Олох очурдара: Туора киһи

Киһи олоҕо диэн хонууну туорааһын буолбатах. Соҕотох киһи олоҕун барытын бэйэтэ бас билэр, оттон кини оҕолордоох, кэргэннээх буоллаҕына, бу олоххо эппиэтинэс үс бүк үрдүүр. Олоҕу кини соҕотох бас билбэт…

Лана сарсыарда уһуктубута, күн ырааппыт. Бэҕэһээ санаата тууйуллан эрдэ сытан да баран өр утуйбатаҕа. Оҕолоро, кэргэнэ номнуо туран аһаан барбыттар. Бүгүн, дьиҥэ, өрөбүл күн. Лана сааһыран истэҕин ахсын соҕотохсуйуута күүһүрэн иһэр. Кэргэнэ Егор 50 сааһын туолаат майгыта тосту уларыйбыта. Барара-кэлэрэ элбээбитэ, кинини кытта урут даҕаны аһаҕастык кэпсэппэт киһи букатын тэйбитэ. Оттон уолаттара улаатан туспа интэриэстээхтэр. Оо, саатар, кыыс оҕолооҕо буоллар, аттыгар кэпсэтэр чугас киһилээх буолуо эбит.

Соҕотохсуйуу

Ама олоҕо манан бүтүө буоллаҕа. Бүгүн дьүөгэлэрин көрсүө, сэлэһиэ, сэргэхсийиэ. Онтон киэһэ эмиэ соҕотохсуйуу… Бу хаһааҥҥыттан саҕаламмытай? Икки сыллааҕыта кэргэнэ атын интэриэстэммитин бэлиэтии көрбүтэ. Эрэ оччолорго арахсарга бэлэм этэ. Онуоха Лана аһыннаттаран, оҕолорунан киирэн, Егор хаалбыта. Ол эрээри майгыта уларыйбыта. Уруккутун курдук күлэ-үөрэ остолу тула үмүөрүспэт, өрөбүллэри бииргэ атаарбат буолбуттара. Дьахтар ис туругар эмиэ улахан уларыйыы барбыта. Кини таптыыр киһитигэр эрэлэ сүппүтэ. Онтон ыла кини соҕотох олорор курдук. Аны Лана кыра сааһыттан олус чуумпу, элбэх саҥата-иҥэтэ суох буолан, кыһалҕатын дьоҥҥо ыһа-тоҕо кэпсии сылдьыбат идэлээҕэ. Кэргэнигэр да оннук тоҥуй сыһыаннаах эбит. Ону кини бу кэлин сааһыран баран дьэ, өйдөөтө. Егор билигин уруккута буолбатах. Урут дьиэ кэргэним иннэ диэн умса-төннө түһэрэ.

Лана, дьиҥэ, күнүүлээбэт даҕаны. Арай бэҕэһээ кэргэнэ утуйбутун кэннэ эрин төлөпүөнүн сэмээр ылан көрбүтэ. Онно кини биир дьахтары кытта суруйсарын аахпыта. Сүрэҕэ аймамматаҕа. Кини билэр этэ, Егор кинини, оҕолорун быраҕан барбатын. Ол эрээри били арахсан бара сыспыт дьахтарын кытта билигин даҕаны истиҥ сыһыаннааҕын билбитэ. Кыратык бэйэтин буруйдаммыта. Кэргэнигэр дьоллоох олоҕу бэлэхтээбэт аата тутан олороруттан, аһыннаттарарыттан иһигэр кыһыйа эрэ санаабыта. Егор бу дьахтары кытта олус истиҥник кэпсэтэр эбит.

Оттон Лана хаһан даҕаны маннык истиҥник кэргэнин кытта кэпсэппэтэҕэ. Ол кини аҕата суох улааппыт уустук олоҕуттан буолуон сөбүн эмиэ өйдүүрэ. Ийэлээх эбээтигэр улааппыт буолан, дьиэ кэргэн маннык буолуохтаах диэн биир киэҥ өйдөбүлэ суоҕа эбээт. Хайдах сатыырынан дьиэ кэргэни тэрийэ сатаабыта эрэ. Кинини арай бу олорбуттарын тухары дьиэ-уот, үп-харчы эрэ кыһалҕата долгутан олорбут. Буолумуна, оҕолордоох ийэни ити кэннэ туох долгутуой дии саныыра кини.

Билсиһии

Лана сүрэҕэр кураанахсыйыыттан ураты туох даҕаны суоҕа. Уолаттара үөрэхтэрин бүтэрэн үлэһит, ыал буолан тарҕастылар да бу улахан дьиэҕэ кини соҕотох толугураан хаалар кутталлаах. Кэргэнэ туспа олоҕунан олорор. Кини Егор дьоллоох буолуохтаах олоҕун хаайан, бэйэтин аттыгар тута сылдьыбыт буруйдаах. Кэргэнэ да үөрэнэн хаалан кыһаммат. Күннээҕинэн эрэ кэпсэтэр. Бииргэ ханна да сылдьыбаттар. Арай сыл баһыгар-атаҕар муораҕа бараллар. Онно да буолуохтааҕын курдук барыта.

