ОЛОХ ОЧУРДАРА: Кураанахсыйбыт сүрэх

Альбина – ыал соҕотох кыыһа. Төһө да мааныланан, атаахтаан улааппытын иһин, олоҕор оччо табыллан олорор диир сатаммат. Иккитэ кэргэннэнэ сылдьыбыта да иккиэннэриттэн арахсыбыта. Арай тутан хаалбыта уолчаана Сэмэнчик.  Ону даҕаны уолчаанын оскуолаҕа киириэр диэри ийэлээх аҕата көрбүттэрэ. Альбина тус олоҕун оҥостор аатыран, куоракка олорбута. Бу сыллар усталара кини араас дьоннуун билсэ сатаан баран, майгыта уустугуттан эбитэдуу, эр дьонтон аһары элбэҕи ирдиириттэн дуу, табыллыбат этэ.

Арай биир күн оптуобус тохтобулугар туран биир киһилиин алҕас билсибитэ. Онто да кэм киниэнэ буолан, туох эрэ уратылаах этэ. Арыый сааһыран эрэр эр киһи ыксыыбын диэн, оптуобус тохтобулун ыскамыайкатыгар паапкатын умнан кэбиспит. Альбина эр киһини аһынан, ол паапканы тутан киирээччи буолбута. Ачыкылаах, кыбыччы көрбүт кыараҕас харахтаах, соччо бэйэтигэр эрэлэ суохтук кирик-хорук туттубут эр киһини көрөн иһигэр аһына санаабыта. Паапканы утары ууммутугар олус  үөрбүтэ, үрүт үөһэ махтаммахтаабыта. Дьахтар тохтобула кэлбитигэр аны батыһан тахсааччы буолбута. Билсибиттэрэ, эр киһи биир дьоҕус институкка үлэлиир эбит. Урут кэргэннэнэ сылдьыбыт, оннооҕор сиэннээх эбит. Альбина иһигэр: “Кэм буолуо, онтон ордуо дуо?” — дии санаабыта эрээри, били кураанахсыйбыт сүрэҕин эрэ толороору, бириэмэ бараан билсиһэн барбыта.

Оҕо

Кыһыҥҥы сынньалаҥнар буолбуттарыгар, сааһыран эрэр төрөппүттэрэ, уолчааҥҥын ылан сынньата түс диэн, номнуо алтыс кылааска үөрэнэр уолу куоракка ыыппыттара. Ити кэмҥэ Альбина били киһитиниин номнуо бииргэ олорон саҕалаан эрэллэрэ. Иннокентий бэйэтэ бас билэр кыракый хостоох. Оттон Альбина биир хостоох кыбартыыралаах. Ону даҕаны дьоно барахсаттар көмөлөһөн ылан биэрбиттэрэ.

Улаатан эрэр уол куорат таас кыбартыыратыгар, иитиллибэтэх ийэтигэр кэлэн тыына-быара хаайтарбыта. Ачыкылаах, үөрэхтээҕимсийбит сааһыран эрэр эр киһини көрөн олох сөбүлээбэтэҕэ.  Ийэтин кытта иккитэ хаста киинэҕэ сылдьыбыта. Бу кэриэтин дойдутугар эбээлээх эһээтигэр сибиэһэй салгыҥҥа сылдьыбыта быдан ордук этэ.

Эбээлээх эһээтэ барахсаттар уолчааны ийэтигэр чугаһата сатаан маннык ыытар буолбуттара төрдүс сылларыгар барда да, уоллаах ийэ олох чугаһыспатахтара. Онуоха аны бу саҥа эрдэниэҕиттэн балаһыанньа букатын ыараабыта. Тугу да кыайбат-хоппот, паапкаттан ыараханы көтөхпөтөх эр киһини көрөн тыа хара үлэтигэр миккиллэн улааппыт уолчаан олох ылымматаҕа. Биирдэ аһыы олорон эр киһи: “Альбина, бу сырыыга иккиэн ханна эрэ барыах, Сэмэнчик дьиэҕэ хаалан ас астаатын”, — диэн дьаһалымсыйбыта. Онуоха дьиэҕэ ас астаан соҕотох хаалыан баҕарбатах уолчаан кыыһыран турбута:

