ОЛОХ ОЧУРДАРА: Ийээ, куттаныма…

Владлена Семеновна балыыһаҕа сыппыта хаһыс да күнэ. Кини бэйэтин иһигэр төһө да сэнэхтик сананнар, бу 70-чатыгар чугаһаан баран эмискэ мөлтөөбүтэ. Сүһүөхтэрэ тулуппаттар. Уһуннук сатыы хаампат, уруккутун курдук салгын сиэбэт. Кини бу сытан кыыһын Саргыны күүтэр. Хаһан да ыал буола сылдьыбатах Владлена сааһын тухары дуоһунастаах үлэҕэ үлэлээбитэ. Олоҕор кэмсиммэтэ диэн арай кыыһа. Саргытын кини иһээччи ырааҕынан аймах дьахтартан иитэ ылбыта. Ол дьахтар уоллаах кыыс оҕолооҕо.  Түөртээх уолчаан  уонна иккилээх кыысчаан көрүүтэ-харайыыта суох сылдьаллара. Арай оччолорго саастаах аймах дьахтара икки оҕону тэҥинэн иитэ ыларыгар сүбэлээбитэ. Онуоха Владлена соҕотох икки оҕону иитэрин ыарырҕаппыта. Онон кини иккилээх Саргыны иитэ ылбыта. Оттон уолчаан иитэр дьиэҕэ барбыта. 

Олох олоруу

Саргы олус чуумпу, истигэн оҕо буолан дьахтарга үгүс түбүгү үөскэппэтэҕэ. Хата, ол оннугар ырааҕынан балта Валя истэҕин ахсын субуоннаан сордуура, олоҕо огдолуйбутугар Владленаны буруйдуура. Ити курдук чуумпутук олоҕо устан испитэ. Үлэтэ, дьиэтэ буолан биир истиҥник сыһыаннаһар киһини көрсүбэккэ бэйэтэ эмиэ чуумпутук сааһырбыта. Арай сааһыран истэҕин ахсын оҕото соҕотоҕун көрөн иһигэр муҥатыйара. Уолчааны тэҥинэн иитэ ылбатаҕын кэмсинэр буолбута. Саргы ыал буолан икки оҕоломмута. Кини төрөппүт ийэтин кытта кэлин билсэн бырастыы гыммытын Владлена дьонтон истибитэ. Ол дьахтарга оннооҕор улааппыт уолчаана үлэһит буолан кэлэ сылдьыбыт сураҕын эмиэ дьонтон истибитэ. Кыысчаан улаатыыта тоҕо эрэ куруук тугу эрэ көрдүүр курдугун ииппит да буоллар ийэ ама сэрэйиэ суоҕа дуо? Убайдыы балыһы араарбытын дьахтар сааһыран истэҕин ахсын дууһа, сүрэх аалыыта оҥостубута.

Көрсүһүү

Валя иһэрэ-аһыыра тохтоон, кэлин арыый саастаах киһиэхэ иккистээн кэргэн тахсан баран дьэ, уоскуйбута. Кини да сааһырдаҕа. Ырааҕынан эдьиийигэр ииттэрэ биэрбит кыыһын, оҕо иитэр дьиэҕэ утаарбыт уолчаанын өрүү саныыра. Уолчаанын кэлин атын ыал иитэ ылан үөрэхтэммит, үтүө үлэһит буолбутун дьонтон истэн, ирдэһэн туран билсэргэ санаммыта. Ол түмүгэр Саргы бииргэ төрөөбүт убайыныын Витялыын соһуччу көрсүбүттэрэ. Оттон Витя оччолорго төһө да түөртээх буоллар, балтыныын арахсар ыар күннэрин билиҥҥэ диэри өйдүүрэ. Төһө да маанытык иитиллэн улааттар, кини бу 25 сааһыгар диэри өрүү балтын, төрөппүт ийэтин саныыра. Витялаах Саргы төрөппүт ийэлэрин кытта билсээри чугастааҕы нэһилиэккэ кэлбиттэрэ. Саргы кэргэнигэр да эппэккэ таксыыга олорон айаннаабыта. Оттон убайа Витя массыынатынан кэлбитэ. Эргэ эрээри син сэнэх дьиэттэн сааһырбыт эр киһи тахсан оҕолору көрсүбүтэ. Саргылаах Витя 20 сыл уоруллубут дуу, былдьаныллыбыт дуу олохторун, бииргэ атаарыахтаах оҕо саастарын туолбатах ыратын сүтүгүн булбуттуу утары көрсүһэн турбуттара.

— Дорообо Саргычок, кыра эрдэҕинээҕигиттэн уларыйбатаххын, бэйэҥ ыал буолбут үһүгүн дии. Ааспыкка ийэбитин кытта төлөпүөнүнэн кэпсэппитим. Бу саҥа кэллим көрсүһэ, оттон эн?–диэн олус кыбыстыбыт курдук эрээри эр киһи буолан эппиэтинэһи ылан кэпсэтиини саҕалаабыта.

— Дорообо, — диэн симиктик эппиэттээбитэ Саргы.

