ОЛОХ ОЧУРДАРА: ДЬЫЛҔА БЭЛЭҔЭ

Изаҕа отучча сыл анараа өттүгэр түөрт оҕолонуоҥ диэбиттэрэ буоллар, итэҕэйэрэ саарбах. Оччолорго уолаттар куттарын туппут, муннукка ытаппыт кыысчаан куруук эдэр сылдьыах курдук саныыра. “Хаһан даҕаны эргэ тахсыбаппын, кинилэр кирдээх таҥастарын сууйбаппын” диирэ. Ол эрээри, дьылҕата атын суолу бэлэмнээн олороро…

Эргиллибэт эдэр саас

Уһун, көнө уҥуохтаах, сырдык сэбэрэлээх, куба курдук кыыс уол хараҕар куруук хатанара. Онон бэйэтин билинэ, эбиитин кыахтаах ыал оҕото буолан атыттартан үрдүктүк санана улааппыта. Оскуола кэнниттэн үбү-харчыны кытта сыһыаннаах идэҕэ туттарсыбыта. Хоту улуустан сылдьар буолан, тута уопсайга миэстэ биэрбиттэрэ. Үс сыл үөрэнээри араас быһылааннарга бары түбэһэ сылдьыбыта. Бадаҕа үһүс кууруска быһыылааҕа, билигин умна да быһыытыйда, биир субуота киэһэ дьүөгэлэрин кытта дискотекалыы тиийэн баран, бэрт кыраттан сылтахтанан, бэйэтин кытта араа-бараа кыыһы кырбаан турардаахтар. Кыыс улаханнык эчэйэн, дьолго, этэҥҥэ өрүттэн, сууттан-сокуонтан кыл мүччү куотан тураллар. Ити киниэхэ бүтэһик улахан “күүлэйэ” этэ диэтэҕинэ, сымыйа буолбатах.

1990‑с сыллар бүтүүлэрэ уулусса устун биир илиитигэр пиибэ бааҥката, иккис илиитигэр табах тутуурдаах хаамар ыччат элбэҕэ, бэрээдэк даҕаны ыһыллыбыт кэмэ этэ. Ыччат ону көрө сылдьан буолуохтааҕын курдук ылынара. Иза билигин күөх оту тосту үктээбэт, сытар ынаҕы туруорбат сымнаҕас майгыламмытын иһин, оччолорго оройунан көрбүт сытыы-хотуу кыыс этэ.

Көнө суолга турунуу

Максимы кытта биир дискотека кэмигэр билсибитэ. Хара дьүһүннээх, кыараҕас харахтаах уолу кыыс улаханнык аахайбатаҕа эрээри, бэйэтин курдук сытыытын-хотуутун, туохтан да толлон турбат хорсун быһыытын, ханнык да түгэнтэн «сылбырҕатык» тахсарын биһирии көрбүтэ. Уол күн ахсын кыыһы уопсайыгар атаарар буолбута. Иза Максим туһунан күнүстэри-түүннэри саныыра, өйүттэн тахсан биэрбэт этэ, биир эмэ күн биллибэтэҕинэ суохтуур буолбута. Уолаттары ытаппыт кыыс бэйэтэ таптал илимигэр эргиллибэттик иҥнибитин дьэ билбитэ.

Сыл аҥаара курдук билсибиттэрин кэннэ Иза хат буолбута. Ону даҕаны ис туруга уларыйан хаалбытын бэлиэтии көрбүт дьүөгэтэ, тест ылан боруобалан диэн тылыгар киллэрбитэ. Бастакы икки кыһыл сурааһыны көрөн баран, игирэлэр буоллаҕа дуу, диэн куттана санаан кытта ылбыттаах. Токсикоз диэн тугун маҥнайгы оҕотугар билбитэ. Аһаабакка ыйааһына дэлби түһэн, үһүс ыйыгар балыыһаҕа “сохранениеҕа” киллэрбиттэрэ. Бээтинсэ, субуота ахсын киэһэ буолла даҕаны иһигэр кутуйах хаамар, күнүүлүүр күннэрэ дьэ манна үүммүттэрэ. Оччолорго төлөпүөн суох буолан, Максимын кытта саппыысканан эрэ суруйсаллара.

Саамай үөрбүт аҕата этэ, “оҕо атаҕын баайаа ини” диэн күлүгэр имнэммитэ. Ийэтэ тута үөрэҕин толкуйдуу түспүтэ. Төрөөн тахсарыгар көмөлөһөн абыраабыта. Сайын оҕолонон, ийэтэ
күһүөрү сиэнин илдьэ дойдулаабыта, кыыс бүтэһик кууруһун салгыы үөрэммитэ.

Ый курдук балыыһаҕа сытан тахсыбытын кэннэ төрөппүттэрэ номнуо билэн олороллоро. Кыыстара эрийбэтэҕэ ый аҥаара буолбутун кэннэ, дьоно убайыттан ирдэһэн, балыыһаҕа киирбитин, хат буолбутун этэргэ күһэллибитэ. Саамай үөрбүт аҕата этэ, “оҕо атаҕын баайаа ини” диэн күлүгэр имнэммитэ. Ийэтэ тута үөрэҕин толкуйдуу түспүтэ. Төрөөн тахсарыгар көмөлөһөн абыраабыта. Сайын оҕолонон, ийэтэ күһүөрү сиэнин илдьэ дойдулаабыта, кыыс бүтэһик кууруһун салгыы үөрэммитэ.

Уол дьоно кыыс хат буолбутун, балыыһаҕа киирбитин истээт, туспа хос булар туһунан толкуйга түспүттэрэ. Онон балыыһаттан тахсаат, эргэ тахсар туһунан туох даҕаны кырасыабай этиитэ, андаҕара суох тута бииргэ олорбутунан барбыттара.

Уруккуттан саҥалаах-иҥэлээх биир дойдулааҕа Роза кыыс, Иза ыал буолан эрэрин истэн: “Оттон былырыын эрэ эн курдук кыыс хаһан даҕаны эргэ тахсыбаппын, эр киһи кирдээх наскытын сууйбаппын диэн саҥарталыыр буолбатах этиҥ дуо?” — диэбитин кыыс күлэн эрэ кэбиспиттээх.

Остуоруйаҕа курдук

Улахан уоллара алын кылааһы бүтэриэр диэри, Иза дьонугар хоту улааппыта. Ийэтиттэн, аҕатыттан, инилэриттэн олус тэйээри гынна диэн баҕарбаталлар да көмүстэрин — сиэннэрин куоракка ыытарга күһэллибиттэрэ. Бииргэ төрөөбүттэриттэн ардылара олус аппыт дьон олохторун тухары соҕотохсуйалларын, өйдөспөттөрүн, сороҕор, ускул-тэскил да сылдьар уулусса дьонугар кубулуйан хаалар түгэннэрин билэр, истибит буолан эрэ ыыппыттара.

Максим төһө даҕаны кыыс оҕону баҕардар, субуруччу икки оҕо кэнниттэн тохтоон эрэргэ быһаарыммыттара. Инньэ гынан, орто уол уон сааһыгар, халандаарынан ааҕан-суоттаан, хайаан даҕаны кыыс буолар диэн оҕоломмуттара эрээри, Максимы көрбүтүнэн төрөөбүт бухатыыр күн сиригэр кэлэн эмиэ да үөрдүбүтэ, эмиэ даҕаны соһуппута.

Дьылҕабыт биһиэхэ кыыс оҕону бэлэхтээбэт эбит диэн, этэргэ дылы, сөпсөспүттэрин кэннэ, кэмниэ кэнэҕэс Иза хат буолбутун билбитэ. Максим туох даҕаны саарбаҕа суох: “Кэлбит оҕо төрүөхтээх”, — диэбитэ.

Иккис УЗИ-га түһэригэр быраас дьахтар: “Иккис кэргэниҥ дуо?” — диэн өһүргэтэн өттүгүн тосту түһэрэ сыспыта. Эдэрэ эбитэ буоллар, туох эмэ диэн хатыылаах тылынан хардарыах этэ. Билигин сэниэни, бириэмэни халтай ааһар дьоҥҥо ыытыллыбат диэн толкуйдаах. Ол да буоллар сөбүлээбэтэх, чиҥ куолаһынан: “Биир эрдээхпин!” — диэн кытаанахтык хоруйдаабыта. Уонна үһүс даҕаны эрдээх буолуум, бырааска тугун дьыалатай диэн иһигэр санаан ылбыттаах. Ити курдук, остуоруйаҕа курдук үс бухатыыр уол кэнниттэн кырачаан кыыс күн сирин көрбүтэ.

Дьоллоох ийэ

Изалаах маҥнай төрөппүттэрин көмөтүнэн икки хостоох кыбартыыра атыыласпыттара. Сыыйа куораттан чугас учаастак атыылаһан, кэргэнэ доҕотторун кытта бастакы дьиэтин туппута. Максим идэтинэн — тутааччы. Онон билиитин быраактыкаҕа дьэ туһаммыта. Сыыйа биригээдэ тэринэн тутуунан дьарыктаммыта. Күн бүгүн Максим Николаевич дьоҕус хампаанньалаах, кыралаан улахан уолаттарын бу эйгэҕэ сыһыаран эрэр. Иза таҥас, косметика атыылыыр кыра маҕаһыыннаах.

Иза Семеновна бу, эркин курдук эрэнэр олоҕун аргыһа, кэтит, киппэ сарыннаах дурдалара-хаххалара — улахан уолаттара, эмдэй-сэмдэй улаатан эрэр мурун бүөлэрэ — уоллаах кыыһа кэлэн иһэллэрин ыраахтан түннүгүнэн кэлэн иһэллэрин таптыы, ымманыйа көрөр, “дьылҕам бэлэхтэрэ” диэн ааттыыр. Арай, эдэр сылдьан таҥнары тардар “дьүөгэлэриттэн” хаалсыбатах эбэтэр кырбанан балыыһаҕа киирбит кыыс өрүттүбэтэх буоллун, билигин олоҕо хайдах салаллыбытын саныан да куттанар. Киһи олоҕо итинник эбээт, сап саҕаттан тутуллан турар… Ол сап быстара-быстыбата киһиттэн бэйэтиттэн эрэ тутулуктаах…

ХААРТЫСКАНЫ ОҤОҺУУ ӨЙ ОҤОРДО