ОЛОХ ОЧУРДАРА: Сүрэх бааһа

Лия бөлүүн түһээн эмиэ оҕо сааһыгар, олорбут дьиэтигэр, оонньообут тэлгэһэтигэр, үрдүк эмпэрэ биэрэктээх Өлүөнэ кытылыгар тиийэ сырытта. Аттыгар төрүөҕүттэн биэс сааһыгар диэри арыаллаабыт бастакы дьиҥнээх доҕоро Куочай, кыһыл бөртөлүөт көстөллөр… Доҕоро, Лия биэс саастааҕар барбыта.

Итии ууга сиэтии

Доҕорум Куочай түүлбэр туохха киирбит буоллаҕай? Бэйи, хайдах этэй, диэн уһуктан кэлээт, Лия оҕо сааһыгар төнүннэ.

Киһи бэйэтин үс-биэс сааһыттан өйдүүр дииллэр эрээри, Лия биир саастааҕа одоҥ-додоҥ да буоллар көстөн ааһар. Ийэтэ тоҥуо диэн кыыһын ыстаанын халыҥатан баран сиргэ түһэрбитэ. Ийэтин түһэҕиттэн түһээт, аттыларыгар оонньуу сылдьан, көрүөх бэтэрээ өттүгэр аан хоско тахсыбыта. Оһох иннигэр муостаҕа турар икки чаанньык иннигэр чохчойон олороот, мантан тут диэбиттии, тутааҕа үөһэ өттүгэр турар биир улахан чаанньыктаах ууну бэйэтигэр тоҕо тардан ылбыта. Ытаан бэбээрбит оҕо иннигэр ийэтэ, эдьиийдэрэ биирдэ баар буола түспүттэрэ. Итии ууну атаҕар саба кутуммутун тута сэрэйэн, ыстаанын уста охсубуттара да, номнуо тобугуттан аллараа өттө барыта кытаран тахсыбыта. Ордук уҥа атаҕа иэдэйбит этэ. Лия төһө да оччолорго балтараалааҕын эрэ иһин, ити араллаан быыһыгар, оһох иннигэр кырааската барбыт муостаҕа уу халыйан сытарын бу баардыы өйдүүр.

Түүннэри-күнүстэри манабыл

Тута биэлсэр ыҥыран, эмтээбитинэн барбыттара. Икки атаҕа тобугуттан аллара өттө олоччу хабыллан тахсыбыта. Күөх тастаах убаҕас эми кыыс сүрэҕэ эриллиэр диэри ыстараллара. Улаатан да баран ол эмкэ майгынныыр сыты ыллаҕына, хараҕар күөх иһит көстөн кэлэрэ.

Дьиэҕэ хааллар, хостон тахсыбат күннэр дьэ саҕаламмыттара. Сайын буолан сахсырҕа иэмэ суох элбэҕэ. Кыыс аһаҕас бааһыгар сахсырҕа олорботун диэн төрөппүттэрэ араас ньыманы бары туһаммыттара. Бу кэмҥэ доҕоро Куочай аралдьытара. Үрдүк эркиннээх ороҥҥо олорор кэмигэр кэлэн кутуругун эриллэҥнэтэн, араастаан сыстан, имэрийтэрэн саататара. Оҕо-оҕо курдук биирдэ эмэ ыарыылаах соҕустук тардыалыыра буолуо эрээри, ыта хаһан даҕаны ытырбат этэ. Кыыс оронун анныгар сытан сиргэ түһэрбит аһылыгын барытын хомуйан сиирэ. Сороҕор Лия бэйэтэ даҕаны ийэтэ кирпииччэ оһоххо буһарбыт, баата курдук сымнаҕас, мип-минньигэс хачыгырас килиэбин олоччу орон быыс мастарын нөҥүө уунан бэрсэрэ. Ыта кыыс нарын тарбахтарын ытырбатарбын ханнык диэбиттии, сэрэниин-сэрэнэн бигээн ылан сиирэ.

