ОЛОХ ОЧУРДАРА: Суол тоҕойо хайа диэки хайыһарыттан

Кисиэнньэ Дьокуускай уоттара кыламнаһа хаалбыттарын сөмөлүөт иллюминаторынан одуулаһан хаалла. Чэ, бакаа, Дьокуускай, хаһан эрэ кэлиэҕим, диэн баран өрө тыынна. 

Дьокуускай… Хаһан эрэ ыраатта кини бу куоракка үктэммитэ, оччолорго тигинээн-таҕынаан кини кыра нэһилиэгин курдук буолуо дуо? Дьэндэспит таас дьиэлэрэ, бааҕынас массыыналара, киһитэ-сүөһүтэ элбэҕэ. Үөрэххэ киирэн, уопсай дьиэҕэ түөрт сылы быһа олорбута. Улаханнык ыарырҕаппакка үөрэҕин бүтэрэн, хоту улууска анатан үлэлии барбыта.

Кисиэнньэ өйүгэр бастакы үлэлээбит балыыһата туман быыһынан көстөн кэллэ. Оччолорго 19-таах кыыһы нэһилиэк дьоно ытыктабыллаахтык аҕатын аатынан ыҥыраллара. Бастаан онно үөрэммэккэ эрэйдэммитин өйдөөн мүчүк гынан ылла. Кисиэнньэ ол дойдуга уһаабатаҕа, кута-сүрэ син биир Дьокуускайыгар тардыһа турара. Арай килбик мичээрдээх, хойуу хаастаах Мииһэҥкэ уол кинини аралдьытара, төннөр сураҕын истэн, курус гыммыта. “Батыһан барар буоллаҕым дии”, — диэн баран өрө тыыммыта. “Туохха эмиэ батыстаххыный, хааллаҕыҥ дии”, — диэбитэ хаҕыстык Кисиэнньэ. Бу санаатахха, арай хаалбыт, ол Миисэлиин ыал буолбут буоллун. Син орто ыал сиэринэн олоруохтара эбитэ буолуо. Оччолорго Кисиэнньэ Дьокуускайга кэлэн сөптөөх үлэ булбакка, атын улууска барбыта.

Эмиэ да кэргэннии буолбатахтар

Кисиэнньэ бу балыыһаҕа үлэлээбитэ уонтан тахса сыл буолла. Биир күн саҥа быраастар кэлбиттэр диэн үөмэхтэһии буолла. Саҥа хирург Николай көстөр дьүһүннүүн, уҥуохтуун-арҕастыын, тыллыын-өстүүн киһи хараҕа быраҕыллар эр киһитэ этэ. Балыыһа эрэ буолуо дуо, бөһүөлэк дьахтар аймаҕын кэпсэтэр кэпсэтиитэ кини буола түспүтэ. Эмчит дьахталларга ымсыырааччылар да баар буолбуттара. Ол эрээри, саҥа быраас соҕотоҕун кэлбэтэҕэ, бэйэтин кытта биир терапевт бырааһы илдьэ кэлбит этэ. Эмиэ да кэргэннии буолбатахтар, эмиэ да бииргэ сылдьаллар — ону мүччү тутуохтара баара дуо, иллэҥ дьахталлар тылларын төбөтүгэр түһэрэн ылбыттара.

Кисиэнньэ аҥаардас буолан, дьиэтигэр тиэтэйбэтэ. Инньэ гынан балыыһаҕа олорон, кумааҕы үлэтин бүтэрэ сатыырга кыһаллара. Ол сылдьан кэлии дьон быһыытынан терапевт дьахтары кытта билистэ. Лидия куорат аттынааҕы бөһүөлэктэн төрүттээх, үөрэҕин бүтэрэн баран ыраатар санаата суох нэһилиэгин балыыһатыгар үлэтин саҕалаабыт. Күһүн кинилэр борук-сорук балыыһаларыгар эдэр хирург уол быраастыы кэлбит. Ол Николай этэ. Кэргэнэ иккис оҕотун оҕолонон дьиэтигэр олороро. Ол да буоллар эдэр дьон икки ардыгар таптал диэҕи таптал буолбатах уоттаах имэҥ олохсуйбут. Араас сэминээринэн, тэрээһининэн сылтаҕыран куоракка киирии элбээбит. Дьон элбэхтик сылдьыбат аһыыр-хонор дьиэлэрин ааҕа билбиттэр. Ол гынан баран, Дьокуускай курдук дьоҕус куоракка тугу кистиэҥий, биир үтүөтэ суох күн кинилэр сиэттиһэн иһэр хаартыскалара нэһилиэк иһигэр тарҕаммыт. Лидия сонно үлэтиттэн уурайан, атын улууска үлэлии барбыт, төлөпүөнүн ньүөмэрин уларытан Николай хараҕыттан букатыннаахтык сүппүт.

