Оҕолор остуол оонньууларын оҥороллор

Аныгы оҕолор төлөпүөнтэн ордубаттар. Оттон манна кэлэн оҕолор  бэйэлэрэ толкуйдаан араас остуол оонньууларын айан таһаараллар. Оннооҕор төлөпүөҥҥэ баар оонньуулары кытта маһынан оҥорор кыаллыан сөбүн бу хоско турар оҥоһуктар туоһулууллар.

Хайдах саҕаламмытай?

Дьокуускай куораттааҕы оҕо айымньытын дыбарыаһын иһинэн үлэлиир оскуола физкултуураҕа учуутала Александр Винокуров СГУ физкултуураҕа институтун бүтэриэҕиттэн үлэтин Нерюнгри куорат 15‑с нүөмэрдээх оскуолатыгар учууталынан саҕалаабыт. “Сыл учуутала” күөн күрэскэ кытын диэн сорудахтаабыттарыгар, олоҕурбут халыыптан арыый сонун, сэргэх сүүрээни тобулан, уруогун остуол оонньууларын кытта дьүөрэлииргэ санаммыт. Технология учуутала Д. К. Скрябины кытта сүбэлэһэн, 2015 сыллаахха бастакы биэс оонньууларын оҥорон таһааран, күрэскэ кыттан иккис миэстэлэммит. Салгыы оҕолору сыһыаран, эбии оонньуу толкуйдаан, куруһуок быһыытынан үлэлэтэн саҕалаабыттар. Ону ааһан, оччолорго 5‑с кылаас үөрэнээччитэ Алеша Ермолаев “На пути к познанию” Бүтүн Арассыыйатааҕы билим-быраактыка кэмпириэнсийэтигэр тиийэ кыттыбыт.

Дьокуускайга көһөн кэлэн баран, маҥнай 1 №-дээх оскуолаҕа учууталлаабыт. Үһүс сылын Оҕо айымньытын дыбарыаһын оскуолатыгар учууталлыыр, куруһуогу салайар.

Манна даҕатан эттэххэ, Александр Ильич Нерюнгрига таһаарыылаахтык үлэлии сылдьан Дьокуускайга көспүт төрүөтэ биир — Аҕа күрэҕэр кыттаары. Ситиһии өр кэтэһиннэрбэтэх — 2022 сыллаахха муҥутуур кыайыылаах аатын ылбыттар. Баҕалаах маска ыттар диэн итини этэн эрдэхтэрэ. Билигин алын кылааска үөрэнэр кыра уола буутун этэ буһарын, сиһин этэ ситэрин кэтэһэр, салгыы кыттар былааннаахтар. Остуол оонньуулара манна хайа эрэ өттүнэн көмөлөһөллөрө, эти-сиини хамсаталлара саарбаҕа суох.

Оонньуу хоһо

Александр Ильич Оҕо айымньытын дыбарыаһыгар баар “Мир настольных игр” дьоҕус хоһугар сирдиир. Иһирдьэ киирбитим, хас остуол аайы уонча оонньуур кэчигэрэһэн турар. Бары да бииртэн биир устуоруйалаах, умсугутуулаах, туһалаах оонньуулар эбит.

“Оҕолорго сорудах биэрэрбэр биир ирдэбиллээхпин — бэлэми этэн биэрбэппин, бэйэлэрэ күннэтэ оонньонор, оҕолор биһириир оонньууларын толкуйдаан таһааралларыгар кыах биэрэбин. Холобур, бу көрөр оонньууну куруһуок иитиллээччитэ, 26‑с оскуола үөрэнээччитэ Эрсан Неустроев бэйэтэ айан таһаарбыта, “Рыцари Камелота” диэн ааттаабыта. Икки киһи оонньуур, ким элбэх рыцары охторбут ол кыайыылаах буолар. Уолаттар олус биһирииллэр, хаһан даҕаны быыллыйа турбат.

Онтон бу “Куттаммыт сирэйдэр” оонньуу бэргэн, сымса буоларга үөрэтэр, оҕо илиитин сайыннарар. Сирэйдэри оҕолор бэйэлэрэ фломастерынан уруһуйдаабыттара” — диэн көрдөрөр.

