ОЛОХ ОЧУРДАРА: Кэриэс көрдөһүү

Өрүүнэ Уйбаанабына балыыһаттан тахсыбытын кэннэ, букатын чуҥкуйбутум. Ол түүн ону-маны санаан, уум көтөн, сарсыарданан дабылыанньам тахсан, төбөм ыалдьан, саппаҕыран уһуктубутум.

Балыыһаҕа күн эрдэ саҕаланар. Түүн утуйбатыҥ диэн, утута сытыарыахтара дуо? Кэлии-барыы, сүпсүгүрүү, укуолланыы, эмп иһии, сарсыардааҥҥы аһылык, балаатаны сууйуу-сотуу саҕаланар. Онон эбии эмп иһэн баран, күнүскүбүн утуйар инибин диэн, харахпын симэн сыппытым.

Маарыйа үгэһинэн, тугу да саҥарбакка, суорҕанын саптан баран сытара. Лидия Аполлоновна эмиэ ол күн элбэх саҥата суох сытан эрэн, киинэ көрөн тахсыбыта. Хата, мин этэрбин ылынан, наушник аҕалтаран, кэтэн абыраабыта. Дьоҥҥо мэһэйдиибин диэн толкуйдаабат хотун.

Эмискэ төлөпүөн…

Ол сытан, соһуйан, ходьох гына түһүөхпүтүгэр диэри, Маарыйа төлөпүөнэ улахан баҕайытык тыаһаата.

— Да что это такое-то!. Чуть инфаркт не хватил! Тыаһын кыччатыаххын дуу, хайдах дуу! — диэн Лидия Аполлоновна сылтах булбуттуу, мөҕүттэн, хабытайдана түстэ. “Бэйэ иннигэр бэрэбинэ сытарын көрбөт” диэн итини этэн эрдэхтэрэ…

Маарыйа онно эрэ кыһаммакка, кэһиэҕирбит куолаһын ыраастаан, сөтөллө түһэн баран, сэниэтэ суохтук саҥарда:

— А‑алуо! Ээ, истэбин, мин, мин…

Урут Маарыйа төлөпүөнэ хаһан да тыаһаабат этэ. Бэйэтэ биирдэ эмит наадатын кэпсэтэр быһыылааҕа. Бу да сырыыга элбэх саҥа-иҥэ суох буолла.

— Ээ. Ыһы… Ээ-ээ… — диэн сэниэтэ суохтук эҥээритэн, сэҥээрбитэ буолар.

Аполлоновна, үөн хаата, тугу эмит истиэм-билиэм диэн, наушнигын холбообокко, кулгаах-харах иччитэ буолан, сымыйанан киинэтин көрбүтэ буола сытта. Кини сыыстарбатах этэ.

Эмискэ Маарыйа бөтөн ыларга дылы гынаат, төлөпүөнүн мүлчү тутан кэбистэ. Оронугар тиэрэ түһэн, тыын ыла сатаан, бөтүөхтээтэ. Хараҕын симпит, сирэйэ кубарыйан хаалбыт. Эмээхсиммит уҥан эрэр быһыылаах…

Мин ойон тураат: “Сиэстэрээ!” диэн хаһыытаабытынан, көрүдүөргэ ойон таҕыстым. Хата, процедурнайга дьуһуурунай сиэстэрэ баар эбит. Балаатаҕа сүүрэн киирэн, бэгэччэгин тутта, дабылыанньатын кээмэйдээтэ, төбөтүн быһа илгистэн баран, төттөрү сүүрдэ. Онтон хас да буолан кэлэн, Маарыйаны наһыылкаҕа сытыаран, илдьэ бардылар.

— Что творится-то… Неужели инфаркт? Что ей такого сказали-то? — диэн Аполлоновна мээрилиирин истибэтэҕэ буолан, харахпын симэн, сыттым. Бэҕэһээҥҥиттэн ыла араас курус санаалар төбөм иһигэр “былааһы ылан” эрэллэр.