“Мин бу күнү ааспакка дойдулуубун, бэйэҕит олоруҥ. Иннокентий Иванович, мин аны эйигин кытта биир остуолга олорон аһаабаппын, миэхэ дьаһалымсыйыма, аҕа үһүгүн дуо?” — диэн суоһурҕанан турбута. Баччалааҕы истэн баран аны ийэтэ умайыктана түспүтэ. Кини тоҕо эрэ уолчааныгар сүрэҕэ сыстыбатаҕа. Онон аҕыйах хоноору ийэлээх уол ар-бур дэһэн арахсыбыттара…

Бэйэни албыннаныы

Альбина, дьиҥэр, Иннокентийын көрө-көрө бэйэтэ эмиэ ньиэрбинэйдиэх санаата кэлэрэ. Дьон үксэ бэрт сэргэхтик үөрэ-көтө олорор. Арай кини киһитэ дьонтон эрэ ураты, кумааҕыны хаһан баран бүппэт, тугу эмит биллэҕинэ-көрдөҕүнэ биллээҕимсигэ, чахчы, паапкаттан ыараханы көтөхпөт, ачыкытын өрө анньа-анньа мөккүһэн киирэн бардаҕына, таһырдьа үүрэн кэбиһиэх да санаалар киирэллэрэ.

Онтон киэһэтин иккиэн остуол тула олорон чэйдии-чэйдии кэпсэттэхтэринэ, соҕотох буолбатаҕыттан үөрэрэ эрээри, кини сүрэҕэ кураанах этэ. Бу киһиэхэ таптал истиҥ иэйиитэ суоҕа. Ама дуу, соҕотох эрэ буолумаары, хайа эрэ дьахтар сирбит киһитин оптуобус тохтобулуттан булан олороруттан санаата оонньуура.

Бу курдук бэйэтин албыннанан олорбута номнуо балтараа сыл буолла. Саатар, биир соҕотох оҕотун кытта уопсай тылы булбат. Иккистээн оҕолонуон сааһа ырааппыт.

Көҥүл барыы

Альбина биир күн дьүөгэлэрин кытта кэпсэтэ олорон бэйэтин олус итэҕэстик санаммыта. Саня диэн саамай чугас дьүөгэтигэр кэргэнэ сыаналаах бэлэх биэрбитин, үс оҕолорун илдьэ кэлэр сайын тас дойдуга тахсалларын истэн олус ымсыырбыта. Альбина уруккуттан да дьикти майгылааҕа. Кини дьонтон хаалыан олох баҕарбат этэ. Төрөппүттэрэ да оннук ииппиттэрэ. Дьүөгэлэрэ ыал буолбуттарыгар, кини биир эккирэппиккэ кэргэн тахсыбыта. Майгыларынан сатаспакка арахсыбыттара. Ол кэргэнэ оҕо-уруу буолан кини дойдутугар олорор. Дьиҥэр, билигин санаатахха, туох да куһаҕана суох судургу саха эр киһитэ эбит. Альбина бэйэтэ атаахтаан мунньаҥнаан арахсыбыттар эбит. Ол киһитэ уолчааныгар өрүү көмөлөһөр, окко-маска илдьэ сылдьар буолан, уолчаан итэҕэс санаммакка улааппыта.

Иккис киһитин кытта саахсаламмакка олорбута. Дьиэтэ-уота суох, улахан үөрэҕэ суох киһини кыыс бэйэтин аннынан сэнии көрөрө. Ол түмүгэр эмиэ арахсыбыттара.

Ол кэнниттэн уһун сыллар усталара соҕотох сылдьан баран бу Иннокентийдыын билсибитэ. Ону даҕаны киһи суоҕунан диэн буолбута. Оттон сүрүн кыһалҕа кини уустук, ыарахан майгытыгар сытара. Биир киэһэ олох кыраттан киһитинээн ар-бур дэспиттэрэ да үүрэн ыыппыта. Кини маны эрдэттэн былааннаабыта. Бэйэни албыннанан олорбот эбиппин диэн санааны ылыммыта. Киһитэ тэбис-тэҥҥэ дьахтары кытта этиһэн баран ааны хайа бырахпыта сүр этэ. Маннык куһаҕан майгылааҕын билэн баран Альбина иһигэр үөрэ санаабыта. Санаатыгар көҥүл барбыт курдук санаммыта. Ол киэһэ дьиэтин иһэ биллэ кураанахсыйбыта. Ол эрээри киһи бэйэтин сүрэҕин албыннаныа суохтаах диэни бигэтик өйдөөбүтэ. Кураанах сүрэх эмискэ көҥүл тыыммыта.