“Балансир” оонньууга букатын түөрт оҕо тэҥинэн оонньуур кыахтаах. Оҕолор кубик быраҕан баран, хас сыыппара кэлбитинэн, сыыппаралаах тэриэлкэҕэ нүөмэрдэринэн ууран иһэллэр. Ким уочаратыгар тиийэн тэриэлкэ түөрэ барбыт — ол кыайтарар.

“Бу “Планка” оонньууну ааспыт эрэ нэдиэлэҕэ бүтэрдибит, арыый уустук, үс ый устата силигин ситэрдибит. Оҕолор шары хатайдаан аллара түһэрэ сатыахтаахтар.

Онтон бу оонньууга билиҥҥитэ сөптөөх ааты тобула иликпит. Эмиэ оҕолор бэйэлэрэ оҥорбуттара. Төлөпүөҥҥэ шары өрө-таҥнары хатайдаан, өҥнөрү дьүөрэлиир оонньуу. Ону биһиги остуол оонньуутугар кубулуттубут” — диэн куруһуок салайааччыта кэпсээбитигэр өйдөөн көрбүтүм, чахчы оннук эбит. Өссө биир былдьаһыкка сылдьар оонньуу диэн этэр. Кыра дьааһыктаах, оонньоон бүттүлэр да онно уган кэбиһэллэр. Хата, илдьэ сылдьарга бэрт табыгастаах эбит. Ити курдук күн бүгүн барыта 30‑ча оонньуулаахтар эбит. Кыра кылаас үөрэнээччитигэр аныгы курдук хамсаныы-имсэнии тиийбэт, гаджеттан тэйитэ сатыыр кэмҥэ саамай туһалаах, оҕону эргиччи сайыннарар дьарык диэн биһирии көрдүм. Билиҥҥитэ куруһуокка түөрт бөлөҕүнэн 60‑ча оҕо дьарыктанар, быһатын сарсыардаттан киэһээҥҥэ диэри аана сабыллыбат. Уруоктар быыстарыгар кытта киирэн оонньууллар эбит. “Билигин элбэх оҕо ыспыраапканан физкултуура уруогуттан босхолонор. Дьиҥэр, уруогу быһа ыскаамыйаҕа хам сыстан олоруохтарынааҕар, биир көрүҥ быһыытынан бу курдук оонньууларынан оонньотуохха сөп” — диэн учуутал быһаарар.

Һi-tecһ сыахха

“Мир настольных игр” куруһуок оонньууларын барытын уһуйааччылар ыйан-кэрдэн биэриилэринэн оҕолор бэйэлэрэ илиилэринэн оҥорбуттар. Һi-tecһ сыахха Н. Н. Мордовской, С. С. Саввин, А. П. Попов салайыыларынан, көмөлөрүнэн, Александр Ильич тус көрүүтүнэн, оҕолор анал станоктарга быһан, чочуйан, кыһан, аалан, кырааскалаан, уруһуйдаан таһаараллар. Сорох оонньуулары бэрт судургутук фломастерынан кытта кырааскалаабыттар. Үксүн анал кырааскалары туһаммыттар. Доруобуйаҕа туох да буортута суох, айылҕа матырыйаалларыттан чочуйаллар. Сүрүннээн фанераны туһаналлар эбит, кэлиҥҥи оонньууга оргстеклону туттубуттар.

“Манна үлэһит үлэлииригэр усулуобуйа барыта баар: араас станок, матырыйаалыгар тиийэ хааччыйаллар. Дэҥ кэриэтэ бэйэбит көрдүүбүт” — диэн кини эбэн этэр.

“Иллэҥ кэммэр оскуолалар, тэрилтэлэр ыҥырдахтарына баран маастар-кылаас, күрэхтэһии ыытабыт. Дьон оонньууларбытын атыылааҥ, уларсыҥ дииллэр эрээри, билиҥҥитэ оннук таһымҥа тахса иликпит. Инникитин өссө сайыннарар, үрдүк таһымҥа таһаарар, доруобуйаларынан хааччахтаах оҕолорго оскуолаларынан күрэхтэһии ыытар, “Кубок пяти” бырайыакпытын салгыыр былааннаахпыт” — диэн этэр. Хас биирдии оскуолаҕа алын кылаастар үөрэнэр көрүдүөрдэригэр туруоруохха сөптөөх оонньуулар эбит.