Олег Сидоров: «Суруналыыстыка — кэм кэрэһитэ» (интервью)

Суруналыыс идэтэ интэриэһинэй дьону көрсөн кэпсэтэр кыах биэрэрэ кэрэхсэбиллээх. Арассыыйа Бэчээтин күнүнэн биллэр суруналыыс, суруйааччы, учуонай Олег Гаврильевич Сидоровы кытары көрсөн кэпсэттибит. Кини ааспыт ыйга лоп курдук 60 сааһын туолбута.

– Амма сэлиэнньэтин киинигэр төрөөбүт-үөскээбит тэлгэһэбит билигин да баар. Онно эдьии­йим Наташа туспа да олордор, көрөр-истэр. Ыаллыы олорбут оҕолорбутун кытары оон­ньоон-көрүлээн улааттахпыт. Тоҕо эрэ, ол оҕолорбут кэлин биллэр суруналыыстар буолбуттара – Нина Прокопьевна, Саргылаана Прокопьевна Харитоновалар. Ону тэҥэ, оҕо сааһым доҕотторун Юрий, Иван Федоровтары чугас­тык саныыбын. Ольга Петровна Иванова-Сидоркевич дьиэ кэргэниниин ыаллыы олорбуттара.

Ийэм Матрена Егоровна сэрии иннинэ улааппыт буолан, үөрэммэккэ хаалбыта. Кини кинигэни аахтаран истэрин сөбүлүүрэ, онон дьиэбитигэр доргуччу ааҕыылар буолаллара. Саха араадьы­йатын холбоон күнү быһа истэрэ, онно “Хотугу сулустан” сэһэннэри артыыстар ааҕар этилэр.

Дьонум элбэх сурунааллары, хаһыаттары суруйтараллара. Аҕам баартыйалаах буолан, “Правда”, “Кыым” хаһыаттартан саҕалаан, оҕолорго “Бэлэм буол”, “Пионерская правда” хаһыаттары, “Мурзилка”, “Пионер”, “Юный техник”, убайдарбар “Вокруг света”, “Техника – молодежи”, “Знание – сила”, “Наука и жизнь” сурунаал­лары ый аайы тутарбыт. Саҥа бэчээттэммит кумааҕы ураты сытынан дыргыйан, буоста дьаа­һыгар баппат элбэх хаһыат, сурунаал буолааччы. Оччотооҕу оҕолор туох эрэ саҥаны билээри нэдиэлэ ахсын буостаны, маҕаһыыҥҥа саҥа кинигэ кэлэрин күүтэрбит. Значок, маарка мунньарбыт. Ону тэҥэ, төрөппүттэрбит сэдэх кинигэлэри суруйтараллара. Төрөөбүт күҥҥэ күндү бэлэх кинигэ буолара. Онон биэс оҕолоро билиигэ тардыһыылаах, үөрэххэ дьоҕурдаах буолалларыгар төрөппүттэрбит олук уурбуттар эбит.

Уруһуйдуурбун таптыыр буолан, художественнай кылааска үөрэммитим. Ол сиэринэн, истиэнэ хаһыатын солбуллубат эрэдээктэрэ этим. История, астрономия, география уруоктарын сөбүлүүрүм. Бастакы учууталым Олимпиада Михайловнаны, алын сүһүөх кылаастарга үөрэппит, “Тойон Дьаҕарыма” олоҥхону аахтарар, кыра кылаастарга ыһыах ыһар Раиса Васильевнаны умнубаппын.

– Оттон хайдах суруналыыс идэтин талбыккыный?