Бэйэни сыаналаныы

Альбина бу күнтэн олоҕун саҥаттан саҕалыырга санаммыта. Кини төһө да орто омурҕаныгар чугаһаатар, бэйэтин сааһыгар сэнэх көрүҥнээҕэ. Урут кинини кытта сэҥээрэ көрөр дьоно билсиһээри гыннахтарына, күрүөлэнэн кэбиһэрэ. Ол түмүгэр бэйэтэ аһына көрбүт сааһыран хаалбыт киһини кытта балтараа сыл олоро сатаата. Ол тухары биир истиҥ иэйии киирбэтэҕэ. Киһи кыһыйыаҕа, ол киһитэ өйгө-сүрэххэ хаалар биир истиҥ тылы эппэтэҕэ, биир сыаналаах бэлэҕи утары уумматаҕа. Аматын да иһин, иккитэ да арахсыбыт буолуум, итинник муҥкук, мөлтөх эр киһи туохха наада буолуой диэн арахсар санааны ылыммытыттан көҥүл тыыммыта.

Бачча сааһыгар кэлэн дьэ, бэйэтин сыаналанар буолбута. Ол кэмтэн оннооҕор оҕотун кытта сыһыана тупсубута. Уруккутун курдук кыра аайы умайыктана түһэр дьикти майгытын көннөрүнэ сатаабыта. Оҕотун кытта доҕордуу сыһыаны олохтуурга дьулуспута. Дьэ, онно өйдөөбүтэ, кураанахсыйбыт сүрэҕи оҕоҕо таптал эрэ солбуйарын. Уолчаанын кытта бииргэ сир астыыр, кэпсэтэр буолбуттара наһаа үчүгэй этэ.

Кураанахсыйбыт сүрэх истиҥ иэйиинэн туолбута. Оо, олоҕор үгүһү да куоттара сыспыт эбит. Күннээҕи кылабачыгаһы, дьон санаатын бэйэ санаата оҥостон, олоҕун сыыһа да олорон кэлбит. Олоҕо оҕотун тула эргийиэхтээҕин, дьиэ кэргэнин урут харыстыахтааҕын дьэ, өйдөөбүтэ.

Биир сайын уолчаанын кытта улуус киинигэр киирэн баран төннөөрү таксыы ыҥырбыта. Ырыынак иннигэр массыыналарын кэтэһэ турдахтарына, арай сабыс-саҥа “Хайс” массыына хорус гына тохтообута. Ийэлээх уол массыынаҕа киирбиттэрэ. Бу киирэн иһэн тоҕо эрэ Альбина илин миэстэҕэ олорор билбэт эр киһитин көрөөт сүрэҕэ мөҕүл гыммыта. Эр киһи эмиэ дьахтар диэки эргиллэн көрбүтэ.

Хаһан эрэ көрбүт харахтарын көрөн дьахтар олус долгуйбута. Оо, сүрэх барахсан! Арай кырдьыбат кини баар эбит. Альбина сааһырбыт сүрэҕэ урукку, эдэр сааһын бастакы тапталын диэххэ дуу, отучча сыл буолан баран көрсөн долгуйбутун дьэ, өйдөөбүтэ. Оскуолаҕа сылдьан билсиспит, оччолорго кинилэр кылаастарыгар хоту улуустан үөрэнэ кэлэ сылдьыбыт уолчаан билигин киппэ көрүҥнэнэн олороро. Данил Сергеевич диэн буолбут. Нэһилиэккэ дьаһалта наадатынан тахсан иһэр эбит.

Биир айан устата уруккуттан кэпсэтэр дьоннуу олус судургутук кэпсэтэн-ипсэтэн барбыттара үчүгэйин. Өйдөһүү диэн бу буоллаҕа. Дьахтар уолун кытта массыынаттан тахсаары өндөҥнөөн эрдэҕинэ, Данил Сергеевич дьахтар төлөпүөнүн нүөмэрин көрдөөбүтэ. Ити барыта эрэли үөскэппитэ.

Массыынаттан тахсыбыттарын кэннэ уола Сэмэнчик: “Ийээ, итинник киһини кытта олоруоххун сөп, оттон били ачыкылаах киһи наһаа көрүдьүөс этэ”, — диэн олоххо быһаарсар киһилии сыана быспытыттан дьахтар эмискэ күлбүтэ.

Чахчы даҕаны, сүрэҕи албынныыр сыыһа! Данил Сергеевич, Данил… кини бакаалаһарыгар истиҥник көрбүт харахтарын дьахтар сүрэҕэр кичэллик иҥэрбитэ…