Биир үтүө күн утары олорор ыаллара киһи Манчаары киирбитэ. Дьиэҕэ ким да суоҕун, оҕо соҕотох ороҥҥо олорорун таптыы, ымманыйа-ымманыйа: “Оҕону соҕотохтуу хаалларан барбыттар”, — диэн көтөҕөөрү илиитин уунан эрдэҕинэ маны эрэ кэтэһэн сыппыттыы Куочай тииһин килэппитинэн, ырдьыгынаабытынан орон анныттан тахсан кэлбитэ. Манчаары күннэтэ сылдьар ыалын ыта тоҕо ырдьыгынаабытын бэйэтэ да өйдөөбөккө хаалбыта. Куочай Манчаарыга эрэ ити курдук сыһыаннаһар буолбатах этэ, дьиэҕэ кыыс соҕотох кэмигэр аймахтартан атын дьону өрүү тииһин килэппитинэн көрсөрө. Хаһаайыттар баар күннэригэр күн кыһалҕата суох икки илин атахтарын ууннары тэбэн, онно төбөтүн ууран баран, саала түннүгүн нөҥүө киирэр күн уотугар нуктуу сытар буолара.

Балтараалаах эрэ кыыс биир сайына ити курдук дьиэ, хос иһигэр кэриэтэ ааспыта. Кыыс атаҕын бааһа үтүөрбүтүн кэннэ доҕордуулар икки ардынан уу тэстибэт буолбута. Куочайа суукканы эргиччи батыһа сылдьара, тэҥҥэ сүүрсэрэ, буорга-сыыска эргичийэрэ, дьиҥнээх доҕор, эрэллээх харабыл буолбута.

Ыкка ытыттарыы

Биир үтүө күн биэс саастаах кырачаан Лия убайын кытта кулуупка бильярдыы барыста. Бильярд диэн бэрт уһун-киэҥ оонньуу эбит. Кыыс чаас курдук аттыларыгар сылдьа, шарынан оонньуу сатаан баран киһи эрэ буоллар сылайда, түннүгү кыйа биир эркиҥҥэ ууруллубут уһун ыскаамыйаларга олорон көрдө, сытан даҕаны ылла, тулуйбата-тэһийбэтэ, дьиэтигэр барыан баҕарда. Убайа оонньоон бүтүөх быһыыта биллибэт, дьэ уутугар-хаарыгар киирэн эрэр быһыылаах. Кыыс ыксаан убайын кулгааҕар тиийэн: “Мин дьиэбэр барыахпын баҕардым”, — диэн сибигэнэйдэ. “Дьиэҥ ханан баарын билэҕин дуо?” — диэн ыйыппытыгар кыыс төбөтүн барбах тоҥхох гынна, чэ оччоҕо бэйэҥ дьиэлээ, диэн убайа көҥүллээтэ.

Кулууп балыыһаны кытта сыста тураллар. Ийэтэ балыыһаҕа үлэлиир буолан, кыыс бу суолунан күҥҥэ хаста даҕаны тиэстэ үөрүйэх. Онон билэр киһи быһыытынан кулууптан тахсан дэриэбинэ ортоку уулуссатын диэки хаамта. Мантан чугас ийэтэ өрүү сылдьар, сэлэһэн, табахтаан ааһар Морууса эмээхсиннээх олороллор. Бу ааһан иһэн кинилэр олбуордарын көрдө итиэннэ тоҕо эрэ ийэм килиэп аһытарыгар аппаара көрдүүр дииргэ сананна. Олбуор кэтэх өттүнээҕи күрүөнэн киирэн, күүлэ ааныгар чугаһаатын кытта, хантан кэлбитэ биллибэт кини Куочайын курдук күрэҥ ыт сүүрэн кэллэ да, кыыһы көхсүн лаппаакытыттан ытыран ылла. Чараас бэйэлээх ырбаахыта тырытта барарга дылы гынна, уот аһыйа түстэ. Дьолго, биирдэ эрэ ытырда.

