ОЛОХ ОЧУРДАРА: Иитиэх оҕо

Күһүҥҥү нүһэр халлаан ыаһырбыт былыттарынан хам баттыыр курдук, нөрүйбүт. Айылҕа барахсан, аалыы алтан кырааската өлбөөдүйэн, сэбирдэхтэрэ суйдаммыт мастара сыгынньахтанан, кумуччу туттубукка дылылар.

Арай, тымныы тыал көҥүл күүлэйдиир, мастар лабааларын эрийэр-мускуйар, хаппыт сэбирдэхтэри көтүтэр. Тула курас, курус, чуҥкук…

Дьэ, киһи барахсан олоҕо диэн эмиэ итинник. Күөҕүнэн өрө анньар, барыта тыллар, чэлгийэр саас, онтон сиэдэрэй сибэккинэн симэнэр, минньигэс отонунан күндүлүүр сайын курдук, эдэр саас хаһан да ааһыа суоҕун курдук саныыгын. Ол эрээри, олох эргиирэ хаһан да тохтообот, кырдьар саас да уталыйбат.

Сааһырбыт киһи олорбут олоҕун эргиллэн көрөрө, толкуйга түһэрэ элбиир. “Сөпкө олордум дуу, суох дуу, туохха сыыспыппыный” диэн санаалар ытыллаллар, эргийэн кэлэ тураллар. Онуоха бу ыкса хойукку күһүн түннүккэ ытыыр таммахтара да төрүөт буолар курдуктар…

Балаатаҕа төрдүө буолан

Хата, биһиги этиҥ сааһынан өтөн киирэр тымныы тыалы, илитэр ардаҕы билбэккэ, сылаас балаатаҕа сыттахпыт, айылҕа өлбөөдүйэр, кыһыҥҥы уһун уутугар бэлэмнэнэр хартыынатын түннүгүнэн эрэ көрөр кыахтаахпыт.

Балаатаҕа төрдүө буолан сытабыт — маҥан баттахтаах, сырдык сирэйдээх, хатыҥыр саха эмээхсинэ Өрүүнэ Уйбаанабына, нууччалыы-сахалыы булкуйан саҥарар, мэтэкэйдэммит куорат дьахтара Лидия Аполлоновна, саҥата-иҥэтэ суох, оронугар тиэрэ хайыһан сытан тахсар Маарыйа уонна мин.

Лидиябыт күнү быһа төлөпүөнүн хаһар, ноутбугар киинэ көрөр, эмиэ да тугу эрэ үлэлээбитэ буолар. Дьон баар диэн туттуммакка, тыаһын улахан баҕайытык холбуур, кулгаахха кэтэр сэпкэ наадыйбат. Субу-субу төлөпүөнэ тыаһаан, тоҕо барар, ол аайы улаханнык чаҥкынаан, нууччалыы-сахалыы кутан, кэпсэтэр да кэпсэтэр.

Мин ордук Өрүүнэни кытта тапсабын. Киһи таах сытартан, күнү быһа төлөпүөнү өрө мыҥыыртан сылайар ээ. Ол иһин иккиэн көрүдүөргэ тахсан хаамсабыт, дьыбааҥҥа олорон, кэпсэтэбит. Дьоммут ас аҕаллахтарына, үллэстэн сиибит, балаатаҕа сытар дьахталларга бэрсэбит.

Маарыйаҕа ким да ас, кэһии аҕалбат. Дьаабылака, бэрэски бэристэххэ, саҥата суох ылар, үөһэ тыынар уонна уоһун иһигэр туох эрэ диэн ботугуруур. Кими эмит кытта айах атан кэпсэтэрэ эбитэ дуу? Хайдах-туох дьылҕалаах дьахтар эбитэ буолла? Ким билиэ баарай?

Балыыһа чуҥкук күннэрэ субуһан истилэр

Өрүүнэ анаалыстара үчүгэй буолан, тахсара чугаһаата. Онтон үөрэн, туттара-хаптара тэтимирдэ, кэпсээнэ-сэһэнэ элбээтэ. Биирдэ кыыһын көрсө аллараа түспүтүгэр, миэхэ эмиэ ас аҕаланнар, элэс көрөн аһарбытым: Өрүүнэ сып-сырдык баттахтаах, күөх харахтаах эдэр дьахтары кытта кэпсэтэ олороро. “Хайдах-хайдаҕый, кыыһа ханна баарый” диэн мунааран ылбытым.

