Олоҕу кытта тэҥҥэ хардыылыыр кафедра

     ХИФУ иһинэн физкултуура институтун маассабай успуорт уонна туризм кафедрата дириҥ устуоруйалаах. Кафедра тэриллиитэ Саха сиригэр туризм сайдыытын уонна волейбол, футбол, баскетбол, гимнастика, аэробика курдук успуорт маассабай көрүҥнэрэ киэҥник тарҕаныыларын кытта сибээстээх. 2003 с. успуорт-педагогическай дьиссипилиинэ кафедратын баазатыгар успуорт оонньууларын кафедрата тэриллибитэ. Кафедра бастакы сэбиэдиссэйинэн Александр Анатольевич Федоров буолбута. Эһиилигэр бу кафедраны дассыан, педагогическай наука хандьыдаата Ариан Тарасов салайар буолбута. Салгыы  Ариан Егоровичтыын кэпсэтиибитин ааҕыҥ.

Хас биирдии көлүөнэ туспа суоллаах-иистээх

– Быйыл маассабай ус­­пуорт уонна туризм кафедрата 20 сылын туолар. Былаан быһыытынан күрэхтэһии уонна научнай хайысхалаах тэрээһин ыытыахтаахпыт. Ол курдук, олунньу 18-19 күннэригэр волейбол күрэхтэһии­тин тэрийдибит. Онно усту­дьуоннар уонна  урукку усту­дьуоннарбыт, номнуо үлэһит буолбут дьон кыттыахтаахтар. Күрэхтэһии сыала-соруга – урут маннык кыахтаах волейболистар үөрэнэ сылдьыбыттара, университет, өрөспүүбүлүкэ чиэһин көмүскээбиттэрэ диэн оҕолорбутугар билиһиннэрии. Ону таһынан, ыам ыйыгар успуорт туризмыгар улахан сүлүөт тэрийэр санаа­лаахпыт. Бу күрэхтэһиибит грамоталарын, мэтээллэрин барытын Дьокуускай куораттааҕы успуорт управлениета үбүлүүр. Бэлиэтээн эттэххэ, бу управление салайааччытынан бэйэбит устудьуоммут Эдуард Ефимов үлэлиир. Биһиги институппутун бүтэрбит ыччаты кытта өрүү билсэ, сибээһи тута олоробут. Мин 1996 сылтан усту­дьуоннары үөрэтиэхпиттэн 27 сыл ааспыт. Ол тухары хайдах оҕо үөрэххэ туттарсарыттан саҕалаан үөрэнэн төһө үүммүтүн-сайдыбытын учуутал киһи кэтээн көрөр этим. Билигин да көрөбүн уонна тэҥниибин. Ити хас биирдии учуутал хаачыстыбата буолуо дии саныыбын. Хас биирдии көлүөнэ туспа суоллаах-иистээх буолар эбит. Ханнык эрэ кэмҥэ биир кууруска чулуу спортсменнар үөрэнэн ааһаллар.

Сайдыыны кытта тэҥҥэ хардыылыахтаахпыт

– Билигин барыта түргэнник сайдар, информация түргэнник тиийэр үйэтэ кэллэ. Урут рефераты, курсо­вой үлэни кинигэттэн көрөн суруйар эбит буоллахтарына, билиҥҥи устудьуоннар интэриниэти туһанан оҥороллор. Эксээмэҥҥэ бэлэмнэниигэ тута киирэн көрөр кыахтаахтар. Ол иһин билиҥҥи ыччат туох барыта чэпчэки баҕа­йытык кэлэр, бэриллэр курдук көрүөн, өйдүөн сөп. Ол гынан баран, олоххо син биир араа­һынай ыарахаттар бааллар, онно кинилэр бэлэм буолуохтарын наада. Ону үөрэтэр кэммэр өрүү этэбин, оҕолорго сүбэлии­бин. Маны таһынан, билигин учуутал уонна усту­дьуон икки арда чугас. Төлөпүөн, социальнай ситим көмөтүнэн кэпсэтэн-ипсэтэн иһэллэр. Университет үлэһиттэрэ сайдыы тэтимин кытта тэҥҥэ хардыылаан иһиэхтээхпит. Урут биһиэхэ маннык этэ диэн олорон хаалыа суохтаахпыт. Билиҥҥи олох түргэн тэтимигэр сөп түбэһэн оннук иитиэх­тээхпит, усту­дьуоннарбытын кытта тэҥҥэ сайдан иһиэхтээхпит.

Сэргэх кафедра

– Күһүн үөрэх сыла саҕаланыытыгар алтынньыга “төгүрүк остуол” тэрийиэхтээхпит. Онно Успуорт минис­тиэристибэтиттэн, успуорт управлениетыттан уонна федерациялартан бэрэстэбиитэллэри ыҥыран, маассабай ус­­пуорт көрүҥүн инники сайдыытын туһунан кэпсэтиэхтээхпит.  Кафедрабытыгар Сардаана Ивановна Колодезникова, педагогическай наука хандьыдаата, дассыан уонна  старшай преподавателлэр, тириэньэрдэр Глухарева Мария Руслановна, Сабарайкин Семен Васильевич  уонна эдэр кэскиллээх үлэһиппит Петров Григорий Иннокентьевич таһаарыылаах­тык үлэлии сылдьаллар. Ону сэргэ биһиэхэ тастан эмиэ үлэлииллэр. Ол курдук, гимнас­тиканы уонна аэробиканы – Винокурова Лена Дмитриевна үөрэтэр, научнай өттүгэр педагогическай наука дуоктара, бэрэпиэссэр Черкашин Илья Афанасьевич,  педагогическай наука дуоктара, бэрэпиэссэр Кузьменко Галина Анатольевна (Москва), педагогическай наука дуоктара, бэрэпиэссэр Зайцев Анатолий Александрович (Калининград)үлэлииллэр. Оҕолорбутун наука уонна успуорт өттүгэр сайыннарарбытыгар устудьуон­нарбыт биллиилээх учуонайдары, тириэнньэрдэри кытта алтыһан сырыттахтарына, кэлин өрөпүүбүлүкэҕэ эрэ буолбакка, дойдуга биллэр исписэлиистэр үүнэн тахсыахтара диэн эрэнэбит.

