ОЛОХ ОЧУРДАРА: Аммаҕа биир күн

Ол күн туох да уратыта суоҕа. Маннык буолуо диэн туох да сэрэппэтэх курдуга…

От ыйын сырылас куйаас күннэрэ тураллара. Аанчык кэтэһэн-кэтэһэн, уоппускатын дьэ, ылбыта. Тута сайын үтүөтүн баттаһа, Аммалыыр буолбуттара. Дьэдьэн буспут дииллэр, айылҕа быйаҥыттан өлүүлээн турдаҕа. Хата, ол кэми куоттарбакка, уоппуска биэрэн абыраатылар. От ыйыгар уоппуска ылар уруккуттан да былдьаһык буолааччы.

Аанчык уһата-кэҥэтэ барбакка, Амма өрүс кэрэ кытылыгар турар турбаза хаһаайыныгар эрийэн, хонор-өрүүр күннэрин болдьоһо охсубута. Хата, барыта табыллан иһэр курдук, биир дьиэтэ кураанах турар буолан биэрдэ. Кыараҕас соҕус буолуо да, чэ, туох буолуой, сорохтор балаакканан да түһүөхтэрэ.

Тута доҕотторун бөлөхтөрүгэр суруйан, аймалҕаны таһаарбыта. Ким эрэ үлэтиттэн кыайан барбат аатырбыта, ким эрэ дэриэбинэҕэ тахсан хаалбыт. “Эрдэ сэрэппэккин!” диэн мөҕүөх курдук буолбуттарыгар, “туран-олорон иһэр, түргэн-тарҕан, олох уларыйыыларыгар сөп түбэһэн иһэр киһи өрүү кыайыылаах буолар!” диэн суруйан, хам ыыталаабыта.

Онтон дьэ, син быыс-хайаҕас булан, түөрт дьиэ кэргэн хомуллан, икки хонукка барар буолбуттара. Ама, ким баҕарбат буолуой, Амма өрүс кылыгырас ыраас уутугар дуоһуйа сөтүөлүөн, балыктаан, кутаа уотугар буһаран, буруо сыттаах сибиэһэй балыгы амсайыан?

Катамараанынан, “сап” диэн тэрилинэн устуохтара, сардааналаах кытылларынан күүлэйдиэхтэрэ, хайа үрдүгэр тахсан, кэрэ көстүүнү одуулуохтара. Эр дьон балыктаан тыыннарын таһаарыахтара, дьахталлар дьэдьэнниэхтэрэ, оҕолор сөтүөлээн абыраныахтара. Сайын үтүөтэ диэн дьэ, бу буоллаҕа. Уһун кыһын саныырга, мүччүргэннээх сырыылары ахтарга да астык.

Аны, муста түстэллэр эрэ, күлсүү-салсыы, дьээбэлэһии, оонньуу элбэх буолара. Хайдах эрэ эдэр саастарыгар тиийэн хаалбыт курдук буолаллара. Оннуга өйдөнөр даҕаны. Эрдэрэ устудьуон сылдьан доҕордоспуттар, салгыы ыал буолан да баран, бары дьиэ кэргэнинэн доҕордоһор буолбуттара.

Бу курдук сылга биирдэ-иккитэ бары хомуллан, хайаан да ханна эрэ баран, сынньанан кэлэллэрэ. Саха сирин кэрэ-бэлиэ сирдэрин барытын кэрийдэхтэрэ — Булуус, Күрүлүүр, Буотама, Сиинэ, Амма, Еланка, Хаандыга хайалара… Бэл, массыынанан Владивостокка, Байкаалга тиийэ сылдьыбыттара. Сочига, Абхазияҕа, Грузияҕа тиийэн сынньаммыттара. Бу курдук саҥа сирдэри арыйалларын сөбүлүүллэр, бары бииргэ сылдьан, тирэхтээх, өйөбүллээх курдук сананаллар. Хороччу улаатан эрэр оҕолоро эмиэ ыкса билсэллэр, аны ханна баралларын таайа сатыыллар, кэтэһэллэр.

Хаартыскаларын социальнай ситимнэргэ таһаардахтарына, бары ымсыыраллар. Ымсыырдыннар ээ, бэйэлэрэ маннык сылдьалларын ким бобор? Саамай сүрүнэ, тэрийиэххэ уонна бэйэ-бэйэни өйөһүөххэ эрэ наада. Бэйэҥ тэрийбэтэххинэ, хамсамматаххына, ким кэлэн тэрийэн биэриэй?