Киһи олоҕо диэн кылгас, кэбирэх даҕаны! Этэҥҥэ өлүөр сылдьан, күннээҕи түбүгү, үлэни үмүрүтэ охсор дьүккүөҥҥэ, киһи ол туһунан толкуйдаабат даҕаны. Куруук эдэр, чэгиэн сылдьыам дии саныыр. Бу курдук, олох оройго оҕустаҕына, балыыһа, орон киһитэ буоллаххына эрэ, иллэҥ кэм бириэмэтин хайдах ыытыан билбэккэ, бэйэ кыһалҕатын утары көрүөххүн куттанаҕын. Ол кыһалҕаны үлэнэн, түбүгүнэн хам баттыы, аралдьыта эрэ сатыыгын. Биирдэ өйдөммүтүҥ, олоҕуҥ бүтэр уһуга чугаһаан эрэр эбит…

Ол биэтэккэ тиийдэххэ, туох күүтэрэ буолла? “Биирдэ бэриллибит олоххун хайдах олордуҥ? Бэриллибит сорудахтаргын, сирдээҕи аналгын толордуҥ дуо?” диэн кытаанах доппуруос кэтэһэрэ дуу? Онно, уруоккун билбэтэххин, дьиэтээҕи үлэни толорботоххун диэн, били биология учуутала Клара Прокопьевна курдук: “Садьыыс, дыбаа!” диэн кэбиһэллэрэ дуу…

Сааһыран эрэр киһи онтон саллар буолар эбит. Ону көннөрөргө өссө да бириэмэ баара дуу ол эбэтэр бу эт-хаан элэйэн, “алдьанара” элбээн, кыайбат буолан, мөлтөөн иһэҕин…

Балыыһаҕа сытар киһи санаалара, дьэ, итинниктэр. Таһырдьа бүппэт ардах таммалыыр, хаппахтаах курдук халлаан саба нөрүйэр, тыыны-быары баттыыр…

Икки хонон баран

Икки хонон баран, Маарыйаны төттөрү балаататыгар киллэрбиттэрэ. Хаампат буолбут, биллэ мөлтөөбүт көрүҥнээҕэ. Үгэһинэн, элбэх саҥата суох, оронугар сытара. Турбат буолан, тахсан киирэр наадатын санитарканы ыҥыран, оҥортороро. Ол сытыттан сиргэнэн, Аполлоновна мырдыҥныыра, мөҕүттэрэ элбээбитэ. Эмиэ балыыһа чуҥкук күннэрэ субуллубуттара. Хата, мин тахсар күнүм чугаһаан, санаам көтөҕүллэн сылдьара.

Биирдэ Аполлоновна ханна эрэ тахсыбытын кэннэ, Маарыйа миигин ыҥыран ылбыта.

— Ээ, тоойуом, ким диэн этигиний? — сэниэтэ суохтук сибигинэйбитэ.

— Нарыйабын…

— Ээ. Көрдөһүүлээхпин, ону толоруоҥ дуо?

— Ол тугу? Эрдэттэн эрэннэрбэт буоллаҕым.

— Чэ, бээ… Көмөлөс эрэ, — Маарыйа тураары өгдөҥнөөбүтэ. Кинини өйөөн-убаан, ороҥҥо олордубутум.

— Итиннэ… баара буолуо, — аҕылыы-аҕылыы, оронун баһыгар турар туумбатын диэки ыйан кэбиспитэ. Туумбатын арыйан, хара суумкатын хостоон таһаарбытым. Ол иһигэр таҥастара, суунар тэриллэрэ эҥин бааллара. Онтон салапааҥҥа сууламмыт дьоҕус хоруопканы булан ылбытым.

