ОЛОХ ОЧУРДАРА: Эльмира дьоло

Эльмира бүгүн 50 сааһын туолла. Дьоһун саас. Дьахтарга сыыйа сааһырыы боруогар үктэнии үрдэлэ буоллаҕа. Ол эрээри хайдах эрэ бу сыыппаралартан улаханнык долгуйбат. Билигин даҕаны бэйэтин оҕотук курдук сананар. Ийэтин кытта бииргэ олорор. Үөрэҕин бүтэриэҕиттэн биир тэрилтэҕэ үтүө суобастаахтык үлэлиир.

Хас сыл ахсын кини төрөөбүт күнүгэр тапталы, ыал буолууну баҕара сатаан баран доҕотторо кэлин чэгиэн сылдьыыны, киэҥ сиринэн тэлэһийиини баҕарар буолбуттара. Буолумуна, кини саастыылаахтара номнуо оҕолоро үрдүк үөрэх кыһатын бүтэрэн үлэһит буоллулар, хойутаабыттар оҕолоро оскуола улахан кылааһыгар үөрэнэллэр. Оттон Эльмира билигин да күүтэр. Хаһан эрэ кэлиэхтээх уоттаах тапталын…

Доҕор

Урут саҥа үөрэҕин бүтэрэн сылдьан, биир уоллуун доҕордоспута. Тутуу этэрээтигэр бииргэ үлэлээбит уолчаана кинини батыһан дойдутугар тахсыбыта. Кыыс дьоно күтүөт уол кэллэ диэн олус куттаммыттара. Тоҕо диэтэххэ, кыысчаан баара-суоҕа сааһа 21‑рэ эрэ этэ, үлэ да була илигэ. Дьиэ-уот да тэринэрэ ыраах курдук санаан, аны ыал буолан оҕолонноҕуна оҕоҕо баттатыа, оччотугар биэс сыл үөрэммитэ таах туһата суох хаалыа диэн ийэлээх аҕа олох буолумматахтара. Оттон Эльмира ыраах улуустан сылдьар чаҕылхай, бэрт сытыы-хотуу кыракый уолчааны сүрэҕэр олус киллэрбитэ. Хонуу устун сиэттиһэн хаамаллара, элбэҕи да кэпсэтэллэрэ. Дьоно күтүөт оҥостумаары, уол дьонун да туһунан улаханнык сураспатахтара. Саалаҕа дьыбааҥҥа орон оҥорон утуппуттара. Кыыһы кытта саастыы эдэркээн уол туох быһаарыылаах буолаахтыай, сэмээр кэпсэтиини күүтэн көрбүтэ. Биир киэһэ Эльмира уолга төрөппүттэрэ ыал буолууну утаралларын туһунан эппитэ. Онуоха уолчаан: “Мин дойдубар барыахха, дьонум эйигин наһаа сөбүлүөхтэрэ, ама, дьоҥҥуттан сылтаан арахсыбат буоллахпыт”, — диэбит истиҥ тылларын билигин сааһыран олорон Эльмира төһөлөөх иккистээн истиэн баҕарара буолуой?

Ийэлээх аҕа

Ол эрээри Эльмира төрөппүттэрин тылыттан тахсыбатаҕа. “Кэлин өссө көрсүөхпүт, мин куоракка үлэ көрдөнөбүн”, — диэбитэ. Оттон уолчаан төрөөбүт дойдутугар ананан үлэлии барбыта… Бастаан утаа суруйсаллара. Ол эрээри сыл-хонук барытын суурайбыта. Ийэлээх аҕа кыыстарын ортолоругар уктан олорон: “Эльмира, тоойуом, ити кып-кыра хачаайы, сып-сытыы уол тугун сөбүлээтэххиний, дойдутугар илдьиэҕэ, онно тугу аһаан-таҥнан олороору. Ол кэриэтин куоракка үлэ булан биэриэхпит, үчүгэй уолу көрсүөҥ буоллаҕа, эдэргин дии”, — диэбиттэрэ. Кыысчаан төрөппүттэрин тылыттан тахса үөрэммэтэх буолан, тугу да саҥарбатаҕа. Дьылҕата оннук быһаарыллыбыта. Төрөппүттэрэ соҕотох кыыстарын батыһан куоракка көһөн киирбиттэрэ. Эльмира үлэлээн кэлэригэр аһын астаан, таҥаһын бэлэмнээн олорбуттара…

Орто сааска

Эльмира отутун туолан баран таптал кутаатыгар эмискэ умсубута. Ол эрээри төрөппүттэрин хомолтотугар, аны билсибит киһитэ тэрилтэтин суоппара уол буолан биэрбитэ. Хаһан да кэргэн ыла сылдьыбатах, эмиэ бэрт сэргэх, сытыы-хотуу киһини кытта үгүс командировкаларга бииргэ айаннаабыттара. Истиҥ доҕордуу буолбуттара. Эр киһи бииргэ олорорго, олох оҥосторго бэлэмэ — кини кыыска биһилэх бэлэхтээн баран ыал буолар туһунан кичэл санаатын иһитиннэрбитэ. Кыыс номнуо сааһыран эрэрин өйдүүрэ, ол эрэ буолуо дуо, бу киһини кытта бэркэ тапсарын, начаас

уопсай тылы була охсорун аан бастаан бэлиэтии көрбүтэ. Эльмира төрүкү да тоҥуй соҕус, ону таһынан, бэрт сэмэй буолан саҥаран-иҥэрэн, кэпсэтэн испэт дьикти майгылааҕа. Онуоха суоппар уол кини утарыта буолан, бэркэ да тапсыбыттара. Биһилэх бэлэҕи тутан баран Эльмира олус үөрбүтэ. Төрөппүттэригэр кэлэн кэпсээбитигэр, оҕонньордоох эмэхсин сирэй-сирэйдэрин көрсөн кэбиспиттэрэ. Бу сырыыга аҕата оҕонньор: “Тоойуом, Эльмиркаа, ити суоппар диэн бүгүн баар, сарсын суох киһи эйигин, биһиги өллөхпүтүнэ, киһилии иитиэ дуо? Дьиэлээх-уоттаах дуо? Оҕолонноххутуна хайдах ити киһи иитиэй, ама итиччэ улахан тэрилтэ үрдүнэн биир киһилии үөрэхтээх уол суох дуо? Эрдэ сылла биһилэҕин төннөрөн кэбис, аны кэргэн ылаары гыныаҕа. Эдэргин, туохха ыксыыгын”, — диэн маас-таас курдук эппитэ. Сааһын тухары салалтаҕа үлэлээбит дьоһуннаах аҕатын саҥатын утары кыысчаан тугу да булан эппэтэҕэ. Итинэн бүппүтэ. Суоппар уол төннөрүллүбүт биһилэҕи кытта үлэтиттэн уурайан барбыта.

Болуоссакка көрсүһүү

Эльмира 40 сааһын туолан арыый сааһырбытын билбитэ. Эр киһи имэҥнээх тапталын билбэккэ, дьиэ-уот, оҕо-уруу кыһалҕатыгар кыһарыйтарбакка, олус соһуччу бу сааһыгар кэлбитэ. Биир күн салгын сии таарыйа болуоссат устун хааман иһэн уоннаах уонна онтон кыра саастаах уоллаах кыыһы кытта мороженай сии-сии ааһан иһэр эр киһини көрөн тохтоон ылбыта. Ол кини этэ… Кини отут сааһыгар ыал буола сыспыт күндү киһитэ Сергей этэ. Сергей дьахтары эргиллэн көрбүтэ эрээри, быыс булан дорооболоспокко хаалбыттара. Эльмира дьиэтигэр кэлэн хоһугар сытан уйа-хайа суох ытаабыта. Оо, арай оччолорго дьонун истибэккэ ыал буолбута буоллар, баҕар, кинилэр эмиэ итинник икки оҕолоох буолуо эбиттэр. Бу сиргэ соҕотох диэн куһаҕан даҕаныы… Кыыс ытыы сыттаҕына хоһугар ийэтэ киирбитэ уонна: “Эльмирка, туохтан туоххаһыйдыҥ”, — диэбитэ. Эльмира били биһилэх бэлэхтээбит суоппара номнуо ыал буолан икки обургу оҕону сиэтэн иһэрин кэпсээбитэ уонна салгыы ытаабыта. Онуоха ийэтэ: “Тоойуом, ытаама, соҕотох олох хаалыа суох этиҥ, саатар оҕолонуо этиҥ…” — диэбит тыллара этиҥ тыаһыныы ньиргийбиттэрэ. Саатар оҕолонуоҥ этэ… бачча сааһыран баран аны соҕотох ийэ буолара итэҕэс эбит. 40‑наах кыыс ийэтин хомотуон баҕарбатаҕа. Саҥата суох сыттыгын кууһан сыппыта…

Таптал баар дуо?

Ол кэнниттэн эмиэ уон сыл уу чуумпутук субуллан ааспыта. Аҕата олохтон барбыта алтыс сыла. Сиэн минньигэс сытын билбэккэ бараахтаатаҕа. Ийэтэ эмээхсин биллэ кырдьан, ыарытыйара да үгүс… Оттон Эльмира номнуо 50 сааһын томточчу туолан олорор. Аны биир уонча сылынан… Таптал кини олоҕор баара дуу, суоҕа дуу. Олоҕор көрсүбүт икки киһитэ…

Соһуччу көрсүһүү

Биир сарсыарда Эльмира үлэтин таһыгар уһун сыллар усталара көрбөтөх киһитин көрсө түспүтэ. Кини ким этээй, ким этээй диэн толкуйдаан таалан турбута. Эр киһи уруккутун курдук чаҕылхай харахтарынан мичээрдээбиттии көрбүтэ уонна бэрт истиҥник урут кинини кыыс эрдэҕинэ ыҥыралларын курдук: “Привет, Эльмирка, билбэтиҥ дуо, Ганябын…” — диэбитэ. Эльмира долгуйан саҥата суох турбута. Оттон кинини отут сыллааҕыта батыһан тахсыбыт истиҥ доҕоро Ганя чанчыктара төһө да туртайдар, билэр, урукку доҕорун көрсөн үөрэн мичилиспит харахтара олус да чугас этилэрэ. Кинилэр утары көрсөн турбуттара…

Бу көрсүһүү соһуччута бэрдэ. Ганя ыал буолан, оҕолорун улаатыннаран баран орто сааһыгар огдообо хаалбыт этэ. Төһө да сааһырдаллар, кинилэр ис санаалара эдэр этэ. Эльмира олоҕор сааскы күн сырдык уота сандаарбыта. Тапталга хаһан да хойут буолбатаҕын дьэ, өйдөөбүтэ.