Убайдыы балыс бу орто дойдуга иккиэлэр. Хаан-уруу аймахтыы, саамай дьиҥэ чугас дьон. Арай бииргэ улаатыах дьон дьылҕалара атыннык салалыннаҕа…

Дьиэҕэ киирэн уруккута иһэн-аһаан кинилэри ыспыт ийэлэрин көрсүбүттэрэ. Баттаҕа аастыйа туртайбыт, бэйэтин сааһыгар холооно суох саастаах көрүҥнээх дьахтар оҕолорун көрөн уу-хаар баспыт харахтарынан көрбүтэ. Кыыстаах уол тиийэн илии тутуһан дорооболоспуттара. Оттон Витя өссө кууһан ылан эмээхсини уйадыппыта. Кини: “Ийээ, куттаныма, биһиги эйиэхэ хом санаабыт суох”, — диэбитэ. Саргы буоллаҕына бу ийэтин үчүгэйдик өйдөөбөт этэ. Кини билбитэ эрэ ийэтэ Владлена Семеновна. Ол да буоллар тоҕо эрэ хом санааны туппатаҕа.

Эрэйдэнии уонна уоскуйуу

Владлена Семеновна бу балыыһаҕа сытан кыыһа төрөппүт ийэтин кытта билсибитин, убайын булбутун истэн наһаа аймаммыта. Соҕотох быраҕыллыбыт курдук санаммыта. Биирдэ бэриллэр муҥур үйэҕэ таптал да диэни билбэккэ, оҕо төрөтөн сүрэх анныгар иитиэхтээбэтэх ийэ барахсан тугу эрэ сүтэрэн эрэр курдук ыксаабыта. Кыыһыгар хаста да эрийбитэ да, сибээс хаппат этэ. Онуоха дьахтар олус уйадыйбытын, аймаммытын көрөн сиэстэрэ кыыс ыйыппыта. Дьахтар уйа-хайа суох ытыы-ытыы билбэт кыысчааныгар олоҕун кэпсээбитэ. Онуоха бу эдэркээн, олоххо омос көрдөххө уопута суох кыысчаан туох диэбитэ буолуой?

— Санаарҕаама, оҕоҥ бииргэ төрөөбүт убайын буллаҕа, бу олоххо киһи өйөнсөр, чугас дьоннооҕо туох куһаҕаннаах буолуой? Оттон ийэтин кытта билсибитэ ытык иэс буоллаҕа. Үйэтин тухары кинини көрдөөн, олоҕор итэҕэс курдук сананыа этэ. Хата, эн үөрүөх тустааххын, оҕоҥ бу олоххо чугас дьоннорун булбутуттан, — диэн этиитин олус сөбүлүү истибитэ. Тоҕо эрэ уоскуйан хаалбыта. Кини санаатыгар кыысчаана кинини быраҕан барбыт курдуга. Онто оннук буолбатах. Киһи кыһалҕаны барытын төбөтүгэр оҥорон көрөр дииллэрэ кырдьык буоллаҕа… Киэһэ утуйаары оҥосто олордоҕуна арай төлөпүөнэ тырылаабыта. Кыысчаана Саргычок эрийбитэ. Сибээс анараа өттүгэр кыысчаанын сэмэй куолаһа: “Ийээ, куттаныма, мин эйигин хаһан да соҕотохтуу хаалларыам суоҕа”, — диэбитэ.

Эйэлэһии

Витя, Саргы төрөппүт ийэлэрин бырастыы гыммыттара. Алта уончатын ааспыт дьахтарга аны кэлэн тугу этэн, өс-саас тутан тугу ситиһиэхтэрэй. Хайаахтыай, ким олоҕор сыыспатах баарый? Хойут да буоллар бииргэ төрөөбүттэр булустахтара. Аны мантан антах сибээһи да тутуохтара. Бу сиргэ соҕотох буолартан ураты куһаҕан суох буоллаҕа.

— Убаай, аны мин ийэбэр, Владлена Семеновнаҕа бара сылдьыах. Онтон эн дьоҥҥор. Хайаатар да биһиги кинилэргэ махтаныах тустаахпыт. Төрөппүт ийэбит олох биэрбитигэр, ииппит дьоммут киһи-хара оҥорбуттарыгар, — диэбитэ кини.

Ардыгар олоҕу киһи бэйэтэ уустугурдар буоллаҕа. Владлена Семеновна балыыһаттан таҕыстар аны балтыныын Валялыын көрсүө турдаҕа. Витяны ииппит да дьоннуун көрсүө. Кэҥээтэхтэрэ, элбээтэхтэрэ бу буоллаҕа…

Витя ииппит дьонун даачаларыгар бүгүн көрсүһүү. Владленаны кыыһа Саргычок кэргэнинээн кэлэн ылбыттара. Валя сааһырбыт кэргэниниин бэйэлэрин эргэ массыыналарынан айаннаан кэлбиттэрэ. Витяны ииппит бэрт үтүө дьон барыларын маннык түмэн оҕолор олохторугар, кэлэр кэнэҕэски ыччакка үтүөнү эрэ түстүүр буоллахтара. Олох диэн судургута суох. Өһөспөккө, судургутук сыһыаннаһан, бэйэ-бэйэни бырастыы гынан бу дьон оҕо саастарыгар арахсыбыт оҕолор инникилэрин түстүүр буоллахтара. Кинилэр кураанахсыйбыт дьиэлэригэр бу оҕолор кэлэн чуопчааран дьол уйатын бэлэхтээбиттэрэ. Бу Валя оҕолору төрөтөн бары бу остуол тула муһуннахтара… Владлена Семеновна иһигэр кистэнэ сылдьыбыт ыгылыйыытыттан босхолонон, саҥа билсибит дьонугар бэйэтин олоҕун, кыысчаанын оҕо сааһын туһунан кэпсии-ипсии олорбута…