Оксана Бочарова: “Айымньылаах учуутал – ситиһиилээх үөрэнээччи”

Дьахталлар аан дойдутааҕы күннэрин көрсө уонна Арассыыйаҕа Педагог, уһуйааччы сылынан, “Земскэй учуутал” федеральнай бырагырааманан Дьааҥы улууһун Адыаччы оскуолатыгар омук тылын учууталынан таһаарыылаахтык үлэлии сылдьар Оксана Бочарованы кытта оҕону үөрэтии, “Земскэй учуутал” бырагыраама туһунан кэпсэтиибитин ааҕыҥ.

– Оксана Столетовна, аҕаҥ аата сэдэх эбит. Туох суолтааҕый?

– Аҕам Столет диэн ааттааҕа. Эбээм, уолум сүүс сыл олордун диэн бэйэтэ толкуйдаан, ханна да, кимиэхэ даҕаны суох ааты тобулан иҥэрбит. Биһиги аймахха Рудольф, Давид диэн ааттартан ураты сэдэх аат уонна суох.  Бэйэм Өлүөхүмэ улууһун Абаҕа нэһилиэгиттэн төрүттээхпин. Икки оҕолоохпут, сиэннээхпит. Кэргэним Булуҥ олохтооҕо, булчут, балыксыт.

Оскуола кэнниттэн тута Иркутскайга англия тылын учуутала идэтигэр үөрэнэ киирбитим. Доруобуйам туругунан кыайан бүтэрбэккэ, дойдубар төннөргө күһэллибитим. Учуутал тиийбэт буолан, аҕыс кылаастаах оскуолаҕа учууталынан ылбыттара. Олоҕум аргыһын көрсөн, ыал буолбутум. Син биир омук тылын учуутала идэтин баһылыыр баҕалаах этим, аны кэтэхтэн омук тылыгар үөрэппэттэр. Ол иһин маҥнай филолог идэтигэр үөрэнэр, салгыы идэбин уларытан омук тылын учуутала буолар былааннаах үөрэммитим. Булуҥҥа тиийэн маҥнай үҥкүү куруһуогун салайбытым, онтон омук тылын учууталынан, дириэктэри үөрэх чааһыгар солбуйааччынан үлэлээбитим.

– Билигин Дьааҥы улууһугар “Земскэй учуутал” бырагырааманан үлэлии сылдьаҕын. Булуҥтан тоҕо Дьааҥыга барарга санаммыккыный?

– Дьааҥы улууһун Адыаччы оскуолатыгар англия тылын учууталынан үлэлээбитим быйыл иккис сылыгар барда. Ол иннинэ Өлөөн улууһугар Ээйик нэһилиэгэр хантараагынан үс сыл үлэлээбитим. Кистээбэккэ эттэххэ, ипотека хамсатар.

Идэм хайысхатын уларыппытым быһыытынан, “Земскэй учууталынан” ылыахтара суоҕа дии санаатарбын да, сайаапкабын ыытан көрөргө быһаарыммытым. Төлөпүөннээн куонкуруска кыайдыҥ диэбиттэригэр, соһуйан эрэ хаалбытым, сөбү­лэспитим.

– Үлэлииргэ усулуобуйа баар дуо?

– Бөтөҥкөс олус кырата суох, 106 үөрэнээччилээх. Нэдиэлэҕэ 27 чаас­таахпын, эбиэт кэнниттэн үөрэҕи таһынан икки чаас­таахпын уонна быйылгыттан үҥкүү куруһуогун салайабын. Оскуола үс кыбартыыратыттан биирин миэхэ көрбүттэрэ. Кэлэктиибим үчүгэй, үлэлиэх­хэ сөп.  Арай, олорор дьиэ­бит тымныы соҕуһун, интэри­ниэт суоҕун аахсыбатахха, барыта этэҥҥэ. Бэйэм антенна атыыласпытым, онон дьиэбэр интэриниэт баар.

– “Земскэй учуутал” бырагы­раамаҕа тугу эбэр, уларытар наада дии саныыгын?

– Олус үчүгэй бырагыраама эрээри, Саха сириттэн кыттар учуутал ахсаана аҕы­йах быһыылаах. Өрөспүүбүлүкэ тас өттүттэн сайаапка ыытар, кыайар, кэлэр учуутал элбэх. Мин Ээйиккэ (Өлөөн) үлэлии сырыттахпына, Башкирияттан “Земскэй учуутал” бырагы­рааманан учуутал кэлбитэ. Кини туох баар кырааматаларгын, ситиһиилэргин барытын ыыт диэн сүбэлээбитэ. Сорохтор көннөрү сайаапканы эрэ ыытан кэбиһэллэр эбит. Кураанах сайаапканан учуутал төһө ситиһиилээҕин, айымньылааҕын, хайдах үлэлиирин быһаарар кыаллыбат. Мин кини сүбэтин тутуһан туох баар ситиһиилэрбин барытын ыйбытым.