Кытайдары кытта тыынан устуохпут

– 2021 сыллаахха Арас­сыыйа Успуордун министиэристибэтэ эрэгийиэннэртэн уонна университеттартан хайдах быһыылаахтык 2023  сылга Кытайы кытта физкултуураҕа уонна успуорка үлэлэһиэххэ сөбүй диэн РФ бэрэсидьиэнэ Владимир Путин Арассыыйа уонна Кытай успуорт эйгэтигэр алтыһыыларын туһунан ыйааҕа тахсыбыта. Онно биһиги кафедрабыт кытайдары кытта байдаарканан устуу диэн (норуоттар икки ардыларынааҕы устуу) этиибитин 2022 сыл түмүгүнэн мунньахтаан, бары эрэгийиэннэр этии­лэрин истэн баран талбыттара. Бу бырагыраама сүрүн соруга – биһиги университеппытыгар үөрэнэр 50 кытай устудьуо­на бай­даарканан устан туризмныы барыахтаах. Университет үрдүнэн уопсайа 265 кытай устудьуона араас институттарга, факультеттарга үөрэнэ сылдьар. Онон Кытайы уонна Арассыыйаны успуорт, физкултуура эйгэтигэр алтыһыннарар туһунан бырагыраама чэрчитинэн бу кэлэр сайын улахан тэрээһини ыытыахтаахпыт.

Туһалаах исписэлиистэри бэлэмниир кафедра

– Кафедрабыт иһинэн үс бакалавр хайысхата үлэлиир. Ол курдук, успуорт туризмын хайысхата баар. Иккис бакалавриаппыт – маассабай успуорт технологията. Бу оҕолор физкултуура учууталын таһынан, өрөспүүбүлүкэ таһымнаах улахан күрэхтэһиилэргэ судьу­йалыыр кыахтаах исписэ­лиистэр буола үүнүөхтээхтэр. Ону таһынан, “безопасность жизнедеятельности спортивного туризма” диэн үс сыллааҕыта арыйбыт бырагыраамабыт баар. ОБЖ, физкултуура уруок­тарын ыытар кыахтаах киһини үөрэтэн таһаарабыт. Бу үөрэҕи бүтэрбиттэр ЫБММ, баһаарынай сулуус­паҕа да үлэлиэхтэрин сөп. Үрдүк үөрэх ирдэбилинэн магистратура бырагыраамалара бааллар. Ол курдук, ус­­пуорт туризма уонна физичес­кэй култуура управлениетыгар үлэлиэн сөптөөх исписэ­лиистэри бэлэмнээһин. Бу бырагыраама иккис сылын үлэлиир эрээри, сүрдээҕин биһирэнэр.  Успуорт эйгэтигэр сала­йар эйгэҕэ үлэлиир кыахтаналлар. Магистратурабытыгар иккис сылын Кытайтан   магистраннары ылан үөрэтэ сылдьабыт. “Бастакы хараҥаччыларбыт” былырыын бүтэрбиттэрэ. Билигин Кытайтан тоҕус магистрант үөрэнэ сылдьар. Онон өрөспүүбүлүкэ эрэ иһигэр буолбакка, тас дойдулары кытта эмиэ ыкса үлэлэһэммит, оҕолору үөрэххэ ылабыт уонна ыҥырабыт.  Инникитин өссө да кэҥэтэр санаалаахпыт. Узбекистантан, Кыргызстантан, Казахстантан, Белоруссияттан, Египеттэн оҕолору үөрэххэ ыҥырабыт. Университеппыт федеральнай, онон ирдэбил быһыытынан омук устудьуоннара үөрэ­ниэхтээхтэр. Оччотугар оҕолорбут атын дойду устудьуоннарын кытта алтыһан үөрэ­нэллэригэр эмиэ туһалаах буолуоҕа. Биһиги аҥаардас үөрэтии эрэ хайысхатынан муҥурдаммакка, өрөспүүбүлүкэҕэ ыытыллар улахан күрэхтэ­һиилэргэ эмиэ көхтөөхтүк кыттабыт. Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуоттарын оонньууларыгар, «Манчаары» спартакиадатыгар, волейбол, баскетбол, футбол күрэхтэһиилэригэр барытыгар кыттабыт, көмөлөһөбүт. Бу кулун тутарга футбол күрэхтэһиитэ, муус устарга баскетбол буолар, ыам ыйыгар туризмҥа барабыт. Бу күрэхтэһиилэрбитигэр устудьуоннарбытын мунньаммыт кытыннарыахпыт уонна кафедрабыт 20 сылынан бастыҥ выпускниктарбытын, устудьуоннарбытын эҕэрдэлээн, сэмэй бэлэхтэри туттарыахпыт.

ХИФУ маассабай успуорт уонна туризм кафедратын тус архыыбын хаартыската туһанылынна.