– Учууталларым математика, физика хайысхатынан үөрэххэ киириэххин сөп дииллэрэ. Ол эрээри оччоттон хаһыат үлэтин интэриэһиргиир эбиппин. Аҕам Гаврил Михайлович сэрии иннинэ холкуоска бэрэссэдээ­тэллии сылдьыбыт, кэлин си­­бээс эйгэтигэр түбүктээх үлэлээх киһи этэ. Биирдэ киниттэн интервью ылаары дьиэбитигэр суруналыыс кэлбитэ. Ол кэпсэтэллэрин сыыска-буорга түһэрбэккэ истибитим. Ону тэҥэ, аҕабар эрэдээктэр Никита Прохоров, суруйааччы Иннокентий Сосин сылдьааччылар.
Кэлин санаатахха, суруналыыстыкаҕа интэриэс оччолортон баар эбит. Оскуоланы бүтэрэн баран, историяҕа тардыһан, СГУ историческай-филологическай факультетыгар туттарсыбытым. Историческайга баалым тиийбэтэҕэ, оттон нуучча тылын салаатыгар тиийэр этэ. Абаҕабын, учуутал Петр Михайловиһы кытары сүбэлэспиппэр: “Филология эйгэтэ киэҥ, ити үөрэххэ киирэн хаал”, – диэбитэ.

Онтон 3-с кууруска үөрэнэ сырыттахпытына суруналыыс­тыкаҕа идэтийии арыллыбыта. Биһиги куурустан уолаттар үксүбүт онно суруйтарбыппыт. Кэпсэтии эксээмэнин Олег Якимов, Филипп Охлопков ыыппыттара. Педагогическай быраак­тыканы кыра куурустарга эрэ барбыппыт, онтон ыла “Кыымҥа” иккитэ, Амма оройуонун “Коммунизм тутуута” хаһыатыгар быраактыкаламмытым.

Биһиги кууруһу суруналыыс­тыкаҕа Василий Кириллин, Валерий Качаев такайбыттара. “Кыымҥа” быраактыкабын Тамара Корякина салайбыта, элбэҕи кэпсээбитэ. Семен Сивцев, Иван Федоров, Иван Мигалкин, Федора Егорова, Иван Ксенофонтов, уо.д.а. биллэр суруналыыстардыын билсибитим. Ол эрэн, бастакы уһаарыллыыбын, тургутууну Аммаҕа ааспытым. Эрэдээктэр Прокопий Караканов тута бурдугу хомуйааччылар үлэлэрин сырдатар репортаһы оҥорторо ыытта. Фотографпын кытары тиийбиппит, биригээдэбит суох. Төннөн иһэн көрүстүбүт, кылгастык кэпсэтэн аастыбыт. “Уматыкпыт суох буолан, хойу­таатыбыт”, – дэстилэр.

Дьэ, оннук мэлийэн тиийбиппэр, эрэдээктэрим кытаанах буолан биэрдэ: “Син биир суруй!” – диэн буолла. Сүрдээҕин мунаардым. Кыһалҕаларын сырдатыахха диэн санааттан, тэрилтэлэргэ эрийэн, кэпсэтэн, син ыстатыйабын суруйан таһаардым, эрэдээксийэҕэ ону хайҕаабыттара.

1985 сыллаахха “Коммунизм тутуутугар” үлэлии кэлбитим. Эрэдээктэр Михаил Слепцов тута сурук отделын сэбиэдиссэ­йинэн анаабыта. Онно үс сыл үлэлээбитим кэннэ, Дьокуускайга “Молодежь Якутии” хаһыакка ыҥыран ылбыттара. Тамара Шамшурина эрэдээктэринэн саҥа анаммыт кэмэ этэ. Үчүгэйэ диэн, кини улаханнык боппот-­хаайбат, командировкаҕа ыытан иһэр этэ. Уларыта тутуу, көҥүл тыына биллэн, олохпут тутула бүтүннүү уларыйан, үлэ үөһүгэр түспүтүм. Улуустарга уонна өрөспүүбүлүкэ тас өттүгэр үгүс командировкаларга сылдьыбытым. Оччотооҕу кэм биллэр бэлии­тиктэриттэн: Борис Ельцинтэн, Гали­на Старовойтоваттан, Тельман Гдлянтан, Валерия Ново­дворскаяттан, Гавриил Поповтан, уо.д.а. элбэх интервью ылбытым.

“ҮЙЭЛЭЭҔИ ОҤОРОР БАҔА БААР”

– Ханнык суруйуугун ордук чорботон, киэн тутта саныыгын?