Иккиһинэн, бу оскуолаҕа дьиэ көрүллэр диэн сурулла сылдьара. Кырдьык, учуутал кэлэн олороругар бэлэм этэ. Сорох нэһилиэктэргэ учууталларга дьиэ бэриллибэт, бэ­­йэлэрэ булунуллар эбит. Ыраах нэһилиэктэргэ, улуустарга ханнык баҕарар учуутал дьиэ кэргэнин хаалларан туран харчылаһаары барар. Онон ити өттүн учуоттууллара ирдэнэр эбит. Дьолго, миэхэ барыта баар, олох-дьаһах төлөбүрүн, уоппун уонна интэриниэппин эрэ төлүүбүн, уоннааҕыта босхо.

– Эдэр оҕолору хайдах тыа сиригэр үлэлэтэ ыытыахха сөбүй?

– Кинилэргэ саамай сүрүнэ интэриниэт, дьиэ-уот. Ол суох түгэнигэр уһаабакка төннөн кэлэллэр. Мин Өлөөҥҥө хамнаска хантараак түһэрсэн барбытым. Хамнаһым таһынан, улуус дьаһалтата эбии хамнас көрөрө. Ити курдук араас бырагыраамалары толкуйдуур наада. Кыра хамнаска, усулуобуйата суох сиргэ эдэр педагогтар үлэлии тиийэллэрэ саарбах.

– “Сыл учуутала” куон­курус өрөспүүбүлүкэтээҕи түһүмэҕэр кэлэн кыттыбытыҥ…

– Оскуолабыт дириэктэрин солбуйааччы кыттаҕын дуо диэн ыйыппытыгар, сөбүлэс­питим. Улуустааҕы куонкуруска барыта алтыа этибит, онно бастаабытым. Уруогу ыытарбын сөбүлүүбүн, маастар-кылаас­тары эмиэ тиһигин быспакка тэрийэбин. Биллэн турар, өрөспүүбүлүкэтээҕи түһүмэх долгутуулаах этэ. Отуттан тахса учуутал баара. “Сыл учуутала” куонкуруһу олус биһирээтим, туһалаах, сыл да аайы кыттыам этэ. Улуус бастыҥ учууталларын кытта алтыһар буолан, киһи элбэҕи иҥэринэр, билэр, бэйэлэрин мэтиэдикэлэриттэн үллэстэллэр.

Куонкуруска кыттыым туһунан улууска элбэх киһи билбит этэ, онон омук тылын учуутала үлэлии кэлбит диэн номнуо истэн олороллоро. Үөрэнээччилэр, төрөппүттэр да биһирииллэрин биллэрэллэр. Учууталга оҕо сыанабыла – саамай үрдүк сыанабыл.

– Учууталлары кытта флеш-мобу салайарга эйигин талбыттара, бэрт үөрүйэхтик хамсанар этиҥ. Оҕо эрдэххиттэн үҥкүүлүүгүн дуо?

– Оскуолабыт иһинээҕи үҥкүү куруһуогар дьарыктаммытым, айылҕаттан талааннаах Сардаана Рахимовна Макарова салайара, араас таһымнаах куонкурустарга, тэрээһиннэргэ тиһигин быспакка кытыннарара. Күһүүргэ (Булуҥ) тиийбитим кэннэ эдэр учууталлар түмсэн, “Хэкэт” (“Кустук”) ан­­саамбыл тэрийбиппит. Биир да сүрүн тэрээһини көтүппэт этибит, ансаамбылбыт биэс, уон сылларыгар кэнсиэрдээбиппит. Өлөөҥҥө эмиэ үҥкүүгэ уһуйбутум. Анал үөрэҕим суох эрээри, үҥкүүлүүрбүн, үҥкүү үөрэтэрбин сөбүлүүбүн. Өлөөҥҥө да, Дьааҥыга даҕаны дьону үҥкүүгэ уһуйдум.

– Англия тыла билигин төһө да киэҥник туһаныллыбытын иһин, син биир атын омук тыла, үөрэтэргэ уустук. Оҕону үөрэтэр туох ураты мэтиэдикэлээххин?

