“Ойуур” испэктээк туруоруллар күнэ үөһэттэн этитии дуо?

Былатыан Ойуунускай аатынан Саха тыйаатыра былырыын сайын нуучча улуу драматура Александр Островскай төрөөбүтэ 200 сылыгар аналлаах РФ тыйаатырдарын диэйэтэллэрин сойууһун Грант-куонкуруһун кыайыылааҕынан буолбута. Александр Островскай 200 сыллаах үбүлүөйэ эһиил 2023 сылга киэҥник бэлиэтэниэхтээх.

Грант кыайыылааҕынан буолбут Саха тыйаатыра ахсынньы 10-11 күннэригэр драматург А.Островскай “Ойуур” испэктээгин СӨ ускуустубатын үтүөлээх диэйэтэлэ Сергей Потапов туруорбутун сүрэхтээри сылдьар. Бу испэктээгинэн Саха тыйаатыра уонна өрөспүүбүлүкэ уопсастыбаннаһа САССР уонна ССРС норуодунай артыыһа Дмитрий Ходулов төрөөбүтэ 110 сылын бэлиэтиир. Испэктээккэ 1949 сыллаахха Дмитрий Ходулов Несчастливцев оруолун оонньоон турар.
Биир дьиктитэ баар, үөһэттэн этиттэрэн дуу, “Ойуур” аан бастаан Саха тыйаатырыгар 1949 сыллаахха ахсынньы 10 күнүгэр көрдөрүллүбүт эбит. Оттон 73 сылынан эмиэ ахсынньы 10 күнүгэр аныгы көрөөччү дьүүлүгэр тахсаары бэлэмнэнэр.

73 сыл анараа өттүгэр төннөн, оччотооҕу кэм тыынын ыла түһээри, Саха тыйаатырын артыыһа, СӨ норуодунай артыыһа, СССР уонна Арассыыйа Судаарыстыбаннай бириэмийэлэрин лауреата Ефим Николаевич Степановы кытары кэпсэттибит.

Ефим СТЕПАНОВ:

—А.Островскай “Ойуур” (“Лес”) испэктээгин 1949 с. туруора сылдьыбыттар. Мин 50-тан тахса сыл анараа өттүгэр, 1968 сыллаахха тыйаатыр өссө Кафедральнай собуор дьиэтигэр үлэлиир кэмигэр кэлбитим. Оччолортон эргэни-урбаны, былыргы хаартыскалары, бырагыраамалары, хаһыат кыраһыктарын мунньар этим. Бу күннэргэ эмиэ төннөн кэлэн архыыппын хасыһан көрдүү сатаатым да, оччотооҕу туруорууга ыстатыйа да, рецензия да суруллубутун булбатым. Арааһа, ыарырҕаппыттар быһылаах.
“Ойуур” 1949 с. ахсынньы 10 күнүгэр премьерата буолбут. Оччолорго Василий Васильевич Местников өссө Сэбиэскэй сойуус норуодунай артыыһа буола илик сылдьан туруорбут. Ити кэмнэргэ пьеса элбэхтик суруллубат, чуолаан саха драматурдарын үлэлэрэ аҕыйах эрдэҕинэ, биллэн турар, тылбаас балачча элбэхтик туруоруллара. Онон, биһиги тыйаатырбыт репертуарыгар Александр Николаевич балачча элбэх испэктээгэ киллэриллибитэ. 1936 сыллаахха Москваҕа ГИТИС-кэ (билигин РАТИ диэн ааттанар) сахалар бастакы устуудьуйалара үөрэммитэ. Кинилэр дипломнай испэктээктэригэр А.Островскай «Этиҥнээх ардаҕын» (“Грозаны”) туруорбуттара. Биһиги драматурдарбыт бары да Алампаттан саҕалаан, нуучча классическай драматургиятыттан үөрэннэхтэрэ дии.
Онон, нуучча классическай драматическай испэктээктэрэ тыйаатырбытыгар куруук күүтүүлээх уонна долгутуулаах этилэр. Тылбаастаммыт айымньылар туруулара сонун буолара, «Тоҕо тылбааһы туруоралларый?” диэн буолбат этэ.
Арай, кэнники сэбиэскэй кэмҥэ бэйэбит драматурдарбыт элбээбиттэрин кэннэ атарахсытыы курдук буола сыспыта быһылааҕа. Тылбаас испэктээктэри туруордахха, көрөөччү аҕыйыыр буола сылдьыбыттаах. Билигин оннук буолбатах. Аныгы көрөөччү ымпыктаан-чымпыктаан көрөр уонна айымньыны ааҕара, испэктээги көрөрө, ылынара атын. Инньэ гынан, ити чааһыгар тыйаатырга тылбааһы туруорар үчүгэй өрүттээх. Сорохтор аҥаардас режиссер туруоруутун эбэтэр сөбүлүүр артыыстара оонньуурун да көрө кэлэллэр.
Мин өйдүүрбүнэн, “Ойуур” испэктээк оччолортон даҕаны хас да сыллаах репертуарга киллэриллэн, наһаа элбэхтик турбатах быһылаах.

