ОЛОХ ОЧУРДАРА: Ол дьиэ олохтоохторо

Даарыйа хараҥара ыаһыран эрэр түннүгү одуулаан олордо. Хаһан эрэ кини да Дария Николаевна диэн боччумнаахтык ааттанар химия учуутала этэ.

Күргүөм-күрүлэс күннэргэ

Учуутал быһыытынан биридимиэтин наһаа өрө тутара, атыттартан харыс да хаалсыһыннарыан баҕарбата. Хомойуох иһин, химияны таптыыр оҕо бэрт ахсааннааҕа. Үгүстэр кыһалҕаттан тулуйаллара харахтарыгар өтө көстөрө. Оннук сыһыан төрөппүт да, салалта да өттүттэн көстөн ааһара. Чиэппэр түмүктэнээри гынна да, “чэ-чэ, ити Варяҕа дуу, Сашаҕа дуу түөрдү туруоран кэбис, эйигиттэн сылтаан үстэниэ дуо, син биир химик буолбат” диэн ньымааттаһыы элбии түһэрэ. Эдэр эрдэҕинэ оннук этиилэргэ соччо хотторбот этэ, оҕолоргут үчүгэйдик үөрэттиннэр диэн төрөппүттэргэ муос-таас курдук этэн кэбиһэрэ. Онон оҕолор кини уруоктарыгар бэлэмнээх кэлэллэрэ, кыһанан үөрэнэллэрэ.

Бу олорон санаатаҕына, ардыгар эмиэ да наһаалыыр эбит. Үөрэххэ туттарсар наадалаах биридимиэттэрин аахпакка, химияны ааҕа олордохторо. Тоҕо эрэ ким да улаханнык химия учуутала буолбутун өйдөөбөт. Арай мэдиссиинэ диэки туттарсааччыларга туһалааҕа эбитэ буолуо. Хата ол оннугар саха тылын учуутала Мария Денисовна хас балаҕан ыйын ахсын төһө оҕо саха тылыгар туттарсыбытын, киирбитин киэптии таарыйа кэпсээччи. Били куһаҕан да үчүгэйдээх дииллэринии, Дария Николаевна биридимиэтин бэйэтэ күүһүнэн уурайыар диэри ким да былдьаспатаҕа. Хас саҥа үөрэх дьыла саҕаланнаҕын ахсын: “Дария Николаевна, учуутал суох, быйылгы үөрэх дьылыгар, баһаалыста, кэлэн үлэлээ”, — диир буолбуттара. Ол аайы Дария Николаевна уруккута буолбатах, кими да улаханнык ыкпат-түүрбэт, уруок кэнниттэн хаалларбат. Арай бэйэтин саастыы кэллиэгэлэрэ улам-улам уурайан иһэллэриттэн санааргыыра. Ким хайа иннинэ Мария Денисовна туораабыта, миэстэтин үөрэппит оҕотугар, эдэр исписэлиискэ, туран биэрбитэ.

Атын дьиэ олохтоохторо

Даарыйа билигин бу кырдьаҕастар дьиэлэрэ диэн сиргэ кэлэн олорор. Үйэтин тухары манныкка тиийиэм эрэ дии санаабатаҕа. Үлэтин дьиэ кэргэн оҥостубут кини баара. Оҕо диэтэххэ, оҕо — оскуола муҥунан. Хаһан эрэ кэлии физкултуура учуутала Вадим иҥээҥнээн көрбүтэ да, олох чугаһаппатаҕа. Күөстүү оргуйа турар олоҕу кытта Вадим да, ону кытта сибээстээх дьиэ-уот, бэйэ оҕото-уруута олох ханан да дьүөрэлэһэр кыахтара суоҕа. Кэлин сааһыран иһэн, дьиэ-уот, оҕо-уруу тэриммэккэ диэн санаа кииртэлиир буолан барбыта да, ааспыт аастаҕа эбээт. Онон кырдьаҕастар дьиэлэригэр айаннаан иһэн, эмискэ баҕайы Вадимы санаан кэлбитэ.

Байбал

Бастакы күннэргэ олус туоххаһыйбыта, түүнүн кистээн ытыыра. Биирдэ санаарҕаан олордоҕуна, бэрт чэбэр көрүҥнээх кырдьаҕас үөм-чүөм үктээн кэлбитэ. Байбал уруккута эмиэ учуутал эбит, устуоруйаны үөрэппит. Бу дьиэҕэ кэлбитэ үс сыл буолбут.

— Эмиэ мин курдук оскуола оҕотун оҕо оҥостон сырыттаҕыҥ? — диэн Даарыйа ыйыппыта.

— Ээ суох, оҕо диэтэххэ оҕо баар, — диэбитэ Байбал. — Биир оҕом — Москваҕа. Кыра уолум хоту үлэлиир. Кэргэним өлбүтэ биэс сыл буолла, онон биир үксүн соҕотохсуйан да манна киирбитим. Сирбэппин, кэпсэтиэх диэтэххэ кэпсэтэр киһи эрэ баһаам.

Байбал ол дьиэ биир эргийэр киинэ этэ. Олус элбэх билиилээҕэ, кэпсиирэ үчүгэйэ киһи иһиттэр истэн олоруох курдуга. Онон кини тула куруук дьон үмүөрүһэрэ, ону кини күлэ-үөрэ “тэҥҥэ кырдьыбыт үөрэнээччилэрим” диэн ааттыыра. Даарыйа химиятыгар ол үөрэнээччилэр, эгэ, кырдьан баран наадыйыахтара дуо, суох буоллаҕа дии.

Биир күн Байбалы оҕото кэлэн ылла диэн буолбута. Хоту эрэ илдьибиттэрэ, соҕуруу эрэ илдьибиттэрэ, ким билиэ баарай. Онтон ыла оҕонньоттор көбдьүөрэр саҥалара улам-улам уостан, дьиэ иһэ кэри-куру буолбута.

Мэхээлэ

Оттон биир күн эмискэ көрүдүөргэ байаан тыаһа тоҕо барбыта. “Тыый, туох буолла, кэнсиэр кэллэҕэ дуу?” диэн Даарыйа өҥөйөн көрбүтэ. Эдэригэр уола-хаан буолуох чинчилээх сааһырбыт эр киһи хайыы-үйэ бэйэтин тула эмээхсин бөҕөнү мунньан турар эбит. Дьэ итинник Байбалы атын өттүнэн солбуйар Мэхээлэ тиийэн кэлбитэ. Мэхээлэ кэлиэҕиттэн хоһоон айааччы, мелодия суруйааччы, ырыаһыт арааһа биирдэ баар буола түспүтэ. Ол аайы онтон-мантан кэлэн сааратар дьону кэтэспэккэ, бэйэлэрин күүстэринэн кэнсиэр туруорар да буолан барбыттара. Хата Даарыйа хоһоон ааҕан, кэнсиэргэ ким да былдьаспат нүөмэрдэммитэ. Ыскаапка симиллэ сыппыт таҥастарын кэнсиэргэ уларсаннар, кимнээҕэр былдьаһыкка барар буолбуттара. Мэхээлэ, бэйэтэ этэринии, “яркайа” бэрт этэ. Онон кинилэр орто баайыы дьиэлэригэр өр гымматахтара, ханна эрэ атын сиргэ көһөрбүттэрэ.

Кээчэ

Хосторугар үһүө этилэр, соторутааҕыта биир орону киллэрэн төрдүө буолбуттара. Саҥа киирбит Кээчэ бүгүн дьэ арыый уоскуйа быһыытыйбыт. Хайа муҥун, кини да биир киһи ытыырын ытаата. Даарыйа сүр күүскэ Байбалы санаан кэллэ, сэргэх сэргэхтик үктэнэн кэлэн, кинини бу дьиэ олоҕор киллэрбитин. Болҕойон олорон, дьахтар сирэйин одууласта. Син бэттэх кэлбит көрүҥнээх. Ити күнтэн ыла икки эмээхсин бодорустулар. Саҥа киирбит киһи Кээчэ дьиэ таһыгар туох буола турарын сиһилии сырдатта, бэрт кэпсээннээх киһи эбит. Ол да буоллар, оҕолорун санаан кэллэ да, хараҕын уута сүүрбүтүнэн барар.

Кээчэ куоракка олохсуйбута ырааппыт, икки оҕолоох, сиэннэрдээх, үлэ үөһүгэр сылдьаллар. Бэйэтэ кэпсииринэн, кыра уол кэргэнэ сүгүннээбэтэх. Дьиэ кыараҕас, оҕолор улааттылар, хосторо суох диэн аалан-аалан, тиһэҕэр тиийэн Кээчэ манна кэлэргэ сөбүлэспит.

— Ипотекаларын төлүүллэригэр көмөлөстөҕүм дии, биэнсийэм бүтүннүү астарыгар барара, сиэннэри уһуйаантан, оскуолаттан таһарым. Улааппыттарын кэннэ наадам бүттэҕэ, — диэт эмиэ уйа-хайа суох ытаан барар. — Оҕонньорум баара эбитэ буоллар, манныкка тиийиэм этэ дуо.

— Оттон улахан уол? — Даарыйа ыйытар.

— Ээ, ол кини былыр бардаҕа дии, туспа олохтоох. Кырам муннум бүөтэ, кырдьар сааспар көрүө диэн бүк эрэллээх этим… Чэ, ол кырдьык дьиэлэрэ кыараҕас, мин онно мэкчиргэ буолан, бүтүн хоһу сабардаан олоруом дуо? Сиэним кыыс мин хоспор киирбитэ, — диэн Кээчэ сирэйэ сырдаан ылла.

Саҥа дьыл саҕана Кээчэ уолун кэтэстэ, син сөп буола-буола өрөбүллэргэ кэлэн ылан барааччы. Бу сырыыга кэлбэтэ, төлөпүөнүн да ылбат. Хас да хонон баран, кийиититтэн сурах кэллэ. Уол куһаҕан буолбут. Ол күнтэн ыла Кээчэ киһи хараҕар көрдөрбүтүнэн уостубута, устунан түҥ-таҥ тыллаһан барбытын, атын сиргэ илдьибиттэрэ.

Атын “сир”, атын “олох”

Хас да түүн Даарыйа аанньа утуйбата. Наар оскуоланы, үөрэппит оҕолорун түһүүр идэлэннэ. Ааһа баран, түөһэйээри гыннаҕым дуу диэн дьиксинэр. Бу дьиэҕэ түөһэйээччилэр да ханна барыахтарай. Үнүрүүн аҕай эн-мин дэсиһэн тэҥҥэ сылдьыбыт киһиҥ илини-арҕааны араарбат буолан хаалбытын көрөр ыарахан. Түөһэйбиттэри Кээчэ барахсан курдук атын сиргэ илдьэллэр. Барахсаттар онно хайдах сылдьаахтыыллар. Даарыйа аны онтон куттанар буолла. Эмиэ да биир өттүттэн туох да санааҕа-онооҕо ылларбакка сылдьар ордук курдук.

Даарыйа бу дьиэ биир кырдьаҕас олохтооҕо буолла. Ким эрэ киирэр, ким эрэ барар. Арай Байбал курдук оҕолоро ылан барбыт үтүө сурахтар иһиллибэттэр, баҕар, Даарыйа билбэтэ да буолуо.

Биир күн оронугар урут учууталлыы сылдьан саамай сөбүлээн уһуннук кэппит былаачыйата хомуллан сытарын көрөн улаханнык соһуйда. Ким да ону билбэт, ылыа да суохтаах этэ. Саатар оруобуна кини хомуйарын курдук кичэйэн уурбуттар. Даарыйа тугу эрэ сэрэйбиттии, титирэс илиитинэн былаачыйаны түөһүгэр хам туппутунан олоро биэрдэ. Хайыы… кылаас иһэ толору оҕо олорор дии, кини кэпсиирин кэтэһэн. Даарыйа ойон туран, саҥа тиэмэни кэпсээн киирэн барда…