– Англия тыла уустук биридимиэт дииллэрин ылыммаппын, сөпсөспөппүн. Оҕо күннээҕи барбыт тиэмэни дьиэтигэр тиийэн тута хатылыыр, учуутал биэрбит сорудаҕын кэмигэр толорон истэҕинэ судургутук өйдөнөр, олус интэриэһинэй биридимиэт. Үлэбэр оҕолор билиилэрин таһымнарыттан көрөн, араас мэтиэ­дикэни көрөн тутта сатыыбын. Быйыл кэбиниэппэр интэриниэт холбонно. Онон интэриниэти уруокка хайдах туһаныахха сөбүн туһунан аһаҕас уруогу ыыппытым. Аныгы кэмҥэ учуутал туһанар саайтара элбэхтэр, оннооҕор бытаан интэриниэккэ барсаллар.

Манна омук тылын учуутала суох буолан, уһуннук үөрэммэтэхтэр этэ, билбэттэрэ-көрбөттөрө элбэҕэ, англия тылыгар интэриэстэрэ суоҕа. Билигин омук тылынан ойуулуктартан, киинэлэртэн быһа тардыылары ылан сорудах оҥорторобун. Былырыын күн иккис аҥаарыгар кыра оҕолору кытта дьарыктана сылдьыбытым. Оҕо тиэмэни хайдах ылынара, иҥэринэрэ учуутал төһө айымньылаахтык үлэлиириттэн тутулуктаах дии саныыбын.

– Биир кэлим эксээмэҥ­ҥэ омук тылын төһө талаллар?

– Билиҥҥитэ суох. Дьиҥэр, айылҕаттан тылга сыстаҕас оҕолор бааллар эрээри, кыа­йан туттарыахпыт суоҕа диэн дьиксинэллэр. Бу диэки үксүн сүрүн биридимиэттэри эрэ туттара сатыыллар, үрдүк үөрэххэ улаханнык таласпаттар эбит. Син биир үөрэтэр учуутал ким туттарар кыахтааҕын билэр, онон холонон көрүөххэ диэн көҕүлүүбүн.

– Хоту, Арктика улуус­тарын үөрэнээччилэрэ үрдүк үөрэххэ таласпаттар дииллэр.

– Булуҥ улууһун Күһүү­рүттэн элбэх оҕо үрдүк үөрэххэ туттарсара, эмиэ хоту сир буол­лаҕа. Сорох оскуолаҕа бары биридимиэт учууталлара бааллар эрээри, оҕолор үрдүккэ үөрэниэхтэрин баҕарбаттар. Оскуолаттан тутулуктаах уонна оҕону идэҕэ эрдэттэн туһаа­йар үлэ (профориентационнай) ыытыллара ирдэнэр быһыы­лаах. Оҕону эрэ кытта буолбакка, төрөппүтү эмиэ быһаа­рар, өйдөтөр наада. Ханнык идэлэр баалларын, онно ханнык эк­­сээмэннэр ирдэнэллэрин билбэт оҕо элбэх.

Билигин идэҕэ эрдэттэн туһаайар үлэлэр онлайн ыытыллаллара, биһиги курдук ыраах улуустарга олус туһалаах, көннөрү иһитиннэрииттэн саҕалаан лиэксиэйэлэргэ тиийэ истэллэр. Быйыл үөрэнэ сылдьар устудьуоннар сынньалаҥнарыгар кэлбиттэрин туһанан, көрсүһүү тэрийбиттэрэ. Кылаас салайааччылара туох кыалларынан иһитиннэрэллэр, биллэрэллэр.

– Аныгы оҕоҕо туох сөптөөх сыһыан ирдэнэр диэн көрөҕүн?

– Билиҥҥи оҕолор олус сытыылар, биһиги саҕанааҕы курдук буолбатахтар. Үөрэтэр да интэриэһинэй уонна кинилэри кытта биир тэтимҥэ сылдьар учууталга бэйэтигэр даҕаны туһалаах. Биһиги саҕана куйаар ситимэ диэн суоҕа, ол иһин оскуола, учуутал биэрбит билиитин эрэ иҥэринэрбит. Аныгы оҕо би­­лиитэ-көрүүтэ киэҥ.

– Кэлин саха тылын, бэйэлэрин төрөөбүт тылларын билбэттэр дииллэр. Ити диэки хайдаҕый?

– Ити кыһалҕа ханна баҕарар баар көстүү, кыһалҕа быһыылаах. Бэйэм Өлүөхүмэттэн төрүттээхпин, арыый нууччалыы толкуйдаах, тыллаах улуус. Күһүүргэ нууччалыы тыллаах учууталлар­даах буолан, туох баар мунньах нуучча тылынан барара. Манна кэлэн сорох уу сахалыы тыллары өйдөөбөппүн, мунньахтара, тэрээһиннэрэ сахалыы барар. Ол да буоллар, син биир саха тылын ыарырҕаталлар эбит диэн көрөбүн.