Олох очурдара: “Резиденция” тойоно

Дьогдьоот күһүн буолла. Көтөҕө түһэ да илигинэ, хаар түһэн, маҥан суорҕанынан сири-дойдуну бүрүйдэ, онтон эмиэ да уулларда. Ити курдук хаста да хатыланна. Аны ардахтаан-хаардаан баран, тоҥорон хачыгыратан кэбистэ. Сир-дойду мууһунан бүрүлүннэ, хаара суох курас сирэйинэн көрөн сытта.

Биир түүн тыалыран-силлиэрэн, көтөҕөтүн ситэри суйдаан кэбистэ. Тыа иһэ курдары көстөр буолуор диэри салгын дьэҥкэрдэ, ырааһырда.

Дьөгүөр тоҕо эрэ маннык кэми сөбүлүүр. Дьиҥэ, үгүс дьон хаар түһэн, сир тоҥон, кыстыкка киирэ охсуохтарын баҕараллар, дьыл кэмнэрэ уларыйар алтыһыыларын сөбүлээбэттэр.

Оттон Дьөгүөр барыйбыт нүһэр халлааннаах, хаарынан-ардаҕынан ытыыр, кускуйар тыаллаах, тымныы, курас күн үүтээнигэр баран, оһоҕун тигинэччи оттон, толору хочуолга күөс буһарынан эбэтэр күһүҥҥү эмис куһу, сыалаах собону ыргыччы буһаран, ону кэтэһэ таарыйа, хойуу үүттээх, итии чэйин буруолаппытынан сыпсырыйа олорорун сөбүлүүр.

Дьикти ээ, маннык түгэҥҥэ кини өйө-мэйиитэ ордук дьэҥкэрбиккэ дылы буолааччы — түҥ былыргыттан саҕалаан, кэлэр үйэлэргэ диэри анааран, толкуйа тобуллар, үгүс ыйытыыларыгар харданы булар. Өр кэмҥэ аалбыт, эрэйдээбит ыйытыгар харда курдук толкуй эмискэ күлүм гына түһээччи. Оччотугар дэлби элэйэн хаалбыт киниискэтин хостоон, ол санаатын сурукка тиһэн, бооччойон барааччы. Хата, кэнники кэмҥэ төлөпүөҥҥэ сатаан

суруйарга үөрэнэн, тарбаҕа модорооно бэрт буолан, төһө да сыыһа суруйдар, бэлиэтэнэр буолла.

Кимиэхэ, туохха наадалааҕа эбитэ буолла, кини бэлиэтэммит санаата? Ол эрээри, санааҕын суруйбакка хааллаххына, күлүм гыммыт сулус курдук, суола-ииһэ суох симэлийэн хаалааччы. Ону аны күнүс да тымтыктанан булбаккын, бырастыы, быраһаай диэн буолар. Төһөлөөх оннук үтүөкэн санаалар сүппүттэрэ буолуой?.

Кини бу кэмҥэ — айылҕа оҕото. Айылҕалыын бииргэ тыынар, биир тэтимҥэ олорор, өйө-санаата куйаарга сындыыстанар. Тэйиччи тииҥ кумалаантан тахсан, тиит хатырыгын хачыгыратарын, куобах кыһыл талаҕы кэбийэн кибиргэтэрин, суор көтөр кыната салгыны хайытан, сүр тыастаахтык көтөн күпсүтэрин, бэл, ойуур үөһэ тыынан ыларга дылытын барытын истэр, хараҕын да симэн олордор, көрөр, кинилэр санааларын таайан билэр, бэл, кэпсэтэр курдук.

Бу кэмҥэ кини — көҥүл. Ол да иһин түөһүн иэйии толордоҕуна, ыллыан, сахалыы туойуон, эккирээн, үҥкүүлээн да ылыан сөп. Бу курдук кэмиттэн кэмигэр ыгыллыбыт тыынын таһаарар. Арыгы испэт буолан, атын дьону кытта үөрдүспэт. Сөптөөҕүн, дьэ, испитэ.

Аатыгар эрэ, саатын сүкпүтүнэн, ойуурга хаампыта буолар. Баччаларга туох булда кэлиэй? Биирэ эмит кыһыҥҥы саҕынньаҕын кэтэн эрэр куобаҕы ытан ылан, хортуоппуйу кытта ыгыччы буһаран сиэччи. Ол эрээри, сааһыран быһыылаах, кыыллары аһынар, харыстыыр буолан барда. Айылҕа оҕото барахсан, сиртэн-буортан тэйбит курдук сэргэхтик-чэбэрдик туттан, көрөн-истэн чэмэлийэн олордоҕуна, туох да суута-сокуона суох өлөрөн, бириигэбэрдээн кэбиһэр эмиэ сүрэ бэрт курдук. Ол биирдэ ис топпута диэн, сырыттын эбээт, бэйэтэ да кылгас олоҕун көҥүллүк олордун, айылҕа анаан, чочуйан оҥорбут оҕото! Киэһэ аһыыр ас баар ээ, дьиҥэ…

Хата, айылҕа кэрэ көстүүтүн, кыыллары-көтөрдөрү хаартыскаҕа хатыыр үгэстэннэ. Төһө да сыаналаах, курутуой аппараата суох буоллар, санаатын түһэрбэт, төлөпүөҥҥэ да хачыгыратар, бэл, ханнык эрэ куонкуруска миэстэлэспитэ. Төһөлөөх кыһыйбыта буолуой, харах сүүс араас дэгэтин араарарын — таас харах өҥүн-дьүһүнүн сатаан биэрбэккэ, болоордон кэбиһэриттэн…

Оо, сылааска, сырдыкка кэлэр үчүгэйин!

Дьэ, ол курдук кэрийэн, сылайан, тоҥон кэлэн, үүтээнин булар. Оо, сылааска, сырдыкка кэлэр үчүгэйин! Бу үүтээнин аҕыйах сыллааҕыта бэйэтэ бырайыактаан туппута. Онон үүтээн да диэххэ кэрэгэй курдук. Дьиэ дьиэнэн. Бэл, кыра да буоллар, стеклопакет түннүктэрдээх, ол иэдэстэрэ мас куруһуба киэргэллээхтэр, ону ааһан, хаптаһынын сабыллар хаппахтаахтар. Бардаҕына, түннүгүн, аанын оннук хатаан, хаппахтаан кэбиһэр.

Дьиэ хаппахчы курдук быыс хостоох, мала-сала барыта саас-сааһынан сааһыланан турар, ыраас, саҥа, барыта уурбут-туппут курдук. Остуолун, ыскаамыйатын, оронун, олох мастарын, ыскааптарын бэйэтэ оҥорбута. Буоллун-хааллын диэн буолбакка, киэргэтэн, ойуулаан, кыһаллан-мүһэллэн уһаммыта. Уус тарбахтааҕа дьэ, манна туһалаатаҕа.

Үүтээнин “резиденциям” диэн ааттыыр. Күн батарыайатын сарайыгар иилэн, уоттанар, сырдатынар кыахтаах. Сылга хаста да кэлэн, уончалыы күн олорон барар. Манна атын дьону ыҥырарын сөбүлээбэт, арыгыны да испэт. Ол иһин, хата, саарбах “атастара” буулаабат буолбуттара. Аныгы киһи сиэринэн, бу сирин “гектаарынан” ылан, бэйэтигэр суруммута. Онон, баҕар, хаһан эрэ букатын да көһөн кэлэн, кыһыннары кыстыыр буоларын санаталыыр…

Дьиибэтэ диэн, “резиденцияҕа” ыраас күҥҥэ, бэл, интэриниэт хабар ээ. Арааһа, үрдүк сиргэ турар буолан, аттынааҕы дэриэбинэ вышкатыттан сигнал, хара-хара да буоллар, кэлэр.

Бөһүөлэккэ кини тыына-быара хаайтарар

Тоҕо диэтэр, дьон кинини кырыы хараҕынан көрөр курдук. Оннук айылаах куһаҕан киһи буолбатах ээ. Эдэр эрдэххэ, ким баҕарар элбэх сыыһалары оҥорор. Ким эрэ куһаҕанын булан, ону ырытан, бэйэлэрин быдан ордук, үчүгэй киһи курдук сананааччылар, дьэ, элбэхтэр…

Баар этэ ээ, киниэхэ — оҕо оҕо курдук ийэлээх аҕа тапталын, дьоллоох оҕо сааһы билэн улаатыы, эдэр саас эрчимэ, кыраһыабай кыргыттар, уохтаах таптал, кыһыл оҕо минньигэс сыта…

Ханна, туохха сыыспыта, бүдүрүйбүтэ буолла? Билэрэ диэн биир — барытыгар бэйэтэ эрэ буруйдаах…

Бастакы кэргэнин таптыыр этэ ээ. Эдэр саас омуннаах, улахан тапталынан холбоспуттара, икки уол оҕолонон, ыал сиэринэн олорон испиттэрэ. Дьоллоох олох диэни онно билбитэ. Ол эрээри, эдэр сылдьан, ону сыаналаабат этэ, олох өрүү маннык кэрэ бэлэхтэри ууна туруоҕа дии саныыра.

Үлэтигэр биир сытыы-хотуу кыыс баара, күлэн-үөрэн, эрийсэн сүрдээх этэ. Ону кытта көрсүүлэһэн кэбиһэн, кэргэнэ ону билэн, кэлэйбитин омунугар, ытаан-соҥоон баран, биир үтүө күн оҕолорун илдьэ көһөн баран хаалбыта. Хаста да баран, ааттаһа-көрдөһө сатаабыта да, чугаһаппатаҕа.

Онтон кыһыйбыта аатыран, аһыы утаҕы да испитэ, биир уол оҕо күүлэйдиирин күүлэйдээбитэ да. Арыгы моҕойо киһини эрийэн ылара сүрдээх түргэн эбит этэ. Арыгы баарына алларастаһа күлэр, онтон кэтэхтэрин көрдөрөн кэбиһэр саарбах атастар, биир түүннээх сэлээрчэх дьахталлар, этиһии-охсуһуу, бас ыалдьар сарсыардалара — барыта баара. Кэлин киһи саныаҕар, ол туох үчүгэйдээх буолуой?.

Ол сылдьан, биир түүҥҥү ампаалык саҕана, киһи эчэйэн, итирэн утуйан хаалбыт киһиэхэ буруйу барытын сүктэрэннэр, үс сылга хаайыыга киирэн тахсыбыта. Ол кэнниттэн, көнөр суолга үктэнэбин диэн, баахтанан үлэлии барбыта.

Сынньалаҥар кэлэ сылдьан, биир дьахтардыын билсибитэ. Иирэ сымнаҕас, көнө дьахтар курдуга. Ол эрээри, иһэрэ биллэн барбыта. Бырааһынньыктарга кыһыл арыгыттан саҕалаан баран, ханньааҕы, буокканы хантатара, итирэн баран, табыллыбатах олоҕун, өлбүт оҕотун, кэргэнин аһыйан, ытаан-соҥоон тахсара. Дьөгүөрү таптаабат эрээри, олоҕун оҥосто сатаабыта биллэрэ.

Онтон иккиэн да иһэр буолан барбыттара. Дьиэлэригэр итирикситтэр мустар буолбуттара, эмиэ айдааннаах олох саҕаламмыта. Көнө сатаабыт киһи, иккистээн моҕой угаайытыгар киирэн биэрбитэ. Ол туох да үчүгэйинэн түмүктэммэтэҕэ — итирэн баран, охтон хаалан, үлүйэн өлө сыспыта, атаҕын тарбахтарын быспыттара. Хата, бэргэһэлээх, сонноох буолан быыһаммыта, үтүлүгэ суох эрээри, илиитин хоонньугар уктан, тоҥорботох этэ. Кини дьолугар, дьон түбэһэ кэлэн, быыһаабыттара.

Дьэ, ол кэнниттэн, дойдутугар кэлэн, төрөппүттэрин эргэ дьиэлэрин сөхсүтэн, бу “резиденция” туттан олорор. Тарбахтарын үлүппэтэх буолан, уһанан, онон аһаан-таҥнан олорор. Дэриэбинэҕэ ол-бу быстах үлэ ханна барыай? Сорох дьон былыргылыы арыгынан төлөһөөрү гыннахтарына, өһүргэнэр, ол кэриэтэ этинэн-арыынан төлөһүҥ диир.

Дьөгүөр өссө да кырдьаҕас буолбатах. Ол эрээри олоҕун үтүөтүн бараабыт, эндирдээх олохтон сылайбыт киһи. Кинини иннигэр өссө да нус-хас олох, киһилии сылаас сыһыан, дьол, таптал кыыма кэтэһэрэ буолуо дуо?

Нарыйа Арыылаахаба