– Биири ордук чорботобун диэн этэр уустук. “Жизнь замечательных людей” сиэрийэнэн улуу киһи биографиятын чинчийэн суруйууга бастакы уопутум буолан, Былатыан Ойуунускай туһунан кинигэбин бэлиэ­тиэм этэ. “Дерево Тыгына” уус-­уран кэп­сээни чугастык саныыбын. Отуттан тахса сыллааҕыта Аммаҕа олорон суруйбут, фантасмагория жанрдаах, ол кэми ойуулуур, эмиэ да бухатыырдар охсуһуулардаах обургу сэһэним “Чолбон” суру­наал быйылгы бастакы нүөмэригэр тахсыахтаах. Салгыыта сурунаал иккис нүөмэригэр тахсыаҕа. Үһүс чааһын салгыы суруйбут киһи диэн баҕа­лаахпын.

– Үгүс түбүк быыһыгар айар үлэҕэр хайдах быыс булаҕын?

– Айар иэйии бэйэтэ тиийэн кэлэр. Искэр баҕа баар, төбөҕөр оҥорон көрө сылдьаҕын. Көмпүүтэр иннигэр ыраас лииһи арыйан олороҕун, онтон бэйэтэ тиийэн кэлэр. Сороҕор, төһө да ирдэбилэ элбэҕин иһин, научнай үлэҕэ да оннук буолааччы. Кэнники хааһына тэрилтэлэригэр үлэлээн, бириэмэ ыгым, айар үлэҕэ тиийбэт да курдук буолара…
Уруккуттан да улахан тиэ­мэлэргэ холонобун: бэлиитиктэр, гео-бэлиитикэ, о.д.а. 90-с сылларга түүрдэр хамсааһыннарыгар кыттыһа сылдьыбыппыт. Биирдэ Ленинградка киһи быраа­быгар аан дойдутааҕы кэмпириэн­сийэҕэ бардыбыт. Түүр дойдуларыттан уопсастыбаннай хам­сааһын лиидэрдэрэ бары кэлбиттэр. Итинник көрсүһүүлэргэ сылдьан билсэҕин, дойдуга буола турар быһыыны-майгыны дириҥник өйдүүгүн.

– “Илин” сурунаал 1991 сылтан тахсар. Аан бастаан кимнээх үбүлээбиттэрэй?

– “Саха омук” уопсастыбаннай түмсүү уонна Култуура министиэристибэтэ тэрийэн таһаарааччылар этэ. Министиэристибэ иһинэн култуураны, ускуустубаны сайыннарыыга сэбиэт тэриллэн үлэлээбитэ, ол онтон үбүлэнэрэ. Онтон сэбиэт сабыллан, “Барҕарыы” пуон­даттан үбүлэнэ сылдьыбыта, элбэх тэрилтэ быстах өйөөбүтэ. Ол эрээри, тиһиктээх үбүлээһин билиҥҥэ диэри суох. Сылга 1-2 нүөмэри таһаарабыт. Муҥутаан сылга 6 нүөмэри таһаара сылдьыбыппыт.
“Илин” сурунаал Арассыыйа таһымыгар элбэх наҕарааданы ылбыта. Саха сирин чинчи­йээччилэр олус интэриэһиргээн ааҕаллар. Биир бастакынан саайт уонна “ютуб” ханаалын оҥорбуппут. “Далаһа”, “Маэстро”, “Время якутское” сыһыарыылары, “АиФ на Севере” хаһыаты, о.д.а. таһаара сылдьыбыппыт.

– Сороҕор бу дьоҕургун, кыаххын түбүктээх үлэҕэ буол­бакка, үйэлээҕи, сүдүнү айарга ыыппыт киһи диэн санаа кэлээччи дуо?