— Мин мантан тахсыбат киһи буоллум быһыылаах. Хара сурах ситэн сиэтэ, — мин уоскутаары, утары этээри гыммыппын көрөн, илиитинэн сапсыйан кэбистэ. — Билэбин, тоойуом. Куттаммаппын, киһи барыта тиийиэхтээх сиригэр тиийэр инибин… Арай, бииртэн кэмсинэбин — сиэммин көрбөккө хаалбыппыттан.

Кэргэним эрдэ өлбүт буолан, уолбун олус таптаан, атаахтатан ииппитим. Үөрэхтэнэн, үлэһит буолан, кэргэннэнэн, дьон тэҥинэн олорон испитэ. Онтон биһиэнэ биһиэнин курдук, итирэ сылдьан, киһи өлүүлээх охсуһууга кыттан, ол түмүгэр уолум хаайыыга барбыта. Буруйу барытын киниэхэ түһэрбиттэр этэ. Соҕотох ийэ оҕобун хайдах харыстыам баара этэй? Арай, сүрэҕим сэрэйэрэ, мин оҕом буруйа суох диэн…

Кэргэнэ кинини күүппэккэ, арахсан барбыта. Сураҕа, оҕоломмут, кэргэн тахсыбыт үһү. Уолум хаайыыттан тахсан баран, тиийэ сылдьыбытын, олох чугаһаппатах. “Эн оҕоҥ буолбатах”, — диэбит үһү. Онтон сылтаан, уолум арыгы иһэр буолбута, ускул-тэскил сылдьар дьону кытта булсубута, бэрт түргэнник иһээччи буолан хаалбыта…

Биирдэ итирэн баран, ытыы олороругар түбэспитим. Онно хаартысканы көрдөрбүтэ. Ити интэриниэттэн булан, бэчээттэппит үһү. Көр, онно уолум кыра эрдэҕинээҕитин курдук, илэ бэйэтинэн олорор этэ. Сиэним аҕатын көрбүтүнэн төрөөбүт, ону билсиһиннэрбэтэхтэр даҕаны. “Иһээччи, хаайыылаах аҕа туохха нааданый?” диэтэхтэрэ… Иккис хаартыскаҕа уол улааппыт этэ, ийэтин, балтыларын, иккис аҕатын кытта олороллоро. Оҕом эдэр эрдэҕинээҕитин санаппыта, сүрэҕим ыалдьыбыта.

Оо, арай, ол кырыыстаах түүн олохпутун алдьаппатаҕа буоллар, барыта атын буолуох этэ… — Маарыйа бөтөн ылбыта, хараҕын уута мырчыстаҕас иэдэстэринэн сүүрбүтэ. Мин кырдьаҕас киһи ытыырын тулуйан көрбөккө, күөмэйбин туох эрэ бүөлүү турбута, эмиэ хараҕым уута бычалыйбыта.

— Уолум суох буолбутун туһунан иһиттим… Миэнэ миэнин курдук, киһилии харайар да кыах көстүбэтэ. Мин да уһаабатым буолуо, хата, антах тиийэн көрсүөхпүт. Нарыйаа! — эмээхсин куолаһа эмискэ эрчимирэн кэлбитэ. — Эн үчүгэй оҕо быһыылааххын, мин кэриэс

көрдөһүүбүн хайаан да толороор диэн көрдөһөбүн! Бу бакыаты сиэммэр тиксэриэм диэн тылгын биэр!. Итиннэ аадырыһа баара буолуо…

Мин соһуйан хаалбытым. Туох да диэхпин билбэккэ, сууламмыт хоруопканы эргим-ургум туппутум. Биир өттүгэр, кырдьык, аадырыһа, аата суруллубут этэ. Кырдьаҕас киһи көрдөһүүтүн быһа гыныам дуо?

— Маарыйаа, сөп-сөп, тиксэриэм, эрэннэрэбин, — диэбиппин кулгааҕым эрэ истэн хаалбыта…

Нарыйа Арыылаахаба.