«Олох кэрэтигэр тардыһан…»

Бэс ыйын 5 күнүгэр, тумус туттар үтүөкэннээх киһибит поэт, публицист, учуутал, сахалартан бастакы тифлопедагог, Брайль систиэмэтинэн сахалыы алпаабыт алыптаах алта туочукатын айбыт ааптар, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, СӨ «Гражданскай килбиэн» бэлиэтин кавалера, СӨ үөрэҕириитин туйгуна, СӨ Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ, биир дойдулаахпыт Иван Николаевич Егоров – Иван Горнай төрөөбүтэ 90 сылыгар анаммыт тэрээһиннэр буоллулар.

«Хаһан да, ханнык да үйэҕэ

Үчүгэй тыллар өлбөттөр.

Кинилэр кэнники бэйэҕэр

Кэрэ бэлэхтии төннөллөр.

Мэктиэлиир курдуктар дии ону

Бэртээхэй бу көрсүһүүлэр»

Горнай улууһун Бэрдьигэстээх нэһилиэгэр Горнайдааҕы кииннэммит библиотечнай ситим Иван Егоров – Иван Горнай төрөөбүтэ 90 сылыгар анаммыт «Олох кэрэтигэр тардыһан…» истиҥ ахтыы күнүн тэрийдэ, ыраахтан-чугастан ыалдьыттары муста.

Үөрүүлээх тэрээһиҥҥэ Иван Горнай үөрэппит оҕолоро, аймахтара, Горнай улууһун, Солоҕон нэһилиэгин дьаһалталарыттан, Иван Горнай аатынан харахтарынан инбэлииттэр өрөспүүбүлүкэтээҕи анал бибилэтиэкэлэрин үлэһиттэрэ, бибилэтиэкэ бастыҥ ааҕааччылара, өрөспүүбүлүкэтээҕи коррекционнай интэринээт-оскуола учууталлара, инклюзивнай творческай лаборатория активистара уо.д.а. кыттыыны ыллылар. Тэрээһини бибилэтиэкэ көхтөөх ааҕааччылара Айыллаана Степанова, Мичил Моисеев, Кыыдаан Моисеев, Роман Винокуров уонна саха эстрадатын чаҕылхай сулуһа Алексей Потапов көмүс куоластарынан, ылбаҕай ырыаларынан киэргэттилэр, дьон-сэргэ кутун туттулар.

Харахтарынан инбэлииттэр анал бибилэтиэкэлэрин иһинэн үлэлиир инклюзивнай творческай лаборатория кыттыылаахтара уонна салайааччылара харысхал оҥоруутугар маастар-кылаас ыыттылар.

Хас биирдии киһи төрөөбүт дойдулаах, үөскээбит төрүт дьонноох-сэргэлээх. Иван Горнай төрөөбүт улууһун сайдыытыгар сүҥкэн кылаатын киллэрсибит дьоммутуттан биирдэстэрэ буолар. Биһиги иэспит – дьоҥҥо-сэргэҕэ Иван Горнай үтүө аатын үйэтитии, үтүөҕэ-кэрэҕэ тардыһыыны иҥэрии.

Быһаарыы:

Иван Николаевич Егоров – Иван Горнай, Горнай оройуонун Ньурбаҕанчына (Солоҕон) нэһилиэгэр 1935 сыллаахха бэс ыйын 5 күнүгэр элбэх оҕолоох колхозтаах дьиэ кэргэҥҥэ күн сирин көрбүт. Аҕата Николай Петрович Егоров, ийэтэ Мария Дмитриевна Егорова. Иван Николаевич дьоно 16 оҕоломмуттарыттан сурукка киирбитинэн үс кыыс, үс уол оҕо хаалбыт.

Уодаһыннаах сэрии күүдэпчилэнэ турдаҕына, 1943 сыллаахха, Солоҕон нэһилиэгин Өрт сэттэ кылаастаах оскуолатыгар маҥнайгы кылааска үөрэнэ киирбит. Ол эрээри алын кылааһы бүтэрэр сылыгар, уон эрэ сааһыгар хараҕынан ыалдьан, үөрэхтэн матан биэс сыл устата дьиэтигэр олорорго күһэллэр. Дьылҕата маннык ыарахан охсуутун киһи эрэ сөҕүөн курдук тулуурдаахтык ылыммыта. Ити сылларга кини төрөөбүт норуотун тылын-өһүн, олоҕун-дьаһаҕын ордук үчүгэйдик өйдөөбүтүн туһунан бэйэтэ ахтар. Сахалыы кинигэни хоонньугар укта сылдьан, кимиэхэ баҕарар, кыратык да буоллар, аахтаран истэр эбит, саха литэрэтиирэтин сүнньүнэн оннук үөрэппит.

1952 сыллаахха Мэҥэ оройуонугар Доллуга баар харахтарынан мөлтөхтүк көрөр оҕолор оскуолаларыгар соҕотоҕун айаннаан тиийэн үөрэҕин салгыыр. Саахыматтаан элбэх күрэхтэһиилэргэ, турнирдарга ситиһиилэммит.

1958 сыллаахха Бэрдьигэстээх орто оскуолатын бастакынан кыһыл көмүс мэтээлинэн бүтэрэр.

Үөрэҕин салгыыр баҕаттан 1958 сыл атырдьах ыйыгар ыраах Ленинград куоракка баар аатырар-сураҕырар Герцен аатынан пединститукка соҕотоҕун айанныыр. Тургутуулары ситиһиилээхтик туттаран, устудьуон аатын сүгэр. Иван Горнай бэйэтэ этэринэн, Ленинград куоракка үөрэммит сыллара кини үйэлээх сааһын тухары биир саамай сырдык өйдөбүлэ уонна киэн туттуута буолар.

Учуутал уонна уһуйааччы буолуу үрдүк аат. 1963 сыллаахха математик уонна тифлопедагог идэлээх дойдутугар эргиллэн кэлэн, Дьокуускайга харахтарынан мөлтөхтүк көрөр оҕолор өрөспүүбүлүкэтээҕи оскуолаларыгар математика учууталынан үлэлии сылдьан, Үөһээ Бүлүү Туобуйа нэһилиэгиттэн төрүттээх бииргэ үлэлиир учуутал Прасковья Васильевна Павлованы көрсөн, бэйэ-бэйэлэрин өйдөһөн, таптаһан, ыал буолан, оҕолонон 50-тан тахса сыл устата дьоллоохтук олорбуттара.

Иван Николаевич талааннаах поэт. Ону таһынан сахалартан бастакы тифлопедагог, көрбөттөргө аналлаах Брайль сириибин сахалыы алпабыытын ааптара.

Мария Павлова,

Бэрдьигэстээх, Горнай.

Ааптар хаартыскалары тиксэриитэ