– Кэнники кэмҥэ, сааһырдах ахсын, киһи оннук саныыр. Ол эрээри киирбит эргииртэн тахсар эмиэ уустук курдук.
Билигин суруналыыстыка историята наука өттүттэн интэриэһиргэтэр. 20-с үйэ бастакы чиэппэрин уонна 90-с сылларын научнай-публицистическай ха­­йысхалаах чинчийии оҥоруох­пун баҕарабын. Кандидатскай үлэм тиэмэтэ “Воплощение идеи нацио­нальной идентичности в якутской литературе. Истоки и эволюция” диэн этэ. Ону эбэн, монография оҥоруом этэ. Ылсыбыт хайысхаларбар туох эрэ үчүгэйи, үйэлээҕи оҥорор баҕа баар. 2007 с. флешкаҕа киллэрбит үлэлэрим сотуллан хаалбыттара, онно баар үс тиэмэм тиһэҕэр тиийэ оҥоһуллубут этилэр, дьэ, кыһыылаах. “Суруллубут – суоруллубат” диэн итини этэн эрдэхтэрэ, кумааҕыга таһаарбакка хаалбыппыттан кэмсинэбин.

“БЭЧЭЭТ СҮТҮӨ СУОҔА”

– Билигин электроннай сириэстибэлэр балысханнык сайда турар кэмнэригэр, кумааҕы кинигэлэр, хаһыаттар дьылҕалара хайдах буолуо дии саныыгын? Блогердар көрдөрөр-иһитиннэрэр сириэс­тибэлэри солбуйар кыахтаахтар дуо?

– Былыр хаартыска, киинэ, тэлэбиидэнньэ кэлбитигэр, уус-­уран дьүһүйүү, живопись сүтүө диэччилэр бааллара. Бэчээт эмиэ оннук сүтүө суоҕа. Тэҥҥэ сайдыахтара дии саныыбын. Суруйтарар дьонтон элбэх тутулуктаах буолуо. Кумааҕы хаһыаты сөбүлүүр дьон бааллар. Кэм ирдэбилинэн, хаһыат тирааһа аҕы­йыа, үксэ электроннай көрүҥүнэн буолуо. Интэриэс бытарыйан, ким эрэ кумааҕыны ордоруо, оттон ыччат өттө электроннай көрүҥүн талыаҕа, ол эрээри сааһыран истэхтэрин аайы, бэчээттэммиккэ наадыйыахтара. Этэргэ дылы, Интэриниэт, уот бардаҕына, туга да суох хаалыахха сөп. Онон кумааҕы, бэчээт сүтүө суоҕа. Бэчээт – ускуустуба биир көрүҥэ. Хаһыат тахсар көрүҥэ эмиэ уларыйыан сөп – кумааҕыны солбу­йар технология баар буолуо дииллэр. Хас биирдии кинигэ ку­­йаар-кодтаныаҕа, бэчээттэммити сыыппараҕа таһаарар эмиэ наада курдук, соннук тэҥинэн сайдыаҕа.
Хас биирдии киһи бэйэтин санаатын этэр бырааптаах. Урут дьон миитиҥҥэ тахсан, эбэтэр дьиэҕэ-уокка кэпсэтиигэ санааларын этэр буоллахтарына, билигин тус блогтарыгар этэллэр-тыыналлар. Ол эрээри, суруналыыстыка сүрүн уратыта – дьон итэҕэлэ. Суруналыыс эппиэтинэһи сүгэр, информацияны бэрэбиэркэ­лиир, анаан хомуйар. Кини суру­йар бэчээтин уоргана эмиэ эп­­пиэтинэһи сүгэр. Ырытыыны, чинчийиини суруналыыс эрэ оҥо­руон сөп. Сокуон да суруналыыс үлэтин көмүскүүр. Дьон бэрэ­биэркэлэммит, дьиҥнээх сонуну эрэ итэҕэйиэхтээх, эрэниэхтээх. Онон суруналыыстыка өлөн-охтон биэриэ суоҕа дии саныыбын.