Лана дьүөгэтин кытта көрсө бараары массыынатын собуоттаабыта, арай уруула кытаатан хамсаабат буолан хаалбыт. Дьахтар ыксаан хайдах буолуон билбэккэ олордо. Аны кэргэнигэр эрийиэҕин, бүгүн сибээһэ суох сиргэ сылдьар аатырбыта. Ол аата, миэхэ эрийимээр диэбит. Уолаттара — үөрэхтэригэр. Арай биир орто саастаах эр киһи кырачаан кыыһын кытта массыыналарыгар тахсан эрэллэр эбит. Эр киһи багааска тугу эрэ хаалыыр. Массыынатыттан ойон тахсыбытын өйдөөмүнэ да хаалла.

— Дорообо, бу массыынам туох эрэ буолла, көмөлөһүөҥ дуо? — диэн ыксаабыт киһи быһыытынан ыйытта. Онуоха эр киһи олус холкутук хааман кэлэн дьахтарга көмөлөстө, мүчүк гынна уонна: “Массыынам алдьанна дии санаатыҥ дуо?” — диэн дьээбэлээх харахтарынан көрөн туран ыйытта. Лана били тоҥуй бэйэтэ дьээбэлээх, сэргэх харахтары көрөн олус соһуйда. Бу диэн, кэргэниттэн ураты атын эр дьону кытта айах да атан кэпсэппэт эбит.

— Махтал, абыраатыҥ дии, — диэн мичээрдээн кэбиспитэ. Хайдах эрэ туора эр киһиэхэ мичээрдээбититтэн сэмэй киһи кыбыста санаабыта.

Соһуччу көрсүһүү

Хас да хонон баран Лана куорат киинигэр атыы-эргиэн киинигэр сылдьан били оҕолоох аҕаны көрсө түспүтэ. Барахсаттар чараас куурка тала сылдьаллар эбит этэ. Лана иһигэр “Аата, кыыска баҕас куурканы ийэ да талыа эбит” дии санаабыта. Дорооболоспокко ааһан эрдэҕинэ, эр киһи:

— Хайа, массыынаҥ хайдаҕый? — диэн ыйыта тоһуйбута.

— Дорообо, этэҥҥэ. Эһиги? — диэн утары ыйыппыта.

— Кыыспар куурка тала сылдьабыт. Билигин кэтэргэ сөбө дуу, чарааһа дуу диэн мунаахсыйабыт, — диэбитэ аҕа.

Онуоха бэрт чобуо, сэргэх кыысчаан аҕатын диэки, куурканы ылыахха диэбиттии көрбүтэ.

— Бэрт баҕайы куурка дии… — Лана көх-нэм буолбута.

— Ыаллыы олоробут быһыылаах биир дьиэҕэ, ким диэҥҥиний? Мин Сэмэн диэммин…

— Лана… Саргылаана, — диэн дьахтар аны бачча сааһыгар кэлэн баран, кыыс оҕолуу симиттэн ылбыта.

— Манна үөһээ этээскэ кофе иһэр сир баар, оҕобун аһата таарыйа, хата тахсан кофе иһэбит да? — диэн эр киһи тыл көтөхпүтэ.

Онуоха кыыһа:

— Барыаххайыҥ кофе иһэ, — диэн олус үөрбүтүн Лана дьиктиргии санаабыта. Ийэлээх оҕо аҕата атын дьахтары кытта кафеҕа кофе иһэригэр тоҕо үөрүөй дии санаабыта да сөбүлэһэн тахсыбыта.

Онно олорон кэпсэппиттэрэ, Сэмэн кэргэнэ арахсан барбыт эбит. Төрдүс сылын кыыһын кытта соҕотох олорор. Кэргэнин ийэ быраабын быспыттарын барытын олус аһаҕастык кэпсээбитигэр, дьахтар олус аһына санаабыта. Оттон кини бэйэтин туһунан кэпсииригэр туох диэй. Икки уол оҕолоох, кэргэннээх. Кыахтаахтык да олорор диэтэххэ, омуна суох буолуо этэ. Ол эрээри дьоллоохтук олорор дьахтар атын эр киһини кытта кафеҕа кофе испэтэ биллэр буоллаҕа…