Ол эрээри, тэрийээччинэн, көҕүлээччинэн үксүгэр Аанчык буолар. Кини аттыгар куруук күлүү-салыы, туох эрэ интэриэһинэй буолар. Дьону сатаан хамсатар, дьаһаллаах, араас оонньуулары тэрийэринэн тэҥнээҕэ суох. Оннооҕор оҕо көрөн олорон, биирдэ бырааһынньык тэрийэр ааҕыныстыбаны аһан үлэлэтэ сылдьыбыттаах.

* * *

Дьэ, барар күннэрэ үүммүтэ. Бөлөхтөрүгэр суруйсууну ылан субурутар киһи, хас килэмиэтирдээх буолуо этэй? Кэмниэ-кэнэҕэс барыта бэлэм буолбута.

Бээтинсэ күн түөртүүр диэки куораттан түөрт массыынанан арахпыттара. Өрүһү туораан, хонуктарыгар турбазаларыгар тиийиэхтээхтэр. Онно икки хонон баран, баскыһыанньаҕа эрдэ соҕус төннөн кэлиэхтээхтэр. Сорохтор үлэлии сылдьаллар эбээт, хата, бээтинсэҕэ эрдэ соҕус көҥүллэтэн, быыс булбуттарыгар махтал. Ол да буоллар, Саабынаптар тардыллан, киэһэлик хоҥнор, түүн тиийэр буоллулар. Чэ, буоллун.

Аммаҕа барсыах баҕалаах баһаам. Уйбаныаптар үс оҕолоро үһүөн барсыбыттарын таһынан, Марина балта Сардаана барсар буолбут. Улахан уоллара, бэл, лааҕырын бүтэһик күннэрин түмүктээбэккэ, күрээн кэлэн, “барсабын да сабаас!” диэн буолбут. Онон Сардаананы, миэстэ баарынан, Аанчыктаах массыыналарыгар уктулар.

Паромнарын өр күүппэккэ, өрүһү этэҥҥэ туораатылар, Аллараа Бэстээххэ тохтоон, эбии бородуукта, фрукта ыллылар. Айаннаан иһэн, Аанчык хайдах эрэ атын салгын, туох эрэ тыҥааһын баарын этинэн-хаанынан билэн ылла. Ол эрээри, кинилэр массыыналарыгар туора киһи олорсубутуттан буолуо диэн, ол санаатын кыйдаан кэбистэ.

Айаҥҥа буоларын курдук, кыра кыыстара хаппырыыстаан тыҥкынаан баран, планшет көрдөөтө. Атын эбитэ буоллар, Аанчык оонньуу тэрийэн, суолларын билбэккэ да хаалыа эбиттэр. Ол эрээри бу сырыыга тоҕо эрэ планшеты туттаран кэбистэ. Улахан кыыс эмиэ төлөпүөнүгэр бүк түстэ. Онон элбэх саҥата-иҥэтэ суох айаннаатылар.

Бу иһэн, Аанчык тоҕо эрэ кэргэнэ уларыйбытын бэлиэтии көрдө. Туохтан эрэ долгуйбут курдук. Холус соҕустук туттан, массыынатын олус түргэнник ыытар. Сүүрбэ икки сыл олорбуттарын тухары, ким тугу саныы сылдьарын хайдах туттарыттан-хаптарыттан, көрөрүттэн, этэргэ дылы, курдары көрөр, билэр буолбуттара ырааттаҕа эбээт.

Аанчык арыый бытаарарын туһунан эппитигэр, Сергей кыыһырбыт курдук, саба саҥаран кэбиспититтэн хомойон, саҥата суох барда. Туох буолбута эбитэй? Үлэтигэр кыһалҕаламмыта дуу? Ону өйдөөн көрбөккө, билбэккэ сырыттаҕым дуу? Дьахтар төбөтүгэр араас санаа хоргутууну кытта булкуһа, күөрчэхтэнэ ытыллар…

Ити курдук, сып-сап соҕустук айаннаан тиийдилэр. Малы-салы хостоон, дьиэҕэ киллэрэн, балаакка туруоран, кутааҕа ас астаан, шашлык буһаран, бүтэн эрдэхтэринэ, Саабынаптара, этэргэ дылы, бэлэмҥэ тиийэн кэллилэр. Ол икки ардыгар хараҥара оҕуста.

Күө-дьаа буолан, остуол тардан, аһаатылар, оонньоотулар, кутаа тула олорон, гитаранан ыллаатылар. Манна Сергей былааһы ылла, устудьуон эрдэҕиттэн Сэргэлээх бастыҥ ырыаһыта этэ. Оҕолор волейболлаан, күөгү да быраҕан ыллылар, хараҥарыыта кутаа тула муһуннулар. Ахтыбыттар да эбит бу маннык истиҥ киэһэлэри, этэн көрө-көрө күлэр, туох да кыһалҕата суох түгэннэри…

* * *

Сарсыарда чаҕылыйан, күн да күн үүммүт! “Чэ, барахсаттарым, сайын далбарыгар күөлэһийэн, күөнэхтээн хаалыҥ” диэбиттии, айылҕа анаан маанылаабытын курдук.

Оо, сарсыарда уһуктаат, балаакка аанын арыйдахха, күн чаҕылыҥнас сардаҥата харах саатар, тыыллаҥнаан ылаат, дьирибинии уста сытар ып-ыраас ууга сүүрэн киирэн, сүрэҕи-быары сылаанньытар, эти-сиини чэбдигирдэр бэрт да буоллаҕа! Бу маннык мүөттээх салгын, ыраас уу ханна да суох!

Аһаан-сиэн, сөтүөлээн баран, бүгүн ким тугу гынарын быһаарыстылар. Эр дьон катамараанынан өрүһү өксөйө баран, балыктыахпыт дэстилэр. Дьахталлар күнү баттаһа, дьэдьэннии бараллар. Кыра оҕолор сөтүөлүү хаалабыт диэн кыҥкыйдаатылар. Сардаана “оҕолору көрө-истэ хаалабын” диэбитигэр, бары сөбүлэстилэр.

Аанчыктаах дьэдьэннээх хонууну булан, бэркэ табылыннылар. От быыһын арыйдах ахсын, бу кытара сытар. Үлүһүйэн, эбиэккэ диэри иһиттэрин толорон кэбистилэр. Куйааһа да бэрт! Мас күлүгэр сынньана олордулар.

— Абытыый, абытай! Дьээдьэлэрбит өрүскэ сөтүөлээн, балыктаан, абырана сырыттахтара дии. Бу сир аһыгар кинилэри эмиэ илдьэ сылдьыахха наада. Бу туох хара батталай, ээ? Тоҕо чүөчэлэр эрэ сир аһын хомуйуохтаахпытый? Бу сынньалаҥ үһү дуо? — диэн Туонньа өрүтэ тыыммахтыыр.

Дьэ, этэр эттэҕинэ, сөп курдук. Онон төһө да кытарбыт дьэдьэн хааллар, турбазаларыгар төннөргө быһаарыннылар. Ол оннугар киэһэлик сөрүүҥҥэ оҕолору, кэргэттэри илдьэ кэлэн, бары саба түһүөхпүт дэстилэр.

* * *

Аанчык дьиэҕэ киирбитэ, ким да суох эбит. Бары сөтүөлүү, балыктыы сырыттахтара. Ороҥҥо Сергей төлөпүөнэ сытарыгар хараҕа быраҕылынна. Тоҕо хаалларбыта эбитэ буолла? Сарсыарда балыктыы барарыгар кэргэнэ төлөпүөнүн уктубутун чуолкай өйдүүр. Оччотугар, эрдэ кэлбит буоллаҕа дуу?

Дьахтар төлөпүөнү илдьэн биэрээри гынан иһэн, туох эрэ тэһэ кэйбитинии, саараан тохтоото. Пароль баар эрээри, ону билбэтэ кэлиэ дуо? Арыйа охсон, иһитиннэриилэри ааҕан иһэн, хараҕа хараҥарарга дылы гынна…

Кимий, бу?! Сардаана!!!

“Чыычаах, мин эйигин эрэ таптыыбын!”

“Алааска кытарар сардаананы көрөөт, эйигин санаатым, сардаана курдук эн кэрэҕин”

“Бүгүн көрсүөхпүт, 11 ч. кэлээр, эйиэхэ сюрприз баар…”

…Аанчык хараҕа уунан туолан, төбөтө дыҥ курдук ыараан, атаҕа уйбакка, сиргэ олоро биэрдэ. “Бүттэ, барыта бүттэ… Аны хайдах буолабын? Хайдах олох олоробун?..” төбөтүгэр араас санаалар ытылыннылар…

Нарыйа Арыылаахаба.