Блогердарынан үлүһү­йүү баар, кинилэри ааҕар дьон элбэх курдук көстөр. Бу хас эмэ сүүһүнэн, мөлүйүөнүнэн сурутааччыттан хаһа тиһэҕэр тиийэ аахпыта, толору көрбүтэ, төһө дьайыылааҕа биллибэт ээ. Бу көстүү наар баар буолуо суоҕа. Оттон суруналыыстарга – бу хаачыстыба­лаах үлэнэн дьон итэҕэлин ылан, бэ­­йэни көрдөрөргө, сайдан иһэргэ көҕүлүүр, кэм ыҥырыыта ­буоллаҕа.

СУРУНАЛЫЫСТЫКАНЫ ЧИНЧИЙЭР НАУЧНАЙ ОСКУОЛА

– Бу ааспыт сылга суруналыыстыкаҕа идэтийии бөлөҕө тэриллибитэ 40 сыла, суруналыыстыка хаапыдырата арыллыбыта 30 сыла бэлиэтэннэ. Бу бачча кэм ааспытын кэннэ, туох түмүктэри бэлиэтиэххэ сөбүй?

– Саха сиригэр суруналыыс­тыкаҕа идэтийбит үөрэх атаҕар турда. Дьокуускайга үрдүк таһымнаах суруналыыстары бэлэмниир кыһа баар буолла. 40 сыл устата элбэх ыччат суруналыыс идэтин ылан, араас эйгэҕэ, Арассыыйа киин куораттарыгар эмиэ үлэлии сылдьаллар.

Үбүлүөй тэрээһинигэр МГУ суруналыыстыкаҕа факультетын декана Елена Вартанова эҕэрдэтигэр “У вас своя научная школа” диэн сыана биэрбитэ. Мин санаа­бар, бу үрдүк сыанабыл. Уонча сыллааҕыта Арассыыйа үрдүнэн суруналыыстыкаҕа үөрэтэр 200-чэ үөрэх кыһатын рейтинигэр биһиги 40 иһигэр киирбиппит. МГУ-ну кытары үлэбитин өссө сайыннарыахпыт.

Бу салаа сайдарыгар бэрэ­пиэссэр Олег Дмитрьевич Якимов улахан олугу уурбута. Кини Арассыыйаҕа этническэй прессаны үөрэтэр чинчийээччи быһыытынан саҥа хайысханы арыйбыта, Илин Сибиир, Уһук Илин бэчээтин чинчийбитэ. 2020 сыллаахха тиһэх монографията тахсыбыта. Бу иннинэ 2019 сыл сэтинньитигэр 85 сааһын туолуохтаах этэ, онно тиийбэтэҕэ. Кини хара өлүөр диэри үлэлээбитэ, магистратуратын салайа сылдьыбыта. Монографиятын 2019 сыл­­лаахха бэчээккэ ыыппыта эрээри, ­уһаан-тэнийэн хаалан, эһиилигэр эрэ тахсыбыта.

“УУСТУК КЭМ ХОРСУН ДЬОНУ ТӨРӨТӨР”

– Максим Аммосов, Была­тыан Ойуунускай, Михаил Николаев олохторун, үлэлэрин чинчийэргэр бэйэҕэр туох арыйыыны оҥорбуккунуй?

– Чопчу маны арыйдым диэн этэр уустук. Бириэмэ да аастаҕа. Элбэҕи атын хараҕынан көрбүтүм. Кинигэлэри аахпыт дьон этиэн сөп – саҥа көрүү, толкуй баар дуо диэн. Улуу дьон олохторун үөрэтэн, чугастык ылынаҕын. Уустук, балысхан уларыйыылардаах кэм арыйбыт саҕахтарын, кыахтарын мүччү туппакка, норуоттарын туһугар үлэлээбиттэрэ, ол туһугар айылҕаттан ананан кэлбит дьон этилэр дииргэ төрүөт баар. Уустук кэм оннук дьону төрөтөр. Дьон өйө-санаата сытыырхайар кэмигэр хорсун, күүстээх санаалаах дьоҥҥо суол арыллар, барыта тобуллан тахсар быһыылаах.

