Ойуһардаахтан ойон-тэбэн,  Нерюнгрига тиийэн…

Горохов Иван Николаевич – Нерюнгри таас чоҕун хостуур улахан разрез тэриллиэҕиттэн сүүрбэттэн тахса сыл үлэлээбит сахаттан соҕотох хайа инженерин туһунан кэпсииргэ кини дьонун-сэргэтин ахтан аһардахха сатанар. Кини бэйэтэ Орто Халыма улууһун Ойуһардаах бөһүөлэгэр төрөөбүтэ.

Аҕата Николай Филиппович Горохов — мас-тимир ууһа, холкуос тэриллиэҕиттэн туох баар от үлэтин массыыналарын, сэпэрээтэрдэри өрөмүөннээбит, кэлин тыраахтардарга саппаас чаастары эллээн оҥорбут, дьиэ бөҕөтүн туппут ыстахаанабыс. Сэрии кэмигэр килбиэннээх үлэтин иһин мэтээлинэн наҕараадаламмыт.

Ийэтэ Матрена Степановна Горохова сааһын тухары бастыҥ ыанньыксыт, ньирэй көрөөччү. Биирдии ынахтан ыабыт үүтүн чулуу көрдөрүүтэ — 2 677 киилэ куоһарыллыбатаҕа. “Үлэҕэ килбиэнин иһин” мэтээлинэн наҕараадаламмыта. Саха сирин тыатын хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ. Бииргэ төрөөбүттэрэ: Александра — 35 сыл устата оҕо тэрилтэтин салайбыта. РСФСР үөрэҕириитин туйгуна. Степан — оскуола дириэктэрэ, Орто Халыма куорат мэрэ. “Бочуот Знага” уордьанынан наҕараадаламмыта. РСФСР үөрэҕириитин туйгуна. Татьяна — университет немец филологиятын салаатын дассыана, билэлиэгийэ хандьыдаата. Владимир — х?аннык баҕарар тиэхиньикэни үлэлэтэр маастар — механизатор этэ.

Иван Николаевич, дьэ маннык, үлэҕэ дьулуурдаах, анаммыт дьыалаҕа бэриниилээх буолууну кыра эрдэҕиттэн дьонуттан иҥэриммит буолан, сахаттан соҕотоҕун Сэбиэскэй Сойуус араас улаҕатыттан мустубут дьону кытта бодоруһан, 3500 киһилээх улахан кэлэктиипкэ үлэҕэ сыһыанынан аатыран, улахан убаастабылы ылан итиччэ өр кэмҥэ айымньылаахтык үлэлээтэҕэ.

Хомсомуол ыҥырыытынан

1971 сыллаахха аармыйаттан сулууспалаан кэлэн баран, университекка хайа инженерин салаатыгар үөрэххэ киирбитэ. Устудьуоннуур сыллар түргэнник ааспыттара. Үөрэх быыһыгар успуордунан күүскэ дьарыктаммыта. Сахалыы ыстаныыларга дьарык кэмигэр
Саха АССР успуордун маастарын нуорматын аһарар көрдөрүүлэнэн баран, атаҕынан оһоллонон күрэхтэһэр кыаҕыттан маппыта. 1976 сыл алтынньыга Иван Николаевич үөрэҕин бүтэрэн, быраас кэргэнинээн Светлана Николаевналыын саҥа арыллар Нерюнгри таас чоҕу хостуур разреһыгар хомсомуол ыҥырыытынан бараллар. Ол сыл Нерюнгри куорат тутуллан саҕаламмыта биир сылын туолбут. Иккилии этээстээх 5 мас дьиэ тутуллубут. Эдэр ыалларга бастакы кыыстара күн сирин көрөн, уопсай дьиэҕэ хос биэрбиттэригэр улаханнык үөрбүттэрэ.