Дария Слепцова

-Оччолорго тыйаатырга тарбахха баттанар үчүгэй артыыстардаах этилэр. Биир оннук артыыска Дария Слепцова туһунан ахтан ааһыахпын баҕарабын.
Дария Даниловна бэйэтин кэмигэр тыйаатыр героинята этэ, ол эбэтэр кэрэ сэбэрэлээх, киһини сэҥээрдэр, дьүһүннүүн-бодолуун ураты көстүүлээх, тапталлаахтар оруолларыгар оонньотор артыыстара этэ.
Кини 1933 сыллаахха Таатта Уолбатыттан Дьокуускайга педагогическай техникумҥа үөрэнэ киирбитэ. Устудьуоннар тыйаатыр улахан испэктээктэригэр элбэх дьон кыттар сыанатыгар оонньууллара. Арай, “Кыһыл Ойуун” испэктээккэ от-мас иччитин оонньуу сылдьар Дария Слепцованы таба көрөннөр, тыйаатырга ыҥыран ылбыттар. Онон үөрэҕин хаалларан туран, артыыстыы кэлбит.
Мин санаабар, Дария Слепцова “Ойуур” испэктээккэ аҕамсыйбыт саастаах дьахтар оруолун аан бастаан толорбут. Ол иннинэ наар эдэркээн кыргыттары, дьон кэрэхсиир оруолларын оонньуу сылдьыбыт. Ордук Дмитрий Федорович Ходуловтыын Тимофей Сметанин “Лоокуут уонна Ньургуһун” испэктээгиттэн саҕалаан, тапталлаахтар уобарастарын элбэхтик арыйбыттара.
Василий Васильевич Местников тыйаатыр диэн баран муннукка ытаабыт киһи, талааннаах режиссер этэ. Кэргэнэ Мария Никифоровна Белолюбская эмиэ тыйаатыр артыыската, Саха сирин үтүөлээх артыыската этэ.
Итинник арыый аҕамсыйбыт, сааһыран эрэр Раиса Павловна Гурмыжская оруолун Дария Даниловнаҕа итэҕэйэн оонньоппут. Кини үлэһитэ Алексей Буланов оруолун 1946 сыллаахха тыйаатыр иһинэн аһыллыбыт устуудьуйаны бүтэрбит, кэлин Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх артыыһыгар тиийэ үүммүт Илья Иванович Находкин оонньообут.
1936 сыл кэнниттэн эдэр артыыс аҕыйах этэ. 1936 сыллаахха бүтэрбиттэриҥ 1949 сыллаахха хайыы үйэ 14-15 сыл үлэлээбит дьон этилэр, балачча сааһырдахтара дии. Инньэ гынан, тыйаатыр иһинэн устуудьуйа аһаннар, ыччаттары үөрэппиттэрэ. 1944 сыллаахха тыйаатыр икки сыллаах устуудьуйатын бүтэрбит ыччаттар үлэлии кэлбиттэрэ.
Испэктээккэ Дьоллоохоп уонна Сордоохоп (нууччалыыта Счастливцев уонна Несчастливцев) диэн оруоллар бааллар. Ити дьоллоох уонна сордоох дьону: Дьоллооохобу Решетников, Сордоохобу Дмитрий Ходулов оонньообуттара.
“Ойуур испэктээги кэлин тоҕо туруорбатахтарын билбэппин. Дьиҥэр, А.Островскай 50-ча пьесалаах, ону барытын ситэн да туруорбаккын.

Саһарбыт хаартыскалар

-Урут хаартыскалары кыра да буоллар, син мунньаллар эбит. Мин тыйаатырга аан бастаан кэлэрбэр кырдьаҕас артыыстары тыыннаахтарына син баттаспытым. Онон,
кинилэр дьиэлэригэр сылдьаммын, альбомнарыттан көрөн уларсан, хос бэчэээттэтэн оҥорторорум.
Уопсайынан, тыыйаатырга артыыс буола да иликпиттэн мунньар идэнэн дьарыктаммыт эбиппин. Тоҕо диэтэххэ, оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан, оччотооҕу кэм хаһыаттарыгар: “Социалистическая Якутия”, “Кыым”, “Эдэр коммунист”, “Бэлэм буол” уонна “Хотугу сулус” сурунаалга туох эмэ интэриэһинэй бэчээттэммитин буллум да, төрөппүттэрим ааҕа да иликтэринэ кырыйаммын мөҕүллэр буоларым.
Онон, Сергей Потапов туруорар прьемератын долгуйа күүтэр дьонтон биирдэстэрэбин. Урут даҕаны итинник испэктээктэри туруоруохха эрэ диэн буолбакка, ханнык эрэ артыыска анаан туруораллара.