“Уонна ханна көрсөн манна кэлэн хааллыгыт? — диэн Кисиэнньэ соһуйбут омунугар хараҕын быччаччы көрөн кэбиспитэ. “Выпускниктар көрсүһүүлэригэр”, — диэн Лидия судургутук хоруйдаабыта. — Куоракка уоппускабар кэлэ сылдьан, бииргэ үөрэммит дьүөгэлэрбин кытта барбыппыт. Арай дьон быыһыгар бэркэ билэр куолаһым миигин ыҥырбыта. Көрбүтүм, Колям турар эбит. Бэрт кылгастык дорооболоһон эрэ ааспыппыт. Сэрэйбитим, кэргэнин эбэтэр кинилэри үчүгэйдик билэр дьону кытта сылдьарын. Онон аалыҥнаабакка, төттөрү дьиэбэр барбытым”.

Дьэ итинник Лидия умна быһыытыйбыт дьоло эмиэ күлүм гына түспүт, киһитин ахтара-саныыра күүһүрбүт. Таах да эрдэ дьиэлээн хааламмын диэн кэмсинэр санаа элбэхтик киирэр буолбут. Онон сайын ыһыахтар саҕанааҕы көрсүһүүлэргэ дьүөгэлэрин кытта анаан-минээн оҥостон барбыт. Бэрт элбэх дьон быыһыгар анаабыт курдук уун-утары көрсө биэрбиттэр…

Земскэй быраас

Николай “Земскэй быраас” бырагырааманан начаас үлэ булбута, кэргэнэ оҕолорун кытта дойдуларыгар хаалбыттара. Онон ипэтиэкэни төлөөччү быһыытынан албаһыран, дьиэтиттэн тахсан барбыта. Таарыччы таптал таарымтатыгар таптара сылдьан, чуҥкук олоҕу сэргэхситэргэ урукку дьүөгэтин Лидияны барыс диэн ыҥырбыта. Дьахтар тук курдук сөбүлэспититтэн, Николай бэйэтэ да соһуйбута. Ааспыттааҕы выпускниктар көрсүһүүлэригэр эмискэ сүтэн хаалбытын иһин, эрдэммит дии санаабыта. Онтуката олох да холостуой хаама сылдьар эбит. Хайаан бачча бэйэлээх дьахтары биир да киһи таба көрөн ойох ылбатаҕай.

Дьэ итинник кинилэр биирдэ улуус киинигэр баар буола түспүттэрэ. Наадалаах үлэһиттэр кэллилэр диэн уопсай дьиэҕэ кыбартыыралары биэрбиттэрэ. Туохтан да тутуллубат “дьоллоох” олох саҕаламмыта. Лидиялыын сыһыаннарын кини дьиҥинэн улахаҥҥа уурбат. Ардыгар абааһыны таах сибиэ ыҥыран дии саныыр, ордук ойоҕуттан итэҕэһэ суох күнүүлээн турдаҕына. Саатар үлэтигэр бииртэн биир эдэр кэрэ сиэстэрэ кыргыттар тырымнаһаллар. Николай хирург быһыытынан киһи сирбэт исписэлииһэ, элбэх киһини быыһаабыт үтүөлээх. Эбиитин кылаабынай бырааһы, улуус тойотторун кытта доҕордоһо охсон, силиһэ-мутуга кытаатта. Ким хирург атастаныан баҕарбат буолуой, дьэ ону Николай бэркэ диэн билэр уонна бэйэтин туһатыгар туһанар. Онон бэркэ диэн үүнүөх, үрдүөх киһини бииргэ төрөөбүт кыдьыга — д?????? ?????? ????? ????????? ???????? ????.

ьахтар аймаҕы кытта эйэргэһэн кэбиһэрэ сиир.