Сотору Иван Николаевич чох разреһыгар үлтү тэптэрэр учаастакка хайа маастарынан үлэҕэ киирбитэ. Нерюнгри бөһүөлэгин аттыгар чоҕу хостуур кыра учаастак 1956 сылтан баара, чоҕунан Алданы, Чульманы хааччыйара. Ол сылларга геологтар (Г. Лагздина, Л. Минкин, О. Трещалова, С. Каримова) Нерюнгри тулатыгар үрдүк хаачыстыбалаах таас чох өлгөм саппааһын булбуттар. Кэлин Социалистическай Үлэ Дьоруойа буолбут кылаабынай геолог С. С. Каримова 450 мөл. туонна таас чох саппааһа баарын мэктиэлээн, ССРС Судаарыстыбаннай хамыыһыйатыгар бигэргэттэрбитэ. Саха сирин соҕуруулуу-илин өттүгэр таас чоҕу көрдөөһүҥҥэ соҕотох саха — геолог, Бүлүүттэн төрүттээх Прокопий Петрович Степанов элбэх сыллаах сыратын уурбута. Кэлин биэнсийэҕэ тахсыар диэри разрезка хайа маастарынан үлэлээбитэ. Кини ССРС Судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата буолбута.

Иван Николаевич разрезка үлэҕэ киириитигэр кэлэктиип дьоҕус эбит. Түүннэри-күннэри үс симиэнэнэн тохтообокко үлэлииллэрэ. Таас чох дьапталҕата сир анныгар, 315-
350 м дириҥҥэ, 26–76 м халыҥнаах халҕаһа буолан сытара. Чоҕо суох үрүт араҥаны үлтү тэптэрэн, самосвалларынан тиэйэн хайалар быыстарыгар тоҕоллоро, ыраас чоҕу алдьатан, анал ыскылааттарга тиэйэллэрэ.

Күн-дьыл ааһан истэҕин ахсын разрез улаатан, кэҥээн испитэ. Омук сириттэн улахан тиэхиньикэ кэлэр буолбута. Дьоппуон 20 кууптаах экскаватордара, бульдозердара, буровой ыстаныактара кэлбиттэрэ. Эмиэрикэттэн, Белоруссияттан бэрт улахан кыамталаах таас чоҕу тиэйэр анал самосваллар кэлбиттэрэ. “Уралмаш” таһаарбыт 20 кууптаах 6 экскаватора кэлбитэ. Бу тиэхиньикэ тиэйиитэ кыаллыбакка, чаас-чаас араарыллан кэлбитэ. Маны барытын тэнитэ сытыаран хомуйууга араас исписэлиистэр кэлбиттэрэ уонна устунан үлэлии хаалбыттара. Сотору үлэһит ахсаана 3500 буолбута. 1987 сыллаахха разрез аан бастаан сылга 14 мөл. т чоҕу хостообута.

Саха биригээдэтэ куһаҕана суохтук үлэлээбитэ да…

Элбэх сыл хайа маастарынан үлэлээбитин кэнниттэн Иван Николаевиһы разрез дириэктэрин каадыр боппуруоһугар солбуйааччынан анаабыттара. Ити кэмҥэ разрез толорор үлэтэ элбээн, модун тиэхиньикэ тоҕо анньан кэлэн саҥаттан-саҥа исписэлиистэр наада буолбуттара. Салалта саҥа тиэхиньикэҕэ үөрэтэр кэмбинээти аһан, дьону үөрэтэн барбыта. Иван Николаевич кэлбит исписэлиистэр туох дьоҕурдаахтарын, төһө билиилээхтэрин, дьиэлэригэр ылбыт таһымнара биһиэхэ төһө барсарын чинчийэр эбээһинэстээҕэ. Арыый таһыма суохтары сонно кэмбинээккэ ыытан үрдүк категорияҕа үөрэнэллэрин ситиһэрэ.

