Олох очурдара: Кыракый хос кистэлэҥэ

Арина кыра оҕо ытыырыттан уһугунна. Арай өндөс гынан көрбүтэ, үстээх уола, алталаах кыыһа муостаҕа тохтубут бурдугу хомуйа сатыы олороллор. Сэттэ ыйдаах кыыһа ытаан бэбээрэр. Били үрдүк үөрэх кыһатыгар үөрэнэн муҥнанар бииргэ төрөөбүт быраата суох.

Дьахтар кыйахаммытынан турда. Алталаах кыыһыгар хаһыытаата, үстээх уолугар бардьыгынаата. Эһээхийин ылан көтөхтө. Күн ахсын биир олохтон хал буолбут үс оҕолоох дьахтар бу кыыһыран кыйгыллана сырыттаҕына, аны ыаллыы хостон Тина диэн орто саастаах холостуой дьахтар тоҥсуйда. Кини куруук Арина олоҕунан олорор курдук. Арина буоллаҕына, үөрэх кыһатыгар муоста сууйааччынан үлэлиир. Ийэтэ тыыннааҕар ылбыт кырачаан хоһугар олорор. Кэргэнэ буолуохсут түптээх үлэтэ суох. Оттон Арина да кыыс сылдьан улахан тапталга, мааны олоххо баҕарар этэ эбээт…

Ийэлээх кыыс

Арина кыра сааһыттан билбитэ эрэ ийэтэ этэ. Аҕата кимин билбэтэ. Ийэтэ ыраах улуустан куоракка көһөн кэлиитигэр кыысчаан биэстээх быһыылааҕа. Кинилэр биир дойдулаах дьахтардара оччолорго уопсай комендана буолан кинилэргэ бу хоһу биэрбитэ. Ийэтэ үтүө суобастаахтык хара өлүөр диэри муоста сууйааччынан биир тэрилтэҕэ үлэлээбитин иһин эбитэ дуу, тоҕо эрэ бу хоско устунан олохсуйа хаалбыттара, ийэтэ өлбүтүн кэннэ хос киниэхэ хаалбыта. Оччолорго ийэтинээн иккиэйэх эрдэхтэринэ, хос кэҥэс курдуга. Кэлин ыал буолан үс оҕону субуруппутун кэннэ хаамар да, олорор да сир суох курдук буолбута.

Ийэтэ кыыһыгар өрүү үөрэх наадатын туһунан кэпсээхтиирэ. Ол эрээри уопсайга, устудьуоннар быыстарыгар улаатан эрэр кыыс сүрэҕин кылын тоҕо эрэ ийэтин саҥата таарыйбатаҕа.

Кыыс оскуоланы бүтэрэн баран сатаан үөрэххэ киирбэккэ, асчыт идэтигэр орто үөрэххэ киирбитэ. Кинилэр уопсайдарыгар уопсай муҥур хотунун ырааҕынан быраата, сураҕа, милииссийэҕэ үлэлиир Ганя диэн эдэр киһини кыыс сөбүлүү көрбүтэ. Уоллаах кыыс ыраахтан бэйэ-бэйэлэрин чуҥнаһа сылдьыбыттара. Биир үтүө күн кыыс биэдэрэлээх уу таһа сырыттаҕына билсиспиттэрэ.

Ол күнтэн кыыс ийэтэ киэһэ муоста сууйа бардаҕына уруок ааҕар аатыран Ганятынаан куорат устун күүлэйдиир буолбуттара. Истиҥ сыһыан улам тапталга кубулуйбута. Кыысчаан билбитэ, оҕо күүтэр этэ… Ол эрээри Дьылҕа Хаан ыйааҕа эбитэ дуу, ити сураҕы истэн баран биир үтүө күн Ганя сүтэн хаалбыта.

Ыал буолуу

Ийэтэ эрэйдээх төһөлөөх аймаммытай? Ытаан-соҥоон да хайыай. Били комендант дьахтары кытта сыһыаны алдьатымаары, дьахтар эрэйдээх били сүппүт Ганяны сураспатаҕа, куттанан ыйыппатаҕа даҕаны. Оттон кыыһын иһэ улам улаатан испитэ. Кини оҕотун дьылҕатын алдьатымаары, сэттэ ыйыгар төрөөбүт уолчааны бэйэтин аннынан суруйтарбыта. Онон кырачаан Леня ийэтигэр бииргэ төрөөбүт быраат буолан хаалбыта. Төһө да уопсай иһигэр ыҥырыа уйатын тоҕо тарпыт курдук хоп-сип тарҕаннар, кыыс ийэтин ытыгылааннар, бары кистээн эрэ кэпсэтэллэрэ.

Бу сылдьан Арина аны уопсайга быстах кэмҥэ харабылынан үлэҕэ киирбит Сергейдиин билсибитэ. Сергей сотору-сотору иһэн баран кэлэн Аринаҕа тапталга билинэрэ, биирдэ эмит сакалаат аҕалан дьоллуура… Аны икки сылынан Арина ийэтэ ыалдьан олус соһумардык олохтон барбыта. Бииргэ төрөөбүт быраатыныын иккиэйэх хаалбыт дьоҥҥо арай Сергей саамай чугас киһи курдук буолбута. Арина ыал буолбутун билбэккэ хаалбыта… Били ийэтигэр иитиллэн олорбута тохтообута, аны ийэтин оннугар кини муоста сууйар буолбута. Кыыстаммыта, онтон сотору кэминэн уолламмыта. Кыараҕас хоско тыына-быара хаайтарбыта аатыран, кэргэнэ сүтэ-сүтэ көстөр.

Бу курдук кини эдэр сааһын сырдык кэмнэрэ ааһан иһэллэр. Арай биирдэ уулуссаҕа сырдык массыына түннүгэ оргууй аһыллан сыыйылыннарар уонна ол иһиттэн бэрт билэр куолаһа: “Аринаҕын дуо?” — диир. Кэннин хайыспыта, арай массыына иһигэр Ганя олороро. Дьахтар соһуйан тохтообута. Эмискэ сүрэҕэ мөҕүл гынар. Кинини кыһалҕалаах олоххо тэппит, төрөппүт оҕотуттан аккаастанан быраат оҥостон олороругар буруйдаах бу сылдьар дии санаат, иэдэс биэрэр да уопсайын диэки хаамаахтыыр. Ганя массыына иһиттэн ойон тахсар уонна:

— Арина, тохтоо. Уһун сылларга сүтэ сылдьыбыппын баалаама, мин атын дойдуга баран олорон кэлбитим. Эйигин умна сатаан, акаарыбар дьоммун истэн ыал буола сылдьыбытым… Эйигин оҕолоон баран бырахпытым…

— Ганя, мин икки оҕолоох ийэбин, — диэн киэн тутта саҥарбыта. Ол эрээри били уопсайтан ырааппакка, онно олорорун өйдөөн кыбыстан умса көрбүтэ.

— Арина, оттон эн оҕо күүтэр этиҥ дии, мин онно да кыһаммакка барбытым, ийэҥ хайдаҕый, оҕобут ханнаный?

— Ийэм суох, ыраатта суох буолбута. Оҕобут суох ээ, — диэн албыннаабыта, ол эрээри итириксит кэргэнин, кыһалҕалаах олоҕун санаан эмискэ ытаан тоҕу барбыта.

Оттон Ганя уруккутун курдук кинини олус истиҥник кууспута. Ити кууһуу түмүгэ — сэттэ ый анараа өттүгэр кыыстаммыта бу бэбээрэр. Хаһан да бүппэт кыһалҕалаах олоҕуттан салҕан хаалбыт дьахтар чааскыга чэй куттан иһэ олорбута. Кинини эмиэ ийэтин курдук дьылҕа күүтэр буоллаҕа. Саатар уолчааныгар Леняҕа төрөппүт ийэ буоларын эппэтэҕэ. Ийэлээх аҕалаах эрээри тулаайах буола сылдьар. Ганя оҕотугар көмөлөһөр. Холбоһо сатаабытын Арина буолумматаҕа. Кини бэйэтин олоҕор номнуо кириэс туруорбут курдук этэ. Дьиҥэ, арай кэпсээтин, уолчааммыт үрдүк үөрэх кыһатыгар үөрэнэр, ити аттыбар баар диэтин? Бастаан быраатыгар этиэн наада курдук этэ.

Ийэ, аҕа, оҕо

Биир үтүө күн Ганя Ленялыын аргыстаһан кэлбиттэрэ. Леня үһүс кууруһу бүтэрэн эдьиийигэр сибэккилээх кэлбитэ. Арина төрөөбүт күнэ этэ. Төһө да кыһалҕалаахтык олордоллор, эдьиийэ кыраттан кыыһыран кыйгылланнар, тоҕо эрэ Леня эдьиийигэр олус чугаһа. Күн ахсын оҕо көрсөрө, дьиҥэ, устудьуоннары кытта уопсайга да олоруон сөбө, онуоха эдьиийэ аахха өйөбүл буолар буолан барбат этэ.

Бу күн Арина хайаан да этэргэ быһаарыммыта…

— Ганя, Леня, эһиги саамай чугастыы дьоҥҥут, дьиҥэ… Ийэм барахсан мин олохпун алдьатымаары эн биһиги оҕобутун бэйэтин аннынан суруйтарбыта. Кини өлбүтүгэр оҕобун аны бэйэм анныбар суруйтарбытым,.. — диэн ытыы-ытыы кэпсээбитэ.

Ганя олус соһуйбута, Аринатын, сүүрбэлээх уолун кууһан саҥата суох олорбута. Леня буоллаҕына, соһуччу ийэлээх аҕалаах буолан хаалбытын өйдөөбөккө, ытыыр эдьиийин кууһан олорбута. Кинини санныттан кууспут Ганя илиилэрин киэр илгибэтэҕэ. Оттон үс кыракыйдар туох эрэ сэкириэти билбиттэрин өйдөөбөккө, оҥой-соҥой көрө олорбуттара…

Бу олоххо чугас дьонноох саҕа дьол суох буоллаҕа…