Бу кинилэр тэлбит суолларынан олорон, сайдан кэллэхпит. 90-с сылларга Михаил Николаев эмиэ бу суолунан барбыта, бигэ тирэхтээх этэ, ол аата, сөптөөх суол салҕанан иһэр. Итинник уустук кэмҥэ, ити былааска, уопсас­тыбаннай-бэлитиичэскэй тутулга тылга, култуураҕа, духуобунаска тирэҕирэн, норуоттарын харыс­таабыттара – биир саамай улахан ситиһиилэрэ.

Итиннэ аан бас­таан Ойуунускай дьайбыт – “тыл, олоҥхо, култуура биһигини харыс­тыыр, сайдар дьылҕабыт манна баар” диэн этиилэрдээх. Кини биир санаалаахтара бу этии­лэрин өйөөбүттэрэ. Бу бэриллибит ха­­йысха билиҥҥэ диэри тиийэн кэллэҕэ дии. Духуобунаһы, култуураны, литэрэтиирэни сэргэ, экэниэмикэни, бырамыысыланнаһы дьүөрэлээн илдьэ сылдьыбыттара – кинилэр күүстээх өрүттэрэ.

“ОҔОЛОРБУТ СИТИҺИИЛЭРИТТЭН ҮӨРЭБИТ”

– Хаартыскаҕа түһэ­риинэн үлүһүйэр этиҥ дуо?

– Оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан түһэрэн саҕалаабытым. Үчүгэй фотоаппараат суоҕа, бэчээт­тиир матырыйааллар тиийбэттэрэ. Убайым аппараатыгар түһэрэр этим. Уонча сыллааҕыта быыстапка тэрийэн турабын. Кэргэним Лена, хаартыскаларгын улахан кээмэйгэ бэчээттэтиэххэ диэн этиититтэн саҕаламмыта. Онно сүрүннээн Соловкига, Кытайга сылдьыбыт ураты сирдэрбин, интэриэһинэй түгэннэри түһэрэн үйэтиппит хаартыскаларым этэ. Билигин да интэриэһинэй түгэни көрдөхпүнэ, тута түһэрэбин. Ураты, дьикти каадыры булан көрүү, санаа хоту түһэрии уустук ээ. Билигин “Илин” суру­наал “ютуб” ханаалын сайыннарыы биир дьарыгым курдук буолла.

Саха киинэтэ эрэ буолбакка, биһиги фотографтарбыт эмиэ аан дойдуга аатырдылар дии. Холобур, Алексей Васильев магис­тратураҕа биһиэхэ үөрэммитэ (LensCulture Street Photography 2016, World Press Photo аан дойдутааҕы күрэстэргэ кыайбыта – аапт.). Кини Нина Протопопова сиэнэ, “Кэскилгэ” үлэлээбитэ. Биһиэхэ үөрэммит оҕолорбут ситиһиилэрин иһиттэхпитинэ, үөрэбит ээ.

– Дьиэ кэргэниҥ туһунан кэпсии түһүөҥ дуо?

– Кэргэним Лена Алексеевна – ХИФУ культурологияҕа хаапыдыратын дассыана, культурология наукатын хандьыдаата, “Илин” сурунаал художественнай эрэдээктэрэ. Кини уус-уран айымньылары суруйар. Чинчийэр үлэҕэ аан дойдутааҕы таһым­наах бырайыактарга кыттар. Омук тылынан элбэх ыстатыйалары таһаартыыр.

Икки оҕолоохпут. Кыыспыт Майя “MyTona” хампаанньаҕа үлэлиир, үчүгэйдик суруйар дьоҕурдаах. Уолбут Тимур урбаанынан дьарыктанар, устуоруйаны интэриэһиргиир. “Илин” сурунаал бастыҥ суруйууларын талан, кинигэ оҥорбуппутугар, хомуйан оҥо­рооччу быһыытынан үлэлээбитэ.