Лия дьиэтигэр диэри тохтоло суох ытаан тиийдэ. Күүлэтин, онтон дьиэтин аанын арыйан киирбитэ, Морууса эмээхсин кыыс ийэтин кытта аан хос оһоҕун иннигэр бу табахтыы олороллор эбит. Кыыс кыыһырбыт омунугар эмээхсини тарбаҕынан ыйа-ыйа: “Эһиги ыккыт ытырда”, — диэн үҥсэргии түстэ. Эмээхсин бэрт түргэнник тахсан барда, сотору буолан баран тэтэрээт илииһигэр күрэҥ ыт арҕаһын түүтүн кырыйан аҕалбытын, кыыс ийэтэ бүлүүһэҕэ кутан баран уматта. Мантан хаалбыт күлү сыа-сым курдук тутан, кыыс ытырбыт көхсүн сотон кэбистилэр.

Ити күрэҥ ыт кинилэргэ күннэтэ кэриэтэ сылдьар кыыһы тоҕо билбэтэҕин, ытырбытын кыыс оччолорго өйдөөбөт, кыыһыра саныыр этэ. Билигин кэлэн санаатаҕына, күнү-күннээн Куочайын кытта оонньуур кыыска ыт сыта иҥэн хаалбыт буолуон сөп эбит. Итиэннэ оччотооҕу өйдөөх ыттар дьиэлэригэр биир да хаһаайын суох кэмигэр атын дьону киллэрбэт буолуохтарын сөп.

Сайыҥҥы күн

Биир сайын нэһилиэк хас да эр дьоно, ол иһигэр Лия убайа атын сиргэ оттуу барар буоллулар. Күһүн хойукка диэри оттуохтаахтарын быһыытынан таһаҕастара элбэх уонна тырааныспар тиийбэт ыраах сирэ буолан, болдьоспут күннэригэр, Өлүөнэ өрүс үөһэ кытылыгар кыһыл бөртөлүөт кэлэн түстэ. Хомунан бэлэм олорор кыыс убайа үрүсээгин сүкпүтүнэн, икки куулу туппутунан өрүс диэки барда. Лия ийэтин кытта убайын атаараары кэнниттэн тилэх баттастылар, Куочай да хаалсыбата. Дьон бары киирдэ, убайа бүтэһигинэн киирэрдии турда. Кэннин хайыһан көрбүтүгэр, Куочай эккэлии-эккэлии убайыгар сүүрдэ. Эрдэттэн ыты илдьэ барар туһунан кэпсэтии суоҕа да буоллар, көтөҕөн ылан бөртөлүөккэ уган кэбистэ, ыраахтан “аҕалыам” диэн хаһыы иһилиннэ. Кыыс ыта суох буолан соҕотохсуйуу абылаҥар биирдэ куустарда…

Куочай ол сааскы киэһэ бөртөлүөккэ киирбитинэн суох. Убайа кэлбитин кэннэ кыыс, Куочайым ханнаный диэн ыйытан көрбүтүн: “Дэриэбинэҕэ хаалла, кыайан илдьэ кэлбэтим”, — эрэ диэн хардарбыта, онтон атыны тугу да кэпсээбэтэҕэ. Алта сааһыгар диэри эрэллээх, истиҥ доҕорун дьиҥнээх дьылҕатын Лия күн бүгүҥҥэ диэри билбэт. Билигин кэлэн чахчытын ыйыталаһыан куттанар. Биир үксүн ол да иһин бэйэтин оҕолоро ыт, куоска ылан иитиэххэ дииллэрин араас албаһынан аккаастанар, аллергиялааххыт эҥин диэн куотуна көппүтэ үйэ чиэппэрэ буолан эрэр. Дьиҥэр, бэйэтэ билбит сүрэх бааһын оҕолоругар хатылатыан баҕарбатыттан дьаһанар быһыыта.

Ити күнтэн ыла лоп курдук түөрт уон сыл ааста, Лия дөрүн-дөрүн ол сайыҥҥы күнү, Куочайа бөртөлүөккэ киирэн эрэрин түһээн көрөр. Эмиэ түүн түөрт чаас…