Иэйии

Лана ол күнтэн бэйэтэ да билбэтинэн олус сэргэхтик сылдьар буолбута. Туохтан маннык настарыанньаламмытын өйдөөбөт. Аны туран Сэмэнниин, төлөпүөннэрин бэрсиэҕиттэн, буолары-буолбаты барытын кэпсэтэр. Кэргэнин кытта маннык кэпсэппэт этэ, кини баарына Лана дууһалыын баттатар курдугун манна дьэ, өйдөөбүтэ. Оттон Сэмэн олус судургу, барытын олус судургутук быһаарар, кэпсэтэр. Өйдөһөр диэн маны этэр буоллахтара… Лана сааһырбыт сүрэҕэр эмиэ иэйии өтөн киирбитин дьэ өйдөөбүтэ. Оттон маннык иэйии кини Егоругар өссө эрдэ киирдэҕэ. Ол да иһин арахса сатаабыта. Онуоха кини ол дьолу туорайдаспыта эбээт. Тоҕо да эрдэ бу Сэмэн курдук киһини олоҕор көрсүбэтэҕэ буолуой? Оччотугар кини ис туруга маннык тоҥкуруун буолуо суох эбит.

Егор да, кини да дьоло суохтар. Ыал буолбут киһи олоруохтаах диэн былыргы өйдөбүлүнэн хас сыл олордулар? Киһиэхэ саамай сүрүнэ — бу олоххо өйдөһүү уонна истиҥ сыһыан буоллаҕа эбээт!

Истиҥ сыһыан

— Лана, оттон кэргэҥҥин кытта кэпсэтэн көр. Эн биһиги холбоһон олорон көрүөхпүтүн сөп. Иккиэн да сааһырбыт дьоммут, — диэн Сэмэн эмиэ уустугурдубакка барытын олус судургутук эппитэ үчүгэйиин…

Оттон Лана отучча сыл олорбут эригэр маннык судургутук этэр кыаҕа суох. Егор — куһаҕана суох киһи. Ол эрээри атын эбит. Икки атын дьон отут сыл устата олордохторо үһү. Истиҥ сыһыан, өйдөһүү уратытын билэн баран, Лана Сэмэни сүтэриэн баҕарбатаҕа. Күн аайы киэһэ ахсын дьаарбайаллар. Ол тухары бу кэргэнэ Егор сэрэйбэт да, наадыйбат даҕаны. Сэмэн кырачаан кыыһа Туяра эмиэ аҕатын курдук бэрт сэргэх, тэҥҥэ сылдьар, кэпсэтэр. Биирдэ өйдөөбүттэрэ — дьиэ кэргэн курдук үһүөн илиилэриттэн ылсан хаамсаллар. Олох устун маннык сиэттиспитинэн айанныыр үчүгэй да буолуо эбит. Лана кистэлэҥ санаатыттан бэйэтэ да кыбыстыбыта. Кыыс оҕо диэн эмиэ ураты буолар эбит. Лана бэйэтин олох эдэр кыыс курдук сананан, бүгүн эмиэ дьаарбайа таҕыста. Арай, таһырдьа тахсыбыта кэргэнэ кэлбит, массыынатын таһыгар тугу эрэ гынар.

— Хайа, Ланка, бу ханна бардыҥ, — диэн дьэ сураста кини.

— Салгын сии. Аскыт бэлэм, бэйэҕит тардынан аһаарыҥ, — диэн баран, Лана ааһаары гыммыта, арай кини кэргэнин массыынатын таһыгар Сэмэн массыыната турар эбит, кинини күүтэн олорор… Арааһа, кэргэнэ бу диэн билбэт эбит. Аны билигин утары тахсыа диэн дьахтар дьиксинэ турда. Сатахха, кэргэнэ да киирэ охсубат.

— Хайа, Лана, бардыбыт, — диэн Сэмэн бэрт үөрбүт киһи массыынаттан ойон тахсыбыта.

Лана соһуйан эрин икки, Сэмэн икки ардыгар саҥата суох турбута. Били массыынатын көрүнэ сылдьыбыт Егор соһуйан кэннин хайыһа түспүтэ…

Бу кыл түгэн элбэҕи быһаарбыта. Лана отут сыл олорбут кэргэнин уонна ый анараа өттүгэр билсибит киһитэ уратыларын. Ханнык да түгэҥҥэ киһи сүрэҕин уонна дууһата тугу этэрин истиэхтээх эбит. Оттон кини маннык буолуохтаах эрэ диэн өйдөспөт уонна таптаабат аата бачча сыллар тухары олорон кэллэ. Барытын уйда. Таҥнарыыны, тоҥуй сыһыаны.

Кини улахан айдаана суох Егордуун арахсыбыттара. Арахсыахтарыттан, хата төттөрүтүн, дьиэ кэргэн дьыалатынан элбэхтик алтыһар буоллулар. Оттон Сэмэн — кини чугас, истиҥ доҕоро. Бу уһун олох орто омурҕаныгар көрсүбүт күндү киһитэ.