Лена Плеханов аатынан Арассыыйатааҕы экэниэмикэ институтун бүтэрбитэ. Кэргэммин кытары биир өйдөөх-санаалаах, интэриэстээх буоламмыт, тапсан олордохпут. Дьиэбитигэр улахан бибилэтиэкэлээхпит. Аахпыт кинигэлэрбитин дьүүллэһэбит, кэпсэтэбит. “Илин” тас дизайнын хас биирдии ымпыгар-чымпыгар тиийэ иҥэн-тоҥон кини оҥорор. Москваҕа полигра­фистар наһаа сөҕөллөр, соһуйаллар этэ. Дизайҥҥа анал үөрэҕэ суох эрээри, айылҕаттан бэриллибит дьоҕурдаах. Москваҕа оҕо сурунаалларыгар иллюстрациялары оҥортообута. Анаан сайыннарбыта буоллар, улахан ситиһиилэ­ниэх этэ.

– Бэчээт күнүнэн биир идэлээхтэргэр тугу баҕарыаҥ этэй?

– Суруналыыстыкаҕа идэтийиини, салааны бүтэрбит, үлэлии-хамсыы сылдьар биир идэлээхтэрбин эҕэрдэлиибин! Айар үлэҕитигэр ситиһиилэри, саҥа арыйыылары баҕарабын. Суруналыыстыка олох инники күөнүгэр сылдьар, суолталааҕы сырдатар, үтүөҕэ сирдиир, ус­­туоруйаны үйэтитэр кэм кэрэһитэ буоллаҕа.

Ыспыраапка

ОЛЕГ СИДОРОВ-АМГИН – суруналыыс, суруйааччы, публицист, учуонай. ХИФУ суруналыыстыкаҕа хаапыдыратын сэбиэдиссэйэ, “Илин” историческай-географическай, культурологическай сурунаал сүрүн эрэдээктэрэ, СӨ Духуобунаска академиятын академига, “Саха сирин суруйааччылара” ассоциация бэрэссэдээтэлэ. СӨ бэчээтин туйгуна, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, Амма улууһун Бочуоттаах олохтооҕо. «Во славу и пользу республики» култуура, наука, үөрэҕирии сайдыытыгар көмөлөһөр пуонда лауреата.

Култуура министиэристибэтигэр, Бэчээт дьыалаларыгар департамеҥҥа, Тас сибээс министиэристибэтигэр, Бэрэсидьиэн, бырабыыталыстыба пресс-сулууспатын управлениетыгар, ХИФУ информационнай бэлиитикэҕэ управлениетын салайааччынан, вице-бэрэсидьиэн сүбэһитинэн, Суруналыыстар сойуустарын бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбитэ.
Уларыта тутуу кэмин сырдатар ыстатыйаларын үгүс дьон билигин да өйдүүллэр. ССРС норуодунай дьокутааттарын 2-с сийиэстэрин, “Вильнюс-Ленинград 90” киһи быраабын көмүскүүр кэмпиринсийэни, “Саюдис” литовскай норуодунай хамсааһын кэмпириэнси­йэтин, Түүр норуоттарын ассамблеяларын, “Невада-Семипалатинск” ядернай дэлби тэбиини утарар хамсааһыны, Амма өрүһү харыс­тыыр хамсааһыны, о.д.а. сырдаппыта.

Научнай эйгэҕэ саха суруналыыстыкатын устуоруйатын, ХХ үйэ бастакы эрэдээктэрдэрин, публицистарын (В.В. Никифоров-Күлүмнүүр, С.А. Новгородов, о.д.а.), сырдатааччыларын үлэлэрин чинчийэр. «Россия-Якутия: Вчерашнее завтра», «От Алексея Кулаковского до Николая Лугинова. Штрихи к портрету якутской культуры», «Михаил Николаев. Восхождение. Ступени мужества», «Платон Ойунский. Пылающий камень Сата», «20 лет спустя. Штрихи к портрету эпохи», «Дерево Тыгына», «Жизнь замечательных людей» сиэрийэнэн «Платон Ойунский», «Михаил Николаев», «Максим Аммосов», “Якутская Автономная Республика: действующие лица кинигэлэри таһаарбыта.

Бу куйаар-куодунан киирэн, «Илин» сурунаал ютуб-ханаалыгар кэрэхсэбиллээх кэпсэтиилэри көрүҥ-истиҥ.