэтээл­лэр кавалердара, элбэх оҕону төрөппүт, ииппит ийэ быһыытынан «Ийэ буолуу» II уонна III истиэпэннээх уордьанынан, «Ийэҕэ Албан аат» I, II уонна III истиэпэннээх мэтээ­линэн наҕарадааламмыта. Үлэ бэтэрээнэ, Мэҥэ Хаҥалас оройуонун Бочуотун кинигэтигэр, Табаҕа орто оскуолатын Бочуотун кинигэтигэр киллэриллибитэ. Мэҥэ Хаҥалас Моорук нэһилиэгин Бочуоттаах гражданина буолар.

Майатааҕы «Мичил» оҕо уһуйааныгар

Бу дьыл муус устар 18 күнүгэр Мэҥэ Хаҥалас улууһун Л.И.Дьяконова салайааччылаах Майатааҕы «Мичил» оҕо уһуйаанын кэлэктиибэ Педагог уонна уһуйааччы сылынан улахан тэрээһиннээх уонна истиҥ көрсүһүүнү ыытта. Ол курдук, бу оҕо уһуйааныгар урукку сылларга үлэлээбит бэтэрээннэри кытта үөрүүлээх көрсүһүү буолла. Майа сэлиэнньэтин баһылыгын солбу­йааччы Санников В.И. уонна Мэҥэ Хаҥалас улууһун үөрэххэ управлениетын начаалынньыгын солбуйааччы Захаров А.В. оҕо уһуйаанын бэтэрээннэрин, үлэһиттэрин Педагог уонна уһуйааччы сылынан эҕэрдэлээтилэр, махталларын туттардылар. Васильевтар учууталлар династияларын чилиэн­­нэрэ, Анна Егоровна оҕолоро Васильев М.М., Васильев Д.М., Апросимова Л.М. уонна Анна Егоровна быраата, улахан үтүөлээх учуутал Зыков Лев Егорович уола Зыков В.Л.
А.Е. Зыкова аатын үйэтитиигэ баҕаларын биллэрэн тыл эттилэр, докумуоннары көрдөрдүлэр. Түмүккэ, уһуйаан салалтата уонна бэтэрээн үлэһиттэр бэйэлэрин санааларын эттилэр. Тэрээһин уһуйаан иитиллээччилэрин көхтөөх ырыаларынан, үҥкүүлэринэн саҕаламмыта, үлэһит кэлэк­тиип ырыатынан түмүктэннэ.

Үйэлэргэ көмүс буукубанан

Быйыл Зыкова Анна Егоровна төрөөбүтэ 110 сыла туоларынан кини аата Мэҥэ Хаҥалас улууһун биир оҕо уһуйааныгар бэриллэн үйэлэргэ көмүс буукубанан суруллара тоҕоостоох.

Ол буолуо этэ – Мэҥэ Хаҥалас улууһугар бастакы оҕо уһуйааннарын тэрийээччи, килбиэннээх учуутал, үтүөкэннээх кэргэн, элбэх ийэ ийэтэ, эбээтэ, хос эбээтэ Зыкова Анна Егоровна төрөөбүт-үөскээбит дойдутун дьонун-сэргэтин, үөрэппит оҕолорун туруорсубут этиилэрин, баҕарбыт баҕаларын, ыра санааларын туолуута!

БЫҺААРЫЫ

Зыкова Анна Егоровна  1913 сыл атырдьах ыйын 3 күнүгэр  Мэҥэ Хаҥалас оройуонун Моорук нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Кини Мэҥэ Хаҥалас оройуонугар оскуолаҕа киириэн иннинээҕи саастаах  оҕолору иитэр-үөрэтэр тэрилтэлэри бастакынан тэрийбит киһи буолар. Кэнники Табаҕа оскуолатыгар алын сүһүөх кылаастарга учууталлаабыта. Үөрэппит оҕолоро бүтүн дойду, Саха сирин үрдүнэн тарҕанан, араас идэни баһылаан улахан үлэһит буолбуттара. Учууталларыгар махталларын туоһутунан кинилэр суруйбут ахтыылара, киниэхэ анаммыт үтүө мааны тыллара буолар.

Варвара ПОПОВА.