1982 сыллаахха Дьокуускайдааҕы ПТУ-тан 10‑ча уол, сахалар, нууччалар кэлбиттэрэ. Кинилэри улахан уопуттаах дьоҥҥо сыһыартаабыттара. Иван Николаевич этии киллэрэн, биир саҥа улахан экскаваторга саха биригээдэтин тэрийбиттэрэ. “Уралмаш” 20 кууптаах саҥа экскаватора кэлэн чаастара ыһыллан сытара. Биригэдьиир-настаабынньык салалтатынан уолаттар экскаваторы бэйэлэрэ хомуйбуттара уонна дьонтон итэҕэһэ суох өр кэмҥэ үлэлээбиттэрэ. Хомойуох иһин, кэлин саха ПТУ-ларыттан ким даҕаны үлэлии кэлбэтэх. Иван Николаевич этэринэн, разрезка 22 сыл устата үлэлээбит кэмигэр Саха сириттэн чох хостооһунугар 20‑чэ эрэ (саха, нуучча) киһитэ кэлэн үлэлээбит. 3500 киһи барыта кэриэтэ Арассыыйа киин уобаластарыттан кэлэн үлэлииллэрэ. Нерюнгри разрез үлэтэ саҕаланыаҕыттан Иван Николаевич хайа инженеринэн сүүрбэттэн тахса сыл үлэлээбит соҕотох саха буолар. Саха университета 20‑тэн тахса сыл устата биир даҕаны хайа инженерин Нерюнгри разреһыгар үлэҕэ ыыппатаҕа.

Нерюнгрилар үрдүк итэҕэллэрин, эрэллэрин биллэрбиттэрэ

1986 сылтан Иван Николаевич разрез дириэктэрин солбуйааччынан үлэлиир дуогабара бүтэн, урут үлэлээбит учаастагар начаалынньыгы солбуйааччынан 12 сыл устата эҥкилэ суох үлэлээбитэ. Ханна даҕаны суох модун тиэхиньикэлээх, уһулуччу үрдүк көрдөрүүлэрдээх разреһы төрүттэспит, атаҕар туруорсубут, 22 сыл устата күн-түүн диэн аахсыбакка араас күчүмэҕэйдэри туоратыспыт, күүрээннээх үлэни тэрийсибит хаан-уруу тэрилтэтиттэн 1998 сыллаахха уурайар күнэ-дьыла үүммүтэ. Кинини, разрез тэриллиэҕиттэн үтүө суобастаахтык үлэлиирин аахсан, кэлэктиип улаханнык убаастыыр уонна ытыктыыр исписэлииһинэн билинэн, Нерюнгри барыта билэр, эрэнэр уонна ытыктыыр олохтооҕун быһыытынан улахан эрэли биллэрэн, Иван Николаевиһы иккис ыҥырыылаах Судаарыстыбаннай Мунньах (Ил Түмэн) дьокутаатынан талбыттара.

Уҥуоргута көстүбэт улуу күөллэрдээх төрөөбүт-үөскээбит Сиэн Күөлүн нэһилиэгэ, Арктика уйаара-кэйээрэ биллибэт киэҥ уораҕайыгар силлиэ буурҕалартан кирийэн сытар, сайыны быһа тохтоон биэрбэт самыыртан салҕан күҥҥэ тардыһар тапталлаах Ойуһардааҕа, дьоно-сэргэтэ үрдүккэ кыырайбыт чаҕылхай уолларын уруйдаан-айхаллаан, саҥаттан-саҥа кыайыыларга алҕаабыттара.

Иван Николаевич туһунан киин бэчээттэргэ, Саха сирин хаһыаттарыгар суруйбуттара, араадьыйанан элбэхтэ кэпсээбиттэрэ. Кини «Бочуот Знага” уордьанынан наҕараадаламмыта. Киниэхэ “Шахтер албан аата” бочуоттаах бэлиэ 3 истиэпэнин туттарбыттара, “Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх горняга” аат иҥэриллибитэ. Иван Николаевич кэргэнэ, быраас Светлана Николаевнаны кытта саҥа ыал буолбут эдэр исписэлиистэр Нерюнгри куорат бастакы олохтоохторуттан биирдэстэринэн буолбуттара, эдэр куорат чэлгийэ сайдыытыгар туох баар күүстэрин, сатабылларын, доруобуйаларын харыстаабакка үлэлээбиттэрэ. Кыргыттара Нерюнгрига төрөөбүттэрэ, улааппыттара, оскуоланы бүтэрбиттэрэ, үрдүк үөрэҕи бүтэрэн, ситиһиилээхтик үлэлии сылдьаллар.

Иван Николаевич, Светлана Николаевна үлэттэн дьоллонон, иллээх ыал буолан, оҕолорун, сиэннэрин ситиһиилэрин тэҥҥэ үллэстэн, үөрэн-көтөн дьоллоохтук олороллор.

Иннокентий Оконешников. Орто Халыма.