ОЛОХ ОЧУРДАРА: БҮДҮРҮЙБҮТ КӨНҮӨ ДУО?

Халлаан тымныйан, биһиги курдук дьон дьиэҕэ хаайтарар кэммит кэллэ. Хаарыан өрөбүлүм таах хаалаары гынна, сырдык эрдэҕинэ маҕаһыыҥҥа тахса сылдьыбыт киһи диэн таһырдьаны өҥөҥнүү турдахпына, утары дьиэ подъеһыттан биир киһи тэлиэс-былаас дайбанан таҕыста. Бай, Наһаар дуу, ханна бардаҕай.

Барыта баар этэ…

Наһаардаах Мааһыҥканы эдэр эрдэхтэриттэн билэбин. Хайа эрэ кэмҥэ алтыһан биир тэрилтэҕэ үлэлээн ааспыппыт. Наһаар обургу оччолорго өрө көтөн уол оҕото этэ, кинитэ суох биир да тэрээһин ааспата. Ол курдук дьону бэйэтин тула түмэ тардар, көҕүлүүр, дьэ чахчы айылҕаттан бэриллибит талааннаах этэ. Миэхэ оннук дьоҕур ончу аҥаар кытыыта да кыттыспатах киһитэ, ыраахтан сөҕө эрэ көрөрүм. Хаһан итини барытын толкуйдуу охсон, дьону түмэн үмүрүтэн иһэрэ буолла диэххэ айылааҕа. Оннук күргүйдээн, баргыйан, ыган-түүрэн үлэлэтэрэ көстүбэтэ, хата күлүү-үөрүү, сүүрүү-көтүү быыһыгар туох барыта бүтэн-оһон, түмүктэммитэ эрэ баар буолара. Арааһа, салайааччы киһи уратыта ити буоллаҕа. Мааһыҥка онно холоотоххо, арыый аҕай үөм-чүөм үктэнэ сылдьар кыыс этэ. Улаханнык киһитигэр баһыйтарбатар да, кини күлүгүттэн тахсыбата. Биллэн турар, ити күргүөм үлэ кэннигэр кини кытаанах тыыл буолан турарын сэрэйэрбит эрэ. Утуу-субуу уоллаах кыыс оҕоломмут сурахтарын истибитим.

“Чэ, кини курдук киһи өр олоруо суоҕа, талбыт үлэтин булуоҕа, атаһа-доҕоро элбэх” диэн дьүөгэлэр испитигэр кэпсэтии буолбутун өйдүүбүн.

Орто олугунан сылдьыбат киһи одуу харахтаахха, сытыы тыллаахха киирэн биэрэрэ элбэх буоллаҕа. Наһаарбыт ол күннүү-күөнэхтии сылдьан, биир бэйэтиттэн үөһэ сололоох тойоннуун тыл тылга киирсибэтэхтэрэ, быһата эттэххэ, бэртэрин былдьаспыттара. Ол соттуга таах хаалыа дуо, биир үтүөтэ суох күн үлэтиттэн ууратыллыбытын истэн хаалбыппыт.

“Чэ, кини курдук киһи өр олоруо суоҕа, талбыт үлэтин булуоҕа, атаһа-доҕоро элбэх” диэн дьүөгэлэр испитигэр кэпсэтии буолбутун өйдүүбүн. Ол онон ааспыта. Ити эйгэттэн олох атын үлэҕэ көһөммүн, тулалыыр дьонум-сэргэм уларыйан, кинилэр тустарынан истибэт буолбутум ыраатта.

Элиитэлэр дьиэлэрэ

Икки сыллааҕыта дьиэм таһыгар Мааһыҥканы утары көрсүбүтүм. Биллэ уларыйбыт, сааһырбыт, сонообут. Урут да улаханнык эн-мин дэспэтэх дьон көннөрү аасыһан хаалбыппыт. Биирдэ баран эттэххэ, миигин хантан билиэй, мин да кинини Наһаар ойоҕо буоларынан эрэ билэр буоллаҕым. Хайа эрэ ыалга күүлэйдии сырыттаҕа дуу диэн санаа элэс гынан ааспыта. Биир күн Наһаар тэлэкэччийэн иһэрин көрсө түспүтүм. “Марыыҥкаҕын дуо?” диэбитинэн тиийэн кэлбитэ. Хата кини киһини өйүгэр хатыыра диэн, ол уон биэс хас сыллааҕыта быстах алтыһан үлэлээбиппитин өйдүү сырыттаҕа. Идэтинэн бэрт дэлэгэйдик “манна көһөн кэллибит” диэн, мин дьиэбин утары аҕыйах сыллааҕыта тутуллан киирбит дьиэни ыйан көрдөрбүтэ. “Тыый, тоҕо бэрдэй” диэн саҥа аллайан эрэ хаалбытым. Ити дьиэҕэ элиитэлэр олорор сурахтаахтара, ол аата, Наһаарбыт эмиэ ат уорҕатыгар сырыттаҕа.

Дьэ итинник, иллэҥ дьахтар чэйдии олорон, утары дьиэ олохтоохторуттан кэтиир дьоммор аны кинилэр эбиллибиттэрэ. Сорох-сорохторун кытта “ыаллаһан”, адьас аттыбар олорор ыалларбынааҕар да ордук билитэлииргэ дылыбын. Иллэрээ сыл сыбаайбалаабыт эдэр ыал адьас хараҕым ортотугар бурайсан араҕыстылар, бука элиитинэй дьиэлэрин былдьастахтара буолуо. Кийиит бэрт сытыы сирэйдээх-харахтаах, ытырбытын ыһыктыа суох көрүҥнээҕэ. Ол эрээри хотуна да хаһылыччы көрөн, баардаах дьахтар быһыылааҕа, си дьүгээр дьиэтин миэтэрэтин туран биэрбэтэх буолуохтаах. Кинилэри таһынан, бэйэм саастыы дьахтары кэтиир идэлэнним. Бу сааскыттан биир эр киһилэннэ. Тоҥолохтоһон баран, хас киэһэ ахсын онно бараллар, манна бараллар. Эчи, иллэҥнэрэ да бэрт. Сиэн да суох дьоно дуу диэххэ айылаах. Элиитинэй дьиэҕэ киирэр дьолломмут эр киһи олох дьахтарын тула сүүрэ сылдьар, чэ сырыттын.

Бай, Наһаарбыт иһэр. Арба ити диэки арыгы атыылыыр маҕаһыын баара, онтон истэҕэ дуу. Килиэп ылбыт диэҕи илиитигэр тутуура суох. Бэл, хаамардыын көммүккэ дылы, мааҕыҥҥы тэлиэс-былаас үктэммитэ суох. Киһим дьиэтигэр дьылыс гынан хаалла. Бу санаатахха, Мааһыҥка да сирэйэ-хараҕа оччото суох ээ, биирдэ эмэ элэс түбэһэ көрөн аастахха.

Ыал ийэтэ кыттыстаҕына

Төлөпүөммүн хасыһан, оччотооҕу сыллартан ордон хаалбыт биир дьүөгэм нүөмэрин булан таһаардым. Хам-түм улахан бырааһынньыктарынан эҕэрдэлэһэбит, көрсө түстэхпитинэ үөрэ-көтө кэпсэтэбит. Кыыһым хата тук курдук ылла. Күннээҕини сэлэһэ түһэн баран, тиэмэбин аргыый аҕай ыалым диэки салайдым.

— Ээ, ол дьону билэбин, — диэтэ Лиинэ. — Наһаар бэрт үчүгэй үлэҕэ сылдьан дьиэлэрин саҥардыбыттара, дуоһунастаах тойон буолан олорбута, ол эрээри өр буолбатаҕа. Аһыы аска ылларан эмиэ үүрүллүбүтэ.

— Эмиэ диэн, ол хаһыс да сырыыта дуо?

— Ээ оннук, хаарыан киһибит олох буорайан эрэр. Бу соторутааҕыта биир үлэҕэ кэпсэтэн киллэрбиппит да, хайыыр.

— Ол дьон мин утары дьиэҕэ олороллор ээ. Киһигит, арааһа, арыгы маҕаһыыныгар баран кэллэ быһыылаах. Ол иһин ыйыталаһабын, — диибин.

— Оо дьэ, кэм буолуо. Тохтоо диэн этэ сатыыбыт. Саатар Мааһыҥката эмиэ тэҥҥэ исиһэр буолан хаалла, кинини тохтотоорой диэн эрэммиппит баара, — Лиинэм үөһэ тыынан ылла. — Аһыммыппыт иһин хайыахпытый.

— Оттон оҕолоро?

— Уол оскуолатын бүтэрэн, атын куоракка устудьуоннуу барбыта. Мааһыҥка этэринэн, үчүгэйдик сылдьар үһү. Кыыс эһиил оскуоланы бүтэриэхтээх да, хайдах эрэ ускул-тэскил бараары гынна. Дьиэтигэр кэлэр-кэлбэт. Биир үксүн дьонуттан хомойон, өчөһөрө буолуо. Аҕата атаахтатан аҕай улаатыннарбыт оҕото. Аны кинини дьонун остуолугар олорсо түһүө диэн куттанабыт.

— Аньыы бээ, оннук эрэ буолбатын, — диэн кириэс охсуммуппун бэйэм да өйдөөбөккө хааллым. — Оҕо барахсан туһугар тохтуо да эбиттэр.

— Хата эн утары олорор эбиккин дии, кыаллар буоллаҕына киирэн көрө сылдьаар эрэ. Син үөлээннээхтэрэ буоллахпыт, — диэн Лиинэ кыбартыыраларын нүөмэрин этэн, кэпсэтэн бүттүбүт.

Дьэ сити, олорбутум сыччах. Аны ыалы көрөр чиэскэ түбэстим. Ол миигин, хаһан билбит киһилэрин, киллэриэхтэрэй.

Кыһыҥҥы халлаан өр буолбата, бүдүгүрэ хараҥаран киирэн барда. Сарсын сиэним “айах тарҕата” кэлиэхтээх, онон Наһаардаах подъезтарын кэккэлэһэ ас маҕаһыына баарыгар таҕыстым. Аспын-үөлбүн атыылаһан тахсан иһэн, хараҕым кырыытынан аттынааҕы подъезд кирилиэһигэр дьахталлар үөмэхтэһэллэрин көрдүм. “Хаһыс кыбартыыраҕа олороҕун?” — сытыы чаҥкынас куоластаах кыыс дьахтар кимтэн эрэ тугу эрэ ыйыта сатыыр. Икки дьахтар кими эрэ туруора сатаан үнүөхтэһэллэр. Хайдах эрэ куһаҕан битим тардан тиийдим. Ол иһин сэрэйбит сэрэх, Мааһыҥка муҥнаах охто сытаахтыыр эбит. Бу үлүгэр тымныыга тугу гына тахсаахтаабыта буолла… Түөрт дьахтар ньамалаһан, син киһибитин туруоран, иһирдьэ үтэн киллэрдибит. Сонно сатана чүөчэлэрэ “биһиги ыксаатыбыт” диэт, элэс гынан хааллылар. Хата мааҕыын Лиинэ эппит буолан, кыбартыыратын нүөмэрин билэбин. Алтыс этээскэ лиибинэн таҕыстыбыт, хата кими да көрсүбэтибит. Аны бу элиитинэй дьиэ олохтоохторо кинини кытта сылдьарбын көрөн, утары дьиэттэн тэҥҥэ асаһар дьахтардаммыттар диэхтэрэ диэн биир туспа кыһалҕа. Хайдах эрэ гынан кыбартыыратыгар таһааран уга охсубут киһи.

Мааһыҥка ааныгар байааттаҥнаан тиийэн аста. Ааннара аһаҕас эбит, онон туһанан кыл түгэнэ өҥөс гынным. Хаһааҥҥыта эрэ син сэнэх мааны дьиэ “бу айылаах буоллум” диэбиттии күлүгүрэн турар. Ханна эрэ саала диэки хоһооно суох саҥа иһилиннэ. Бука, Наһаар “аһын” кэтэһэ сыттаҕа. Мин аргыый ааннарын сабан кэбистим. Туох абааһы аһа бу хаарыан ыалы ыал аатыттан аһардан эрдэҕэй, харахпар эдэр Наһаар күлэ-үөрэ сэгэлдьийэ, куудара баттаҕа өрүкүйэ сылдьара көһүннэ.

Кэбис, маннык сатаммат. Лиинэҕэ этэн, урукку үөлээннээхтэр туох эрэ быһаарыныыны ылыннахпытына табыллар.

ХААРТЫСКАНЫ ОҤОҺУУ ӨЙ ОҤОРДО