Табыллыбатах таптал

Лидия үлэтиттэн киҥэ-наара холлон кэллэ. Киһитин аанын тардыалаан көрбүтэ лип хатааһынннаах. Ити аата эмиэ кимиэхэ эрэ барбыт. Дьахтар ис иһиттэн хомойон ытаан барда. Ама, маннык олоҕу ыра-баҕа оҥостон, хаарыан кэлэктиибин, үлэтин быраҕан, бу дойдуга кэлбитэ дуо? Саатар ойохтоох эр киһини батыһар ээ, иирии диэн ити буоллаҕа. Бэйэтиттэн кэлэйбит омунугар сонньуйа быһыытыйан уоскуйда. Кэбис, салгыы манна хаалар, маннык олорор табыллыбат. Хайа муҥун, итинник эр киһини манаан олоруой. Саатар санаатын үллэстэр чугас дьүөгэтэ да суох. Кисиэнньэ баар да, кини иһин-таһын ким билбитэ баарай, боростуой соҕус да, баҕар кимнээҕэр үөн хаата сылдьара буолуо.

Эмискэ аттынааҕы кыбартыыра аана аһыллар тыаһа иһилиннэ. Лидия сыбдыйан туран иһиллээтэ. Иккиэлэр, ботур-итир кэпсэтэллэр. Бэйикэй, саатар кыһыытыгар сирэйин-хараҕын саралыы тардан барыллыа.

Суол тоҕойугар

Сарсыарда Кисиэнньэни кылаабынай быраас ыҥыртаран ылла. Бэркэ боччумуран олорон, Лидия туох-хайдах дьахтар буоларын ыаһыйаласта, кини туһунан тугу билбиккин кэпсии тур диэн сыыбырҕаата. Кисиэнньэ кылаабынайтан тахсан, Лидияны көрдөөтө, үлэтигэр кэлбэтэ диэтилэр. Төлөпүөннээн көрдө, арахсыбыт. Николайтан ыйытаары киниэхэ тиийдэ, киһитэ кэбиниэтигэр баар. Кисиэнньэни көрөөт, сөбүлээбэтэхтии хайысхаланан кэбистэ. Сулардыы бытыгын быыһынан балачча дириҥ тыҥырах суола көстөр. Кисиэнньэ ону көрөн сэтэрии санаата. Николай Лидияны билбэппин диэн кыккыраччы мэлдьэһэн кэбистэ. Хайыаҕай, Кисиэнньэ үлэтин кэнниттэн, уопсай дьиэҕэ барда. Хата кыыһын түннүгэ уоттаах. Тоҥсуйда, кимин эппитигэр, аанын арыйда. Арбы-сарбы олороохтуур. Кисиэнньэ бүгүҥҥү кэпсэтиини түөрэ кэпсээн биэрдэ. Хата Лидия онтон сэргэхсийбит курдук буолла. Кини бу дойдуттан баран эрэрин истэн, Кисиэнньэ хайдах эрэ сайыһа быһыытыйда. Салгыы бу кэлэктииби кытта бииргэ үлэлиэҕин баҕарбат буолбутун өйдөөтө. Ол санаатын быктараатын кытта, Лидия үөрэ түстэ. Урут кини хайдах курдук үчүгэй сиргэ үлэлээбитин, онно билигин да кинини кэтэһэллэрин эттэ. “Барыахха, эйигин кэпсэтэн үлэҕэ ылларыам”, — диэмэхтээтэ. Мааҕыын сарсыарда дьиэтиттэн тахсарыгар ол эрэ туһунан санаабатах киһи, Кисиэнньэ, аах-маах курдук буолан хаалла. Эмиэ да үөрдэ, эмиэ да толунна.

Ити кэнниттэн биир сыл ааспыта. Кисиэнньэ бу дойдуттан баран, олох да Мииһэҥкэтэ олорор улууһугар тиийбитэ. Киһитин кытта булсан, орто ыал сиэринэн бур-бур буруо таһааран олороллоро иһиллэр. Лидия урукку үлэтигэр төннөн, дуоһунаһа эбии үрдээбит. Оттон Николай эдэр кыыстыын эрийсэбин диэн кырбана сыһан, ойоҕор куотан кэлбит сурахтааҕа.