Өрүүнэ кэпсээнэ…

Өрүүнэ кыыһа буһаран аҕалбыт эттээх бөрүөгүн сии олорон, маннык кэпсээтэ:

— Ити мин төрөппүт оҕом буолбатах, иитиэх кыыспыт. Эдэр сырыттахпына, сыыһа туттан, оҕо куоппута, ол кэнниттэн, биирдэ үөскээн баран, сайдыыта тохтоон хаалбыта, ону ыраастаан, кыһыйан ылбыттара. Ол кэнниттэн үөскээбэтэҕэ.

Кэргэммин кытта олус санааргыыр этибит. Онтон оҕо ииттэ ыларга санаммыппыт. Анал үөрэҕи ааһан, бары докумуоннары толорон, Оҕо дьиэтигэр тиийбиппит. Кыһыл оҕону ылар санаалаах этибит. Ол эрээри, барыта баҕарбытыҥ курдук, буолбат ээ. Оо, барахсаттар сыталлара ээ, араас ыарыылаах да, итэҕэстээх да оҕолор…

Чэ, онон биһиги ирдэбилбитигэр түбэһэр биир эрэ оҕо баар диэн буолла. Биир сааһын туола илик, муус доруобай уол оҕо. Ол эрээри, көрөн баран, саарбахтыыр санаалар кииртэлээтилэр. Арай, ороҥҥо күп-күөх харахтаах, сэлиэһинэй бурдугун курдук сырдык, ньуолах баттахтаах нуучча оҕото сытар эбит. Хайдах эрэ атыҥырыы көрдүм, саатар, хара баттахтааҕа, хараҥа харахтааҕа буоллар дии санаатым.

Оттон кэргэним атыҥыраабата, миигин тылыгар киллэрэн, сэбиэдиссэйгэ бардыбыт. Аны туран, онно биллибитинэн, ити оҕобут эдьиийдээх эбит, бииргэ төрөөбүттэри араарбаккыт диэн буолла. Мин өссө буккулуннум, “аккаастанан, атын оҕону көрдүөххэ” диэн ботугуруубун. Сэргэйим истибэтэх курдук туттан, сэбиэдиссэйи батыһан баран иһэр. Хайыахпыный, хаалыам дуо, эмиэ батыһан иһэбин.

Арыый обургу оҕолор хосторугар киирэн кэллибит. Биһигини көрөөт, ытаһа, аймана түстүлэр, быыкаа илиилэрин уунаахтыыллар. Биир муннукка турар ороҥҥо икки-үс саастаах кыракый кыыс олорор эбит. Мин көрдөхпүнэ, куукалка курдук. Саһархай куудара баттахтаах, ып-ырааһынан көрбүт күөх харахтаах, уп-уһун кыламаннаах. Ол кыламаныгар хараҕын уута ыйааста сылдьар.

Миигин көрөөт, ол бэлиэр эрэйи-кыһалҕаны билбит харахтар хайдах эрэ сандаара сырдаан, үөрүү, дьол уотунан туоллулар. Кыысчаан “мама!” диэбитинэн, кэлэн, моонньубуттан кууһа түстэ, сүтэрбитин булбут курдук, хаһан да ыыппаттыы бобо кууста. Мин ороҥҥо олорон, сүрдээҕин долгуйдум, хайдах эрэ сүрэҕим “сык” гынна. Оҕо минньигэс сыта сүрэхпин-быарбын көрбүтүнэн киирдэ.

Ол олорон, кэргэммин көрбүтүм, кистээн хараҕын уутун соттон эрэр эбит. Чэ, онон уһаппакка, икки оҕону ылбыппыт. Арыгылыыр буолан, ийэ, аҕа быраабыттан быһыллыбыт дьон оҕолоро эбит. Мин бастаан куттанар этим, төрөппүттэрин хаана баһыйыа, туох эрэ куһаҕан майгылара тахсан кэлиэ диэн…

Хара бастааҥҥыттан сахалыы ииппиппит. Аришабыт саҥа тылланан эрэрэ, аҕыйах тылы саҥарар этэ. Бэрт түргэнник сахалыы саҥарарга үөрэммитэ. Бастаан улахан тыастан, саҥаттан наһаа куттанара, ытыыра. Эт-этэ босхо барара, дьигиҥниирэ, суорҕанынан саптан, саһа сатыыра. Аҕалара буолуохсут, арыгылаан кэлэн, куттуура эбитэ буолуо…

Сэргэйим наһаа оҕомсох этэ, киэһэ аайы үлэтиттэн кэлээт, оҕолорун кытта оонньуура. Түөрт атах буолан, сүгэттии сылдьара, ол олорсо сылдьан, Ариша аан бастаан чачыгыраччы күлэрэ бу баар курдук. Уола улааппытын кэннэ, батыһыннара сылдьан, эр киһи сатабылыгар барытыгар үөрэппитэ.

Ариша айылҕаттан наһаа үөрүнньэҥ, аламаҕай майгылааҕа, биһиги дьиэбитин күн курдук сырдаппыта. Оҕо чуопчаарар саҥатынан, минньигэс сытынан туолан, дьиэбит, чахчы, дьол уйата буолбута.

Иитиэх оҕо ымыы буолар диэн кырдьык эбит этэ. Ситэ икки сыл ааспатаҕа, хат буолбуппун билбитим. Онон дьолбут өссө толору буолбута. Төһө да 40‑мар чугаһаатарбын, кыыс оҕону этэҥҥэ төрөтөн, кэргэммэр күндү бэлэҕи оҥорбутум.

Билигин оҕолорбут улаатан, ыал буолан, сиэн күндүтүн билэн, дьоллоох эбээ-эһээ буолан олоробут. Оччолорго оҕо иитэ ылбатахпыт буоллар, ким билэр, олохпут хайдах буолуоҕун. Сэргэй оҕото суоҕуттан мунчааран, арыгыны амсайар буолан барбыта ээ. Мин да санаам оонньоон, тырыттар, кыыһырар этим. Онон, баҕар, атырдьах маһыныы арахсыбыт буолуох этибит дуу, иккиэйэҕин олорон, сорсуйуох этибит дуу?

Төһөтүн да иһин, киһи ким эрэ туһугар олорор. Бэйэтин төрөппүттэригэр ытык иэһин төлөөн, оҕолорун тустарыгар олорор, улаатыннарар, атахтарыгар туруорар. Төһө да төрөппөтөх буолларгын, кыракый барахсаттары таптаан, бэйэҥ оҕолоруҥ курдук санаан улаатыннардаххына, кинилэр да өттүлэриттэн таптал, махтал баар буолар эбит. Кыраларыттан иитиэх оҕо буолалларын кистээбэтэхпит, хайа уонна дьүһүммүт атына сыттаҕа дии.

Билигин оҕолорбутугар атаахтыыр, сиэннэрбититтэн күммүт тахсар сааспыт кэллэҕэ. Онон биир бэйэм сирдээҕи аналбын толордум дии саныыбын, — диэн Өрүүнэ Уйбаанабына кэпсээнин түмүктээбитэ.

Аҕыйах хоноот, кини балыыһаттан тахсыбыта. Оҕолорун, сиэннэрин тапталларыгар сууламмыт дьоллоох ийэ, эбээ массыынаҕа олорсон, дьиэтин диэки айанныы турбута. Мин кинини сайыһа хаалбытым. Балаатабыт иһэ өссө бүдүгүрбүт, чуҥкуйбут курдук буолбута. Маарыйа букатын саҥарбата, оронугар түҥнэри хайыһан сытара. Лидия Аполлоновна кыраттан да кыйаханара, “айаката-дьойокото” элбээбитэ. Сураҕа, оҕото-уруута суох, соҕотох сорсуйбут дьахтар үһү. Чэ, ол эрээри, ол туспа кэпсээн…

